RSS
CRÍTICA
Cartografía da mentalidade altomedieval
» Escritor/a:
Fernando Lillo Redonet
» Escritor/a:
José Antonio González Marrero
» Tradutor/a:
Ramón Blanco Fernández
» Ed. Toxosoutos,
» Ano: 2004
» Xénero: Ensaio e Investigación
» Coleccion:
» Pax: 158
» ISBN: 84-96259-24-2
Primeira versión en galego deste texto latino, auténtico “best seller” do medievo europeo. O texto describe unha viaxe de sete anos en busca da Terra da Repromisión dos Santos. Unha peregrinación por unha serie de illas míticas nas que atoparán ovellas xigantes, aves que falan, fontes de auga máxica, monstros mariños e mesmo chegan ás portas do inferno antes de chegar finalmente ó Paraíso Terreal. Esta narración dunha viaxe, no que o que menos importa e se é real ou inventada, é unha guía do mundo altomedieval, unha cartografía para manexarse pola súa mentalidade e pola forma de ordenar o mundo e o tempo.
Jorge Gutián. Ames
Sempre é unha boa nova atoparse con traducións ó galego de clásicos que con anterioridade so podían ser consultados nas súas linguas orixinais ou, no mellor dos casos, en español ou portugués. A nova resulta ser especialmente boa cando, como neste caso, atopámonos cunha das raras traducións dun dos textos fundamentais da cultura medieval da Europa atlántica, xeralmente tan mediatizada pola entidade da tradición mediterránea que con frecuencia pasa inadvertida para o grande público.
Na Europa altomedieval, herdeira en boa medida dos conflitos do período clásico no que a contraposición entre o ámbito mediterráneo (Grecia e Roma) e o septentrional-atlántico (Bárbaros do Norte, Celtas ou Galos, por utilizar a terminoloxía clásica) acadara unha notable intensidade, aínda subsiste unha bipolaridade patente en tódolos ámbitos da cultura e da sociedade. Fronte a un mundo mediterráneo herdeiro da tradición clásica atopamos unha periferia europea, estendida desde a antiga Gallaecia ata a Escandinavia na que o peso da romanización é moito menor e non foi quén de afogar unha tradición anterior que vai pervivir, mais ou menos transformada, durante séculos. Neste contexto é no que hai que entender a preocupación de Martiño Dumiense ou do Concilio de Braga por acabar cun paganismo que aínda pervivía no S.V no territorio da actual Galicia. Do mesmo xeito, este contexto occidental é o que vai dar lugar a elementos tan orixinais como a cultura irlandesa altomedieval.
Cristianismo e celtismo en convivencia
A illa de Irlanda nunca foi romanizada e durante séculos o seu contacto co resto de Europa realizouse, fundamentalmente, a través dunha illa de Inglaterra que so sufrira a invasión romana parcialmente e dun xeito tardío e moi superficial. Esta situación na periferia da periferia, condicionou un desenvolvemento cultural en paralelo ó da Europea continental, recibindo desta lixeiras influencias pero mantendo a súa especificidade. Deste xeito, Irlanda desenvolveu un imaxinario popular e relixioso propio, moi contaminado pola tradición céltica, que permaneceu pechado en si mesmo durante séculos e que lentamente foi asimilando un cristianismo introducido a partires do S.IV por monxes escotos, como San Patricio, hoxe patrón da illa. Nesta auténtica excepción cultural na que cristianismo e celtismo pagán conviven mesmo no scriptorium dos conventos é onde vai xurdir a narración da viaxe de San Brandán.
Na Alta Idade Media van aparecer unha serie de tradicións literarias que, posteriormente, ocuparán un lugar de privilexio na cultura europea. As descricións de viaxes e de países afastados –reais ou imaxinarios- van acadar unha importante difusión neste período, fundamentalmente polo seu carácter doutrinal e exemplarizante. É especialmente coñecido o caso das polémicas cartas que o Preste Xoán, o suposto monarca dun imperio cristián situado nos confíns da Asia coñecida, lle describe o seu imperio ó Papa e ó Emperador de Constantinopla, pero son ducias as narracións de monxes destinados a evanxelizar zonas remotas, de bestiarios ou de relatos de campañas militares que se adaptan a estes esquemas.
