Esta obra gañadora do Premio Lazarillo 2008 é unha micronovela exenta de pedagoxía e boas intencións, feita de anaquiños que se entrelazan e se mesturan entre humor absurdo e afecto. Un libro especial, deses que conmoven e sorprenden e axiña entran no círculo das recomendacións.
21 / 6 / 2010
Isabel Soto.Santiago
Sempre resulta emocionante descubrir un libro especial, deses que conmoven e sorprenden e axiña entran no círculo das recomendacións. Este é o caso de
Dióxenes, avalado polo veterano Premio Lazarillo. Aínda que editado con certo atraso, Kalandraka ofrécenos a oportunidade de gozar tamén en galego coa particular maneira de contar de Pablo Albo (Alacant, 1971), a quen podemos seguir nun blog igualmente recomendable (pabloalbo.blogspot.com). A edición vai acompañada das ilustracións doutro Pablo alacantino, Auladell (1972), tamén posuidor dun singular talento.
A primeira sorpresa reside no enigmático título, pero deseguido cativa a voz en primeira persoa do protagonista, que vai desvelando nos dezaseis capítulos titulados –de desigual extensión mais sempre breves–, a súa particular afección por coleccionar variados e insólitos obxectos. Asemade, ofrece concisos retratos dos restantes membros da súa familia –unha irmá adolescente, un irmán máis novo, os avós Paulo e Patricia, os pais e un tío–, que, coma el, e porque o costume vén de vello, devecen pola acumulación de cousas.
As anécdotas incluídas nos diferentes epígrafes constitúen microrrelatos cun halo máxico non exento de pinceladas de humor absurdo (como por exemplo o episodio dos vermes de seda) e trazos próximos ao realismo máxico. Véxase os referidos á duna ou, nomeadamente, a historia fundacional da lagoa, creada polos avós arrepañando charcos e testemuña do nacemento do amor e da promesa de creación dunha familia no futuro. Neste sentido, resultan particularmente significativas as aclaracións do autor no seu blog a respecto dos referentes que o acompañaron no proceso de escrita de
Dióxenes, integrado no que el denomina “Triloxía dos escesos”, que se completa con
Melena (Factoría K, 2009) e mais con
¿Rinoceronte? ¿Qué rinoceronte? (Everest, 2010), Premio “Leer es vivir”. Ademais de mencionar a Gila e os contos que escoitou na voz de contistas coma el, cita unha marabillosa selección de títulos que camiñan por universos similares:
La maravillosa granja de McBroom, de Sid Fleischman;
Hasta (casi) 100 bichos, de Daniel Nesquens;
Ronda de suspiros, de Juan Farias;
Sin noticias de Gurb, de Eduardo Mendoza;
Historia de Nadas, de Andrés Barba;
Cartas de la ardilla, de la hormiga, del elefante, del oso..., de Tom Tellengen;
Otto es un rinoceronte, de Ole Lund Kirkegaard;
El pulpo está crudo, de Luis Pescetti;
El Barón de Munchausen, de Rudolf Erich Raspe;
365 pingüinos, de Jean-Luc Fromental e
La familia Algarabía, de Jacques Charpentreau.
A marcada desorde temporal de
Dióxenes, así como as reiteradas estratexias de anticipación, encadeamento e fragmentación, confírenlle un ritmo e unha estrutura particulares que desafían o lector a encaixar as pezas e arrastran a seguir lendo. Resulta particularmente interesante e intensa a historia do tío do protagonista, que se ben non se desenvolve ata o capítulo “Cartas (I)”, presenta un dos personaxes máis conmovedores. As referencias ao acontecemento triste que viviu e á súa soltería, que pechan os capítulos anteriores con suxestivas frases, reclaman unha concreción máis extensa que por fin chega. Coñecemos entón a profesión de tan triste home e a maneira na que tamén el desenvolve a cobiza. O seu afán de acumulación de sentimentos alleos fana sen remedio a súa felicidade persoal, metido como está nun labirinto no que non pode atopar unha saída.
Aludiamos liñas arriba ao título do volume e cómpre sinalar que o personaxe non aparece con nome de seu ao longo das páxinas. Sabemos que se chama Dióxenes porque aparece no paratexto da contracapa, pero de non ser así, tamén poderiamos pensar que o título alude á coñecida síndrome pola que se ve afectada esta familia. Lonxe de afear o costume, os tintes humorísticos e fantásticos que arrodean esta visión, logran que o lector asista con asombro crecente a ese ateigar os espazos dispoñibles con obxectos grandes coma un submarino ou tan pequenos coma os grans de area que se converten en duna, e mesmo aplauda que o rapaz leve os eucaliptos nunha estadía por Galicia, por máis que lamente que lle medren vizosos e lle estraguen o teito da vivenda. Se cadra sorrimos porque todos temos un chisco da síndrome e aínda que non acumulemos lixo, resistímonos a tirar segundo que cousas.
A esta visión amable e fantástica dun trastorno do comportamento contribúen tamén as orixinais ilustracións, en harmonía co texto e posuidoras dun carácter narrativo propio, que enriquecen o relato e inclúen novas metáforas e acenos humorísticos e evocativos complementarios.