RSS
CRÍTICA
Aceptación, consentimento e colaboración
» Escritor/a:
Ana Cabana Iglesia
» Ed. tresCtres editores,
» Ano: 2009
» Xénero: Ensaio e Investigación
» Coleccion: Nós-outros
» Pax: 316
» ISBN: 978-84-92727-12-4
Unha ditadura non se sostén coa simple coerción, senón encontrando unha base e tecendo unhas redes de captación que permitan a súa supervivencia. Este volume analiza, estuda e explica como o franquismo concretou unha serie de instrumentos de socialización que lles transmitise ós cidadáns a crenza na lexitimidade do sistema político e na súa acción positiva con eles.
Gustavo Hervella. Santiago
Ana Cabana vén de publicar a través da editorial 3c3 unha parte destacada do traballo realizado en 2006 para acadar o título de doutora. Este libro trata de como a sociedade galega conviviu co franquismo tras 1939 e a instauración da ditadura que gobernou España até o 20 de novembro de 1975. Os primeiros anos, de 1936 a 1939, foron de represión, de imposición polas armas do medo e do terror, da destrución da sociedade liberal e democrática que se asentara en Galicia desde o último terzo do século XIX; logo tocou implantar unha nova forma de relación entre as persoas e as autoridades, e mesmo entre aquelas. Certamente, como xa temos comentado en referencia a outros traballos, xa nada volve a ser igual que antes do 18 de xullo de 1936.
Ana Cabana, como parte integrante dun dos grupos de investigación máis prolífico dos estudos de humanidades da universidade galega, segue a estela marcada polos traballos que analizaron no seu momento o progreso e modernización da sociedade —estudos que comezaron nos anos oitenta con Ramón Villares, entre outros—, as transformacións e crecemento do concepto de cidadanía nas vilas e cidades da Galicia dos primeiros anos do século XX, a explosión demócrata e de liberdade da “primavera republicana” e a dura e cruenta represión desencadeada tralo golpe de estado que levou a Francisco Franco ao control absoluto do país. As novas xeracións de investigadores pescudan agora como e de que xeito se impuxo o goberno ditatorial na sociedade e como esta foino aceptando, colaborando ou transixindo para poder seguir vivindo ou, en máis casos dos que pensamos, aproveitarse del. Son os traballos, entre outros, de Daniel Lanero ou Anxo Collarte —recensionado tamén en Lg3— os que acompañan ao estudo de Ana Cabana. Para tentar comprender esta realidade a fonte oral é un dos piares da investigación, e as reproducións que neste traballo se amosan son contundentes e contextualizan á perfección o tema xeral do estudo.
A autora amósanos ao longo do libro como o réxime vai construíndo o consenso ao seu redor, non sendo necesario, como si fixeron outros réximes fascistas europeos, construír unha comunidade nacional. A lexitimidade de orixe, como teñen sinalado varios estudosos, que proviña do trunfo militar estivo en vixencia até o período do “desarrollismo” dos anos sesenta. Aínda así, temos que ter en conta que o franquismo non podía durar 35 anos se non contase co apoio dunha parte importante da sociedade, e este non pode vir só da coerción; como sostén Cabana: “calquera réxime que pretenda subsistir no tempo debe concretar unha serie de instrumentos de socialización que lles transmitan aos cidadáns a crenza na lexitimidade do sistema político e na súa acción positiva con eles, é dicir, que artellen algún tipo de consentimento” (p. 24). Boa parte da poboación galega, ao igual que a do resto de España adaptouse ao franquismo, á nova lexislación e ás novas formas de relación entre sociedade e poder político, participando, xa que logo, nos mecanismos do poder do xeito máis fácil e contundente, aplicando todos os resortes que estaba na súa man, desde o “amiguismo” até a corrupción máis evidente; tratábase de sobrevivir: “[...] críticas ao réxime e ás súas políticas conviviron con actitudes de adaptación no tempo, no espazo e no individuo” (p. 39). Estamos, pois, e como claramente amosa a autora, ante o consentimento por parte da poboación para cos seus gobernantes e que segue o establecido por M. Levi nos seus traballos de fins dos noventa.
Para a análise da adaptación por parte do agro ao novo réxime, Ana Cabana establece tres tipos de actitudes que, xa estudadas para a Francia ocupada, son perfectamente aplicables ao caso galego: colaboración-providencia, colaboración-realismo e colaboración-conveniencia. A primeira marca a adaptación por parte da poboación á nova situación, a segunda é o exemplo palpable de resignación e a terceira é a defensa dos intereses persoais ou corporativos ante o novo poder. Todas elas son evidentes no mundo rural e, neste estudo, están perfectamente explicitadas e contextualizadas. O medo estivo presente na sociedade galega desde o comezo da guerra, o franquismo concibiu a represión como parte estrutural do seu proxecto político, os vencedores sentíanse con poder e non se permitían ser magnánimos cos vencidos, polo que nunca houbo intención de integración —non existiu na España franquista un “Mandela” que fose capaz de ondear a bandeira dos republicanos—: “ [....] estes datos son indicativos de que o éxito do Novo Estado radicou no desartellamento da sociedade civil e no seu amedrentamento ata asegurarse que non recibiría unha resposta organizada e politizada na súa contra” (p. 61); “ [...] a violencia era un elemento estrutural do franquismo” (p. 70), era, xa que logo, unha sociedade vixiada, onde os “elementos sospeitosos” podían ser calquera, o veciño, o parente, ou o outrora socio. As multas por escándalo público, por viaxar sen salvoconduto ou por realizar bailes sen autorización estaban á orde do día. E nisto tiñan moito que ver os “policías do pobo”, definición elocuente dos curas (p. 92). Como xa ten estudado José Ramón Rodríguez Lago a actitude da igrexa foi un dos piares do dominio da poboación por parte do poder político ditatorial. Ademais deste control social e da falla de perspectivas, a década de 1940 é o tempo da “fame negra”; vivir para a xente corrente converteuse en sobrevivir.