A grande achega da cultura irlandesa a esta corrente é a das viaxes de monxes e santos. Desde datas tan temperás como os séculos V e VI comezan a espallarse relatos, inicialmente de forte tradición oral, sobre as vidas e as viaxes dos santos irlandeses. É o caso da vida de San Patricio, arredor da que xorden centos de variantes, ou da viaxe de San Kevin, por mencionar dous dos mais populares. Trátase de narracións de corte haxiográfico que non poden, malia todo, subtraerse ó peso da tradición céltica da que xorden episodios como as viaxes dos santos en barcas de pedra –trasladados, segundo moitos autores, á Gallaecia altomedieval por monxes irlandeses e materializados en tradicións como a barca de pedra do Apóstolo Santiago en Padrón ou a barca de pedra da Misarela, na Pobra do Caramiñal- ou o dominio das forzas da natureza.
Os primeiros “best sellers”
A Viaxe de San Brandán é herdeira directa das Imrama irlandesas, a narracións de viaxes como A Viaxe dos Irmáns Corra, a Viaxe de Mernoc ou A Viaxe de Maelduinn, das que vai retomar moitos elementos dun xeito case literal, e a través daquela estas atopan un xeito de pervivencia na cultura europea. De feito, parece que as orixes da Viaxe de San Brandán están en narracións orais que os monxes irlandeses trasladarían á Europa continental a partires do S.VII, aínda que estas non deberon ser recollidas por escrito ata unha data indeterminada do S.IX, probablemente no norte de Francia e por un monxe irlandés ou escoto. A formación relixiosa do seu autor condiciona a presenza, xunto aos mencionados elementos de orixe céltica, de detalles herdados da literatura clásica e da Biblia. A Viaxe é un produto característico da Europa atlántica, pero non pode abstraerse a unha tradición cultural herdada polo cristianismo na que as fontes grecolatinas van ser un referente fundamental. A Eneida e a Odisea, en última instancia os modelos clásicos das descricións de viaxes, aparecen dun xeito evidente na xénese da Viaxe.
Desta curiosa mestura de influencias, exemplo do que foi en moitos sentidos a Europa da época, xurde un dos primeiros “best sellers” da literatura europea, difundido na versión latina orixinal e rapidamente traducido a linguas vernáculas. Probablemente o feito de que a viaxe fora real ou non ou si os detalles sobre a vida do santo se corresponden coa biografía real de San Brandan, abade de Clonfert, non son elementos transcendentais. Aínda así, compre sinalar que San Brandán de Clonfert, o personaxe histórico, naceu cerca de Tralee, no condado de Kerry, cara o ano 480 nunha familia que a xenealoxía tradicional fai descendente dos reis Ros e Fergus. Bautizado por San Arcadio e “adoptado” por Santa Ita, non resulta estraño que a comezos do S.VI comezara fundar mosteiros como os de Ardfert, Shanakeel, Inis da Druim, Inishglora ou Clonfert ata o seu falecemento no mosteiro de Annaghdown, cerca de Galway, cara o ano 575. As súas viaxes a Gales e a Iona, ou súa circunnavegación de Irlanda o amosan como un home viaxeiro que, segundo fontes históricas, planeou emprender a busca da Terra Repromissionis Sanctorum, o Paraíso Terreal, viaxe que non sabemos si chegou a emprender pero que deu lugar á lenda e, en última instancia, á versión escrita da Viaxe.
O texto describe a viaxe que, ó longo de sete anos, realizan San Brandán e outros dezasete monxes en busca da Terra da Repromisión dos Santos. Despois dos preparativos comezan unha peregrinación por unha serie de illas míticas nas que atoparán ovellas xigantes, aves que falan, fontes de auga máxica, monstros mariños que van confundir con illas e mesmo chegan ás portas do inferno atopándose con demos e con Xudas, o delator de Xesucristo, antes de chegar finalmente ó Paraíso Terreal.
