Historia e posmodernidade

» Título: As palabras da néboa
» Escritor/a:
   Francisco Castro

» Ed. Galaxia,
» Ano: 2007
» Xénero: Narrativa
» Coleccion: Literaria
» Pax: 306
» ISBN: 978-84-9865-021-1

Francisco Castro achégase nesta obra, gañadora do Premio García barros 2007, á novela histórica participando nas marcas de identidade propias do xénero. Maxia, libros prohibidos e unha revolta campesiña na Galicia do século XVI forman o pano de fondo do relato. A recensión subliña a valentía da proposta superando o conservadorismo formal malia que o pacto da verosimilitude semelle non funcionar como sería desexable.


Anxos García Fonte. Cabanas

“As palabras da néboa”, Premio García Barros 2007, é un paso máis na rutilante carreira de Francisco Castro, que leva máis dunha década colleitando premios e recoñecementos polo seu traballo literario e xornalístico: Premio Lueiro Rei de Novela Curta 1997 por Play Back, finalista do Premio de Narrativa Erótica Positivas 2001 con Xeografías, Premio de Xornalismo “Manuel Reimóndez Portela” 1999, Premio de Poesía “O Facho” 2002, Premio Rosa Reboredo de Narrativa da Asociación Galega de Cornellá, Premio Modesto R. Figueiredo de narracións breves e Premio Blanco Amor de Novela 2006 por Spam. Narrador fecundo, dono duna voz persoal e, subliñémolo, perfectamente integrado no campo literario galego no que se chega a saudar como “un dos discursos narrativos máis sólidos que se teñan dado na literatura galega e ibérica nos últimos vinte anos” (Heitor Mera,“Reflexionando sobre a novela” no Cartafol de libros de Vieiros, 13/03/2008).

Francisco Castro achégase nesta entrega de novo, despois do éxito de “Memorial do infortuni”o (2003), ao xénero da novela histórica desde unha tradición literaria, a galega, que o incorporou tardiamente, nas estremeiras do século XIX, da man de López Ferreiro con “A tecedeira de Bonaval” (1894), pero que parece disposta, especialmente desde as últimas décadas do XX, a aproveitar todo o seu rico zume. Facendo un rápido repaso non podemos deixar de sinalar “O triángulo inscrito na circunferencia” ou “A cidade dos césares” de Victor Freixanes, Amantia de Mª Xosé Queizán, “Alén da desventura” de Xavier Alcalá, “Morte de Rei” de Darío Xohán Cabana ou “Por tras dos meus ollos” de Nacho Taibo, coa que coincide na aproximación histórica ás Revoltas Irmandiñas.

Da mesma maneira que, como moitas veces comprobamos na novela, o poder das palabras é tan forte que é quen de crear na imaxinación dos que as escoitan unha nova realidade na que acreditan cegamente, o poder do discurso literario é sen dúbida tanto ou máis forte, posto que conserva ese poder por riba das coordenadas do espazo e do tempo, proxectando no seu espello o pasado ou o futuro no presente e creando nos lectores a conciencia da identidade colectiva. A novela histórica naceu nas marxes da República das Letras e segue a ser un instrumento privilexiado nas literaturas emerxentes para reforzar a identidade nacional. Mentres o centro, ou a metrópole, xa ten a Historia oficial, criada durante séculos aos peitos do poder, á periferia réstalle a novela histórica para realzar a historia negada. Esta é a lóxica que move a maior parte das novelas históricas e podémola atopar sen dificultades en calquera das antes citadas. Tamén a atopamos en “As palabras da néboa”?