E como se reflicte isto, si é que se reflicte, na actualidade? O apoliticismo interiorizouse como a maneira de conservar amizades “e de convivir en certa harmonía de tal xeito que se converteu en verdade e era referendado en ambientes privados e familiares nada hostís e mesmo ante antigos correlexionarios políticos, evidenciando unha total desmobilización política e social” (p. 97). Este afastamento da acción política é unha das moitas eivas herdadas do franquismo que aínda hoxe padecemos, onde o favor persoal está por riba da obriga de servizo público —véxanse as actitudes da Deputación de Ourense ou de moitos concellos de Galicia— en definitiva, a despolitización da sociedade foi o grande éxito do franquismo, “a igualación mental que se fixo de política e perigo para o común da sociedade e de política e corrupción para o beneficio duns poucos foi un trunfo da ditadura” (p. 101). As lembranzas negativas e escuras dos anos da represión máis forte, seguida da fame e a presión moral, converten aos anos sesenta en algo positivo. As xeracións que pasan da ditadura á democracia tenden a comparar as penurias do principio coa “bonanza” de finais do réxime, e de aquí nace a idea de que con Franco se vivía mellor. Na memoria popular quedou que foi Franco quen instaurou o subsidio —entrevista reproducida na páxina 179—, a seguridade social e que incluso, os fraudes cometíanse sen sabelo el —véxase a reprodución da entrevista da páxina 154, por exemplo—. Ademais, non podemos nin debemos esquecer que foron moitos os que medraron á sombra do franquismo: “A corrupción económica e a política foron os maiores desestabilizadores das comunidades rurais en tanto que establecían nítidas liñas de fractura entre os colectivos” (p. 149). Traballos como este que estamos a presentar destrúen esta falacia, despexando cientificamente o camiño para que outras investigacións aporten máis luz sobre estes anos escuros da nosa historia e, tamén, do noso presente.
15 / 3 / 2010
Gustavo Hervella. Santiago
Ana Cabana vén de publicar a través da editorial 3c3 unha parte destacada do traballo realizado en 2006 para acadar o título de doutora. Este libro trata de como a sociedade galega conviviu co franquismo tras 1939 e a instauración da ditadura que gobernou España até o 20 de novembro de 1975. Os primeiros anos, de 1936 a 1939, foron de represión, de imposición polas armas do medo e do terror, da destrución da sociedade liberal e democrática que se asentara en Galicia desde o último terzo do século XIX; logo tocou implantar unha nova forma de relación entre as persoas e as autoridades, e mesmo entre aquelas. Certamente, como xa temos comentado en referencia a outros traballos, xa nada volve a ser igual que antes do 18 de xullo de 1936.
Ana Cabana, como parte integrante dun dos grupos de investigación máis prolífico dos estudos de humanidades da universidade galega, segue a estela marcada polos traballos que analizaron no seu momento o progreso e modernización da sociedade —estudos que comezaron nos anos oitenta con Ramón Villares, entre outros—, as transformacións e crecemento do concepto de cidadanía nas vilas e cidades da Galicia dos primeiros anos do século XX, a explosión demócrata e de liberdade da “primavera republicana” e a dura e cruenta represión desencadeada tralo golpe de estado que levou a Francisco Franco ao control absoluto do país. As novas xeracións de investigadores pescudan agora como e de que xeito se impuxo o goberno ditatorial na sociedade e como esta foino aceptando, colaborando ou transixindo para poder seguir vivindo ou, en máis casos dos que pensamos, aproveitarse del. Son os traballos, entre outros, de Daniel Lanero ou Anxo Collarte —recensionado tamén en Lg3— os que acompañan ao estudo de Ana Cabana. Para tentar comprender esta realidade a fonte oral é un dos piares da investigación, e as reproducións que neste traballo se amosan son contundentes e contextualizan á perfección o tema xeral do estudo.