O ritmo do mundo altomedieval
A viaxe presenta un aspecto salientable: o seu carácter cíclico, acomodado a un calendario litúrxico que obriga ós monxes a celebrar cada unha das festividades relixiosas nos mesmos sitios cada ano, de tal xeito que o Venres Santo o celebrarán na Illa do Procurador de Alimentos, a Pascua na Illa das Aves, o Nadal na Illa de San Elbeo, etc. A orde do mundo e os seus acontecementos aparece para a mentalidade altomedieval rexida polo calendario relixioso, de tal xeito que mesmo unha viaxe destas características verase afectado polo mesmo. O ritmo do mundo se organiza en función das celebracións litúrxicas e a viaxe do Santo non pode ser menos.
O outro elemento destacable da Viaxe é a descrición de elementos, como a columna de cristal identificada polos investigadores como un iceberg, que veñen dando pé a interpretacións de todo tipo nas que se pretende identificar os lugares descritos no texto con ubicacións xeográficas reais. Deste xeito, algún autores defenden unha viaxe real de San Brandán por Islandia e Groenlandia, polas Azores ou mesmo por Terranova ou o Mar Caribe. A ambigüidade das descricións do texto e as dificultades técnicas para realizar estas viaxes nun curragh de madeira e coiro construído coa tecnoloxía do S.VI fan que as mencionadas interpretacións aparezan como arriscadas e bastante imaxinativas, no mellor dos casos. O que non parece discutible, en calquera caso, é a presenza de certos elementos reais na narración. A identificación da Illa das Ovellas coas Illas Faeore (en noruego antigo Faer-Eyjaer, Illas das Ovellas), por exemplo, parece bastante verosímil.
Respecto á influencia da Viaxe na tradición cultural europea, abonda con citar os innumerables mapas, cartas e cartularios que ata o S.XVI representaron algunhas das illas visitadas polo Santo e os seus compañeiros, ou a identificación ata ben entrada a Idade Moderna das Illas Canarias ou de Madeira e Porto Santo coa Illa de San Brandán.
En calquera caso, teña a súa orixe ou non en acontecementos reais, a Viaxe de San Brandán aparece como un dos textos fundamentais do occidente altomedieval europeo. A súa difusión e a súa influencia, así como a súa síntese de elementos precedentes o converten nun texto de referencia ó que, por vez primeira, podemos acceder nunha excelente tradución galega acompañada de valiosos estudios introdutorios e dun amplo aparato crítico. O valor deste texto vai mais alá do puramente filolóxico, xa que como documento histórico, así como para o estudio das mentalidades e da relixión ofrece elementos de enorme significación. A súa lectura supón unha revisión das orixes da cultura escrita na Europa Atlántica e da súa achega diferencial respecto ó abafante peso de Grecia e Roma na conformación da mentalidade medieval.
15 / 2 / 2005
Jorge Gutián. Ames
Sempre é unha boa nova atoparse con traducións ó galego de clásicos que con anterioridade so podían ser consultados nas súas linguas orixinais ou, no mellor dos casos, en español ou portugués. A nova resulta ser especialmente boa cando, como neste caso, atopámonos cunha das raras traducións dun dos textos fundamentais da cultura medieval da Europa atlántica, xeralmente tan mediatizada pola entidade da tradición mediterránea que con frecuencia pasa inadvertida para o grande público.
Na Europa altomedieval, herdeira en boa medida dos conflitos do período clásico no que a contraposición entre o ámbito mediterráneo (Grecia e Roma) e o septentrional-atlántico (Bárbaros do Norte, Celtas ou Galos, por utilizar a terminoloxía clásica) acadara unha notable intensidade, aínda subsiste unha bipolaridade patente en tódolos ámbitos da cultura e da sociedade. Fronte a un mundo mediterráneo herdeiro da tradición clásica atopamos unha periferia europea, estendida desde a antiga Gallaecia ata a Escandinavia na que o peso da romanización é moito menor e non foi quén de afogar unha tradición anterior que vai pervivir, mais ou menos transformada, durante séculos. Neste contexto é no que hai que entender a preocupación de Martiño Dumiense ou do Concilio de Braga por acabar cun paganismo que aínda pervivía no S.V no territorio da actual Galicia. Do mesmo xeito, este contexto occidental é o que vai dar lugar a elementos tan orixinais como a cultura irlandesa altomedieval.
