O forno por debaixo do monumento con forno

A escavación no castro do Sarridal (Cedeira) continúa a abrir novas páxinas no ámbito da Idade do Ferro. Na última campaña descubrírase que, baixo a sauna que se atopa preto da porta do castro apareceran restos de edificacións anteriores, xunto cun gran muro que contiña a terraza. A nova campaña permitiu o inicio da descuberta dun gran edificio desa etapa anterior á sauna, tamén de características singulares, que ten intrigado ao director da intervención, Emilio Ramil, quen confía en rematar de escavalo en vindeiras campañas. A intervención nesta área estivo financiada polo concello de Cedeira, quen anualmente inviste no xacemento canda outras campañas tamén promovidas pola consellería de Cultura da Xunta de Galicia.

"Ao redor do século III a.C. tivo que pasar algo moi importante no castro", sinalaba Ramil ao final da campaña anterior, "porque senón non se explica a remodelación dunha área importante do poboado para acoller a sauna". A presión romana sobre o territorio aínda tardaría dous séculos en chegar, así que os cambios viñeron dados por outros factores descoñecidos. Especialmente porque esa remodelación significou botar abaixo varias estruturas e construír un dos edificios con máis connotacións simbólicas para as comunidades galaicas da prehistoria, unha sauna, ou monumento con forno. Así que nesta campaña as preguntas dirixíanse a tentar comprender que é o que foi destruído para facer esta sauna. "Eu cando menos non tiña visto ou lido algo así", explica Emilio Ramil, director da intervención arqueolóxica, "si, por suposto, moitas saunas foron reformadas ao longo do tempo, pero non coñezo monumentos deste tipo que tiveran por debaixo unha fase anterior, con usos distintos". Ramil é un bo coñecedor destes monumentos con forno, especialmente dos situados na zona norte de Galicia.

Na campaña anterior aparecera un gran muro de contención e diferentes estruturas aparentemente circulares que podían aventurar un uso doméstico. Pero a intervención enfocouse cara o oeste da cabeceira do monumento. A sorpresa foi atoparse tamén algo pouco habitual. "Imaxínate a estrutura típica dunha vivenda tradicional galega que ten un forno exterior adosado na parede", explica Ramil. "Aínda non escavamos completamente o forno nin toda a estrutura, pero é tal cal, co forno por fóra das paredes da vivenda". Aínda pendentes dos resultados que poidan ofrecer as datacións por carbono 14 dos numerosos carbóns do forno, Ramil considera que polo material cerámico localizado esa estrutura é do século IV a.C., algo anterior á construción da sauna.

Pero a Ramil o que lle chamou a atención é a considerable dimensión da posible vivenda, que ten máis de cinco metros de ancho e da que aínda non exhumaron a estrutura completa. "Todo o material aquí é castrexo, aparecéronnos algúns líticos e tres anacos de muíños distintos. Aparécenos tamén o pavimento moi usado", explica Ramil. Porén, o xacemento volve a ofrecer interrogantes, porque aínda que no interior das cabanas dos castros hai fogares e algúns fornos, non teñen estas dimensións nin adoitan estar situados en estruturas anexas construídas por fóra dos muros. Polo momento, nesta gran estrutura non aparece ningún fogar. A ausencia de escouras ao redor do forno fan concluír que se trata dun forno de cereal, máis que de carácter metalúrxico.

Piorén, ao arqueólogo lémbralle outro tipo de estruturas. "Nas escavacións que levamos a cabo durante a construción da autovía Santiago-Lugo escavamos unha aldea galaicorromana, na que había unha parte industrial con tres fornos de cocción e os seus muíños de man aínda in situ", lembra, "isto do Sarridal é máis sinxelo e pequeno, pero hai varios datos que me fan pensar que non se trata dunha vivenda, senón algún tipo de forno comunitario. O tamaño da estrutura é moi grande e o vano de acceso, que localizamos, non ten a dimensión habitual nunha vivenda, senón que é o dobre. Permitiría case o paso dun carro pequeno".
Hoxe en día os fornos comunitarios tradicionais consérvanse sobre todo ao sur da provincia de Ourense, onde son importantes espazos de convivencia da comunidade. Pero hai dous mil anos puideron ter sido usados tamén neste castro cedeirés do Sarridal. Se o edificio foi unha sorte de forno colectivo, coñecer por que deixaron de cocer pan alí e ergueron un edificio monumental para o coidado do corpo e se cadra tamén da mente é unha incógnita por resolver.