A obra participa de moitas das marcas xenéricas que segundo Celia Fernández caracterizan as novelas históricas: a intención de que o lector reconstrúa unha época do pasado histórico, preferentemente a Idade Media, unha trama baseada na peripecia e a intriga con desafíos, raptos, asaltos a castelos, intervención da maxia..., un narrador omnisciente situado no mesmo plano temporal có lector, e, só ao principio, o afán de didactismo e de verosimilitude. E subliño a precisión de “só ao principio” porque debemos apuntar que o lector axiña se decata de que hai certas cousas que non acaban de funcionar no suposto pacto de verosimilitude necesario para que a novela funcione e que, polo contrario, vanno poñendo en garda. Entre elas destacaría en primeiro lugar, e sobre todo, a actitude irónica do narrador, un narrador que lembra moito os dos romances de Saramago; en segundo lugar a indefinición do espazo e do tempo novelesco; e, por último, o feito de que ningún personaxe verdadeiramente histórico estea involucrado na trama. Todas estas particularidades encaixan mal coa tradición do xénero e, polo tanto, coas expectativas do lector. Na miña opinión, o desinterese do narrador en pactar a verosimilitude do relato a través destes aspectos e mailo esaxerado distanciamento irónico cos feitos que narra, caendo ás veces na broma doada para buscar a complicidade do lector por outros medios, pon en perigo a viabilidade da novela.

“O espectáculo é impresionante, hai que ver como lle (sic) gusta ás masas a morte, en especial ás masas incultas, con perdón, como son os individuos e as individuas de morbosos e morbosas e de perversos e perversas, (...)” (p. 148)

Deste xeito, cando, ao final da novela, chega o momento en que os personaxes se desenmascaran e as artes da maxia provocan o asombroso final -non criamos nas meigas pero seica as había- o narrador atópase cun lector tan descrido, irónico e cínico coma el mesmo, nada disposto a seguirlle o xogo, ou, en todo caso, a axudarlle a desfacelo cun medio sorriso.

Mirada de vitríolo posmoderna, a do narrador, distante, escéptica e corrosiva que nos fai dubidar non só do que narra senón, e isto é fundamental á hora de interpretar esta novela dentro do campo literario galego, do obxectivo da narración. Parece evidente que hai unha intención de subliñar a autonomía, mesmo a rebeldía, do discurso literario con respecto a outro tipo de discurso ideolóxico-político de afirmación da identidade nacional a partir dun episodio histórico significativo. Neste sentido trátase dunha proposta valente: revisar un xénero como a novela histórica que ao longo da súa historia caracterizouse polo seu conservadorismo formal e a súa dependencia ideolóxica e mercantil. Porén, ás veces os medios para facelo, non moi ben dosificados, se volven contra o propio intento e ameazan con destruílo.

“Houbo moitas noites máis de violencia, os seres humanos somos así, unha vez que principiamos a bater no próximo xa non sabemos parar, en especial a violencia masculina, en especial a violencia masculina ignorante, en especial a violencia masculina ignorante e con poder, en especial a violencia masculina ignorante e con poder e inmunidade, para a paz cansamos axiña, os tempos acougados son poucos na vida, que duro é vivir, xa o din os psicólogos, o sesenta por cento dos soños son pesadelos, o consumo de ansiolíticos medra, os suicidios van a máis. Non temos amaño.”(p. 128)

Habería moitos máis aspectos dignos de comentar como o do heroe (antiheroe en realidade) que o é a pesar del, só porque alguén (a auténtica heroína) se empeña en que o ten que ser e porque sabe que unha historia épica hai que contala cun varón épico que faga de heroe; a loita pola palabra e o espazo público das mulleres; a existencia dunha tradición filosófica heterodoxa -e con ela a maxia- perseguida e maldicida pola tradición ortodoxa; e, sobre todo, o pouco sólida que é a fe nas utopías –a crise das metanarrativas da posmodernidade!- e o fermoso que é contalas cun pouso de amargura nos beizos e unha pluma arriscada, como fai Francisco Castro.

• Biográficos / 11
• Clásicos / 9
• Ensaio e Investigación / 84
• Infantil-Xuvenil / 48
• Narrativa / 128
• Poesía / 47
• Teatro / 16
• Xornalismo / 3
• ver todos