Cristianismo e celtismo en convivencia
A illa de Irlanda nunca foi romanizada e durante séculos o seu contacto co resto de Europa realizouse, fundamentalmente, a través dunha illa de Inglaterra que so sufrira a invasión romana parcialmente e dun xeito tardío e moi superficial. Esta situación na periferia da periferia, condicionou un desenvolvemento cultural en paralelo ó da Europea continental, recibindo desta lixeiras influencias pero mantendo a súa especificidade. Deste xeito, Irlanda desenvolveu un imaxinario popular e relixioso propio, moi contaminado pola tradición céltica, que permaneceu pechado en si mesmo durante séculos e que lentamente foi asimilando un cristianismo introducido a partires do S.IV por monxes escotos, como San Patricio, hoxe patrón da illa. Nesta auténtica excepción cultural na que cristianismo e celtismo pagán conviven mesmo no scriptorium dos conventos é onde vai xurdir a narración da viaxe de San Brandán.
Na Alta Idade Media van aparecer unha serie de tradicións literarias que, posteriormente, ocuparán un lugar de privilexio na cultura europea. As descricións de viaxes e de países afastados –reais ou imaxinarios- van acadar unha importante difusión neste período, fundamentalmente polo seu carácter doutrinal e exemplarizante. É especialmente coñecido o caso das polémicas cartas que o Preste Xoán, o suposto monarca dun imperio cristián situado nos confíns da Asia coñecida, lle describe o seu imperio ó Papa e ó Emperador de Constantinopla, pero son ducias as narracións de monxes destinados a evanxelizar zonas remotas, de bestiarios ou de relatos de campañas militares que se adaptan a estes esquemas.
A grande achega da cultura irlandesa a esta corrente é a das viaxes de monxes e santos. Desde datas tan temperás como os séculos V e VI comezan a espallarse relatos, inicialmente de forte tradición oral, sobre as vidas e as viaxes dos santos irlandeses. É o caso da vida de San Patricio, arredor da que xorden centos de variantes, ou da viaxe de San Kevin, por mencionar dous dos mais populares. Trátase de narracións de corte haxiográfico que non poden, malia todo, subtraerse ó peso da tradición céltica da que xorden episodios como as viaxes dos santos en barcas de pedra –trasladados, segundo moitos autores, á Gallaecia altomedieval por monxes irlandeses e materializados en tradicións como a barca de pedra do Apóstolo Santiago en Padrón ou a barca de pedra da Misarela, na Pobra do Caramiñal- ou o dominio das forzas da natureza.
Os primeiros “best sellers”
A Viaxe de San Brandán é herdeira directa das Imrama irlandesas, a narracións de viaxes como A Viaxe dos Irmáns Corra, a Viaxe de Mernoc ou A Viaxe de Maelduinn, das que vai retomar moitos elementos dun xeito case literal, e a través daquela estas atopan un xeito de pervivencia na cultura europea. De feito, parece que as orixes da Viaxe de San Brandán están en narracións orais que os monxes irlandeses trasladarían á Europa continental a partires do S.VII, aínda que estas non deberon ser recollidas por escrito ata unha data indeterminada do S.IX, probablemente no norte de Francia e por un monxe irlandés ou escoto. A formación relixiosa do seu autor condiciona a presenza, xunto aos mencionados elementos de orixe céltica, de detalles herdados da literatura clásica e da Biblia. A Viaxe é un produto característico da Europa atlántica, pero non pode abstraerse a unha tradición cultural herdada polo cristianismo na que as fontes grecolatinas van ser un referente fundamental. A Eneida e a Odisea, en última instancia os modelos clásicos das descricións de viaxes, aparecen dun xeito evidente na xénese da Viaxe.