A autora amósanos ao longo do libro como o réxime vai construíndo o consenso ao seu redor, non sendo necesario, como si fixeron outros réximes fascistas europeos, construír unha comunidade nacional. A lexitimidade de orixe, como teñen sinalado varios estudosos, que proviña do trunfo militar estivo en vixencia até o período do “desarrollismo” dos anos sesenta. Aínda así, temos que ter en conta que o franquismo non podía durar 35 anos se non contase co apoio dunha parte importante da sociedade, e este non pode vir só da coerción; como sostén Cabana: “calquera réxime que pretenda subsistir no tempo debe concretar unha serie de instrumentos de socialización que lles transmitan aos cidadáns a crenza na lexitimidade do sistema político e na súa acción positiva con eles, é dicir, que artellen algún tipo de consentimento” (p. 24). Boa parte da poboación galega, ao igual que a do resto de España adaptouse ao franquismo, á nova lexislación e ás novas formas de relación entre sociedade e poder político, participando, xa que logo, nos mecanismos do poder do xeito máis fácil e contundente, aplicando todos os resortes que estaba na súa man, desde o “amiguismo” até a corrupción máis evidente; tratábase de sobrevivir: “[...] críticas ao réxime e ás súas políticas conviviron con actitudes de adaptación no tempo, no espazo e no individuo” (p. 39). Estamos, pois, e como claramente amosa a autora, ante o consentimento por parte da poboación para cos seus gobernantes e que segue o establecido por M. Levi nos seus traballos de fins dos noventa.
Para a análise da adaptación por parte do agro ao novo réxime, Ana Cabana establece tres tipos de actitudes que, xa estudadas para a Francia ocupada, son perfectamente aplicables ao caso galego: colaboración-providencia, colaboración-realismo e colaboración-conveniencia. A primeira marca a adaptación por parte da poboación á nova situación, a segunda é o exemplo palpable de resignación e a terceira é a defensa dos intereses persoais ou corporativos ante o novo poder. Todas elas son evidentes no mundo rural e, neste estudo, están perfectamente explicitadas e contextualizadas. O medo estivo presente na sociedade galega desde o comezo da guerra, o franquismo concibiu a represión como parte estrutural do seu proxecto político, os vencedores sentíanse con poder e non se permitían ser magnánimos cos vencidos, polo que nunca houbo intención de integración —non existiu na España franquista un “Mandela” que fose capaz de ondear a bandeira dos republicanos—: “ [....] estes datos son indicativos de que o éxito do Novo Estado radicou no desartellamento da sociedade civil e no seu amedrentamento ata asegurarse que non recibiría unha resposta organizada e politizada na súa contra” (p. 61); “ [...] a violencia era un elemento estrutural do franquismo” (p. 70), era, xa que logo, unha sociedade vixiada, onde os “elementos sospeitosos” podían ser calquera, o veciño, o parente, ou o outrora socio. As multas por escándalo público, por viaxar sen salvoconduto ou por realizar bailes sen autorización estaban á orde do día. E nisto tiñan moito que ver os “policías do pobo”, definición elocuente dos curas (p. 92). Como xa ten estudado José Ramón Rodríguez Lago a actitude da igrexa foi un dos piares do dominio da poboación por parte do poder político ditatorial. Ademais deste control social e da falla de perspectivas, a década de 1940 é o tempo da “fame negra”; vivir para a xente corrente converteuse en sobrevivir.
E como se reflicte isto, si é que se reflicte, na actualidade? O apoliticismo interiorizouse como a maneira de conservar amizades “e de convivir en certa harmonía de tal xeito que se converteu en verdade e era referendado en ambientes privados e familiares nada hostís e mesmo ante antigos correlexionarios políticos, evidenciando unha total desmobilización política e social” (p. 97). Este afastamento da acción política é unha das moitas eivas herdadas do franquismo que aínda hoxe padecemos, onde o favor persoal está por riba da obriga de servizo público —véxanse as actitudes da Deputación de Ourense ou de moitos concellos de Galicia— en definitiva, a despolitización da sociedade foi o grande éxito do franquismo, “a igualación mental que se fixo de política e perigo para o común da sociedade e de política e corrupción para o beneficio duns poucos foi un trunfo da ditadura” (p. 101). As lembranzas negativas e escuras dos anos da represión máis forte, seguida da fame e a presión moral, converten aos anos sesenta en algo positivo. As xeracións que pasan da ditadura á democracia tenden a comparar as penurias do principio coa “bonanza” de finais do réxime, e de aquí nace a idea de que con Franco se vivía mellor. Na memoria popular quedou que foi Franco quen instaurou o subsidio —entrevista reproducida na páxina 179—, a seguridade social e que incluso, os fraudes cometíanse sen sabelo el —véxase a reprodución da entrevista da páxina 154, por exemplo—. Ademais, non podemos nin debemos esquecer que foron moitos os que medraron á sombra do franquismo: “A corrupción económica e a política foron os maiores desestabilizadores das comunidades rurais en tanto que establecían nítidas liñas de fractura entre os colectivos” (p. 149). Traballos como este que estamos a presentar destrúen esta falacia, despexando cientificamente o camiño para que outras investigacións aporten máis luz sobre estes anos escuros da nosa historia e, tamén, do noso presente.
CRÍTICAS POR XÉNERO
Máis críticas de
Ensaio e Investigación
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal