As investigacións en Triacastela revolucionan o coñecemento sobre o pasado de Galicia

Nos últimos anos, cada verán saen nos medios novos achados na cova de Eirós, en Triacastela. Restos de poboamentos prehistóricos, comparanzas co depósito de Atapuerca, novas datas para os primeiros habitantes do país. No entanto, entre tantos titulares, pode ser difícil concibir a importancia real destes restos. Ramón Fábregas, un dos responsables da investigación, ponnos en claro qué estamos a atopar en Triacastela.

As zonas de exploración
O traballo de investigación deste equipo da Universidade de Santiago afectou ata o de agora a tres zonas de Lugo. Empezouse a traballar en Becerreá, na cova de Valdavara, e este verán fíxose alí a terceira campala de exploración. Antes diso xa se fixeran exploracións superficiais na cunca fluvial de Monforte, e na Cova de Eirós levamos dúas campañas, explica Fábregas.

O descoñecido
O traballo arqueolóxico encol do período paleolítico ten dificultades que en boa medida explican por qué ata o de agora é moito menos coñecido do que outros da nosa historia. Hai unha dificultade intrínseca neste período, e é que hai que comprender uns xeitos de vivir que son moi alleos aos nosos. Ademais, é complexo tratar os propios restos, que en ocasión están en depósitos de centos de milleiros de anos e que, no caso de ficaren ao ar libre, están suxeitos a moitos fenómenos destrutivos. A maiores, para os investigadores, o Paleolítico require unha formación bastante específica, e quizais por todas estas causas a arqueoloxía deste período non se desenvolveu tanto no noso país coma a da Idade do Ferro, houbo menos esforzo e menos continuado.

Os achados: Monforte
As investigacións no contorno de Monforte permitiron localizar medio cento de ocupacións que van desde o Paleolítico Inferior, no período Achaulense, hai uns 300.000 ou 400.000 anos, ata o Superior. Logo hai algúns depósitos que corresponden ao Paleolítico Medio, co tipo humano do neanderthal, e algúns outros do Paleolítico Superior, explica Fábregas. A grande cantidade de asentamentos localizados amosan unha ocupación prolongada durante todo o período Paleolítico.

Os achados: A Cova do Xato
Malia a que non apareceron restos humanos, as análises na Cova do Xato poden ter unha grande importancia para as investigacións encol do período Paleolítico. Non atopamos evidencias de intervención humana, pero descubrimos sedimentos moi interesantes de cara a definir as condicións do medio no Paleolítico.

Os achados: Valdavara
A cova de Valdavara está a ser, xunto con cova Eirós, unha da que máis descubertas lle está a achegar sobre a prehistoria galega a este grupo de investigación. E é que esta cavidade demostrou ser todo un pozo de surpresas no que, segundo máis se afonda, máis se descobre. En Valdavara descubriuse un nível do Holoceno con enterramentos do Neolítico Final, lembra Fábregas. Aínda por baixo dese estrato apareceron restos do Paleolítico Superior. É do período magdalenense, datado hai uns 17.000 anos. Desta volta apareceron ferramentas de óso e pedra ou puntas de proxectís de asta de cervo. Tamén descubrimos unha serie de doas feitas cun molusco chegado da costa cantábrica e que farían parte dun colar ou algo semellante. Este sería o adorno máis antigo datado en Galicia.

Por se fose pouco tamén apareceron nunha fenda próxima a cova, restos de tres nenos xa dun período moi posterior, cara ao 1.500 antes da nosa era. Para máis, na parte inferior dos sedimentos da cova hai restos dunha ocupación magdalenense e outros restos que apuntan a outra de comezos do Holoceno, a coincidir coas últimas sociedades de cazadores recolectores en Galicia. En conxunto, os restos desta cova permiten facer un repaso de 17.000 anos de historia.

Os achados: Cova Eirós
En cova Eirós, onde xa levamos dúas campañas, temos a parte inferior, onde atopamos restos dunha ocupación do paleolítico medio, con ferramentas típicas da industria musteriense asociadas aos neandertais, aínda non temos restos humanos, explica Fábregas. Canda a isto apareceron bastantes restos de fauna, tanto actual coma extinta. Osos das cavernas e algún resto de rinoceronte, por exemplo. A especial importancia deste depósito reside na súa antigüidade, xa que este nivel está datada en algo mais de 80.000 anos, e amosa a máis antiga actividade humana de Galicia.

Por riba destes restos, existe un estrato datado hai uns 30.000 anos, que coincide coa chegada dos homes modernos a Galicia. Nesta campaña atopamos por riba xusto deste nivel, outro nivel con material do paleolítico superior, ao estar por riba será algo máis recente. Alí apareceu un dente de carnívoro perforado para ser pendurado coma obxecto de adorno, queremos datar este novo nivel de ocupación que podería ser moi antigo pero non podemos arriscarnos

A importancia e o futuro
A importancia destes achados consiste, basicamente, en que permite coñecer unha boa cantidade de datos sobre o xeito de poboamento, de caza e de alimentación dos primeiros poboadores do país, desde hai uns 35.000 anos, e revelar a transición entre neandertais e homo sapiens na zona. A análise dos sedimentos da Cova do Xato, por exemplo, han permitir coñecer polo miúdo as condicións ambientais deses habitantes, e os adornos poden facilitar a comprensión encol da cultura destas comunidades. A Universidade de Santiago asegura que Cova Eirós é nesta altura un dos máis importantes depósitos paleolíticos do noroeste peninsular.

De cara ao futuro, Valdavara acollerá o vindeiro ano unha nova campaña de escavacións. A partir de aí, fica pendente ampliar o financiamento do proxecto de investigación para continuar os traballos alén de 2010. Mentres, temos que tratar unha cantidade inxente de material. Hai que facer máis datacións analíticas, estudos de fauna ou reconstrucións paleoambientais. A nivel de achados, para este investigador aínda pode haber moitas novidades. Polas características de Valdavara pensamos que a cova está bastante explorada, aínda que pode aparecer máis información no contorno. En Eirós non temos aínda unha estimación. Queremos facer unha prospección de tipo xeofísico para ver a profundidade desta cavidade e saber o que queda por escavar para abaixo. Pode mesmo que haxa restos do paleolítico inferior, lembra.