Un enigma movido no tempo

Poucos espazos patrimoniais de Galicia son tan controvertidos e discutidos como o edificio de Santalla de Bóveda (Lugo). Considerado un exemplo singular de templo relixioso romano pagán en boa parte do Imperio Romano, unhas novas datacións absolutas presentadas hoxe en Lugo pola arqueóloga Rebeca Blanco-Rotea modifican de maneira substancial a visión sobre o coñecido monumento. Aínda que as bases do edificio son de época romana baixoimperial (século IV d.C.), en realidade as súas famosas pinturas foron realizadas no século VII, en pleno periodo dos reinos xermánicos, e a bóveda da planta superior entre os séculos X e XI. Os novos datos abren un novo camiño para a interpretación do monumento.

Bóveda convértese así, segundo os investigadores, "na máis destacada mostra da escasa pintura tardoantiga e altomedieval do noroeste peninsular e pode ser mesmo un precedente da pintura prerrománica mural asturiana". En canto ao desenvolvemento superior do edificio, construído hai mil anos, coincide "cun momento de especial desenvolvemento económico e político do reino de Galicia" e, segundo os investigadores, é coherente coa datación doutras igrexas altomedievais do país datadas tamén recentemente.


Foto: Restos de pinturas da bóveda central conservados no Museo Provincial de Lugo. Fonte: Rosa Benavides García

Os resultados foron presentados hoxe á mañá no Museo Provincial de Lugo pola arqueóloga Rebeca Blanco-Rotea, investigadora do Grupo de Investigación Síncrisis da Universidade de Santiago e directora arqueolóxica do proxecto financiado pola Fundación Palarq, e no que participaron equipos da Universidade da Coruña e de Santiago de Compostela. O estudo combinou diferentes técnicas arqueolóxicas e xeolóxicas para obter os resultados a partir dunha batería de 25 mostras de morteiro e tixolos e diferentes puntos do monumento e dos restos conservados no Museo Provincial de Lugo. O equipo de Jorge Sanjurjo-Sánchez, da Universidade da Coruña aplicou técnicas ata agora pouco usadas en arqueoloxía, como as datacións OSL por termoluminiscencia, combinadas con outras máis convencionais como Carbono 14. Grazas a iso, os investigadores conseguiron identificar as diferentes fases do monumento. Segundo os investigadores, a amplitude e complexidade do estudo faino "pioneiro en Europa no seu alcance". Este tipo de técnicas, de cada vez máis amplo uso e que non precisan de material orgánico para conseguir resultados de datación, poden ter unha especial relevancia en Galicia, onde debido á acidez dos solos é máis complexo a obtención deste tipo de restos que poden ser sometidos a datacións de carbono 14.


Figura: Localización dalgunhas mostras recollidas en 2020 sobre unha perspectiva do monumento de Santalla de Bóveda. Fonte: Rebeca Blanco-Rotea, Patricia Mañana-Borrazás, Anxo Rodíguez Paz


Un monumento controvertido

Da relevancia histórica e artística do monumento de Santalla de Bóveda (Bóveda de Mera, Lugo) dá conta que xa foi declarado Monumento nacional desde 1931, apenas cinco anos despois de que saíra á luz pública, e Ben de Interese Cultural desde 1985. Desde entón, sucedéronse as interpretacións dos restos conservados. A proximidade á cidade de Lugo, a riqueza das pinturas murais e os relevos localizados no exterior fixo interpretalo con frecuencia como un templo romano pagán, tentando comprender os motivos representados na pedra ou nos frescos como relativos á relixión romana. Con todo, tamén houbo interpretacións en relación ao uso tardoantigo e medieval do templo.

As novas datacións sitúan o templo nun contexto novo, vinculado á conformación da Gallaecia como un espazo político e cultural singular trala caída do Imperio romano e a conformación dos reinos xermánicos, o suevo primeiro e o visigodo despois, e pode resultar un precedente da pintura mural prerrománica asturiana. Moitos templos da época tardoantiga ou altomedieval foron fundados sobre antigos edificios romanos. Pero tamén amplía a xa numerosa nómina de igrexas altomedievais galegas que puideron ser datadas nese periodo dos séculos X e XI, e que coincide cunha intensa actividade económica, social e política dentro do reino de Galicia.

Os novos resultados trasladan de tempo o enigma de Santalla de Bóveda, situándoo agora nun contexto cristián. Quen encargou este singular espazo, xa en época tardoantiga e altomedieval? Cal foi o seu uso, e que sentido lle quixeron outorgar? Os morteiros e tixolos non permiten responder esas preguntas. Así que Santalla de Bóveda seguirá dando moito que escribir.