Desta curiosa mestura de influencias, exemplo do que foi en moitos sentidos a Europa da época, xurde un dos primeiros “best sellers” da literatura europea, difundido na versión latina orixinal e rapidamente traducido a linguas vernáculas. Probablemente o feito de que a viaxe fora real ou non ou si os detalles sobre a vida do santo se corresponden coa biografía real de San Brandan, abade de Clonfert, non son elementos transcendentais. Aínda así, compre sinalar que San Brandán de Clonfert, o personaxe histórico, naceu cerca de Tralee, no condado de Kerry, cara o ano 480 nunha familia que a xenealoxía tradicional fai descendente dos reis Ros e Fergus. Bautizado por San Arcadio e “adoptado” por Santa Ita, non resulta estraño que a comezos do S.VI comezara fundar mosteiros como os de Ardfert, Shanakeel, Inis da Druim, Inishglora ou Clonfert ata o seu falecemento no mosteiro de Annaghdown, cerca de Galway, cara o ano 575. As súas viaxes a Gales e a Iona, ou súa circunnavegación de Irlanda o amosan como un home viaxeiro que, segundo fontes históricas, planeou emprender a busca da Terra Repromissionis Sanctorum, o Paraíso Terreal, viaxe que non sabemos si chegou a emprender pero que deu lugar á lenda e, en última instancia, á versión escrita da Viaxe.
O texto describe a viaxe que, ó longo de sete anos, realizan San Brandán e outros dezasete monxes en busca da Terra da Repromisión dos Santos. Despois dos preparativos comezan unha peregrinación por unha serie de illas míticas nas que atoparán ovellas xigantes, aves que falan, fontes de auga máxica, monstros mariños que van confundir con illas e mesmo chegan ás portas do inferno atopándose con demos e con Xudas, o delator de Xesucristo, antes de chegar finalmente ó Paraíso Terreal.
O ritmo do mundo altomedieval
A viaxe presenta un aspecto salientable: o seu carácter cíclico, acomodado a un calendario litúrxico que obriga ós monxes a celebrar cada unha das festividades relixiosas nos mesmos sitios cada ano, de tal xeito que o Venres Santo o celebrarán na Illa do Procurador de Alimentos, a Pascua na Illa das Aves, o Nadal na Illa de San Elbeo, etc. A orde do mundo e os seus acontecementos aparece para a mentalidade altomedieval rexida polo calendario relixioso, de tal xeito que mesmo unha viaxe destas características verase afectado polo mesmo. O ritmo do mundo se organiza en función das celebracións litúrxicas e a viaxe do Santo non pode ser menos.
O outro elemento destacable da Viaxe é a descrición de elementos, como a columna de cristal identificada polos investigadores como un iceberg, que veñen dando pé a interpretacións de todo tipo nas que se pretende identificar os lugares descritos no texto con ubicacións xeográficas reais. Deste xeito, algún autores defenden unha viaxe real de San Brandán por Islandia e Groenlandia, polas Azores ou mesmo por Terranova ou o Mar Caribe. A ambigüidade das descricións do texto e as dificultades técnicas para realizar estas viaxes nun curragh de madeira e coiro construído coa tecnoloxía do S.VI fan que as mencionadas interpretacións aparezan como arriscadas e bastante imaxinativas, no mellor dos casos. O que non parece discutible, en calquera caso, é a presenza de certos elementos reais na narración. A identificación da Illa das Ovellas coas Illas Faeore (en noruego antigo Faer-Eyjaer, Illas das Ovellas), por exemplo, parece bastante verosímil.
Respecto á influencia da Viaxe na tradición cultural europea, abonda con citar os innumerables mapas, cartas e cartularios que ata o S.XVI representaron algunhas das illas visitadas polo Santo e os seus compañeiros, ou a identificación ata ben entrada a Idade Moderna das Illas Canarias ou de Madeira e Porto Santo coa Illa de San Brandán.
En calquera caso, teña a súa orixe ou non en acontecementos reais, a Viaxe de San Brandán aparece como un dos textos fundamentais do occidente altomedieval europeo. A súa difusión e a súa influencia, así como a súa síntese de elementos precedentes o converten nun texto de referencia ó que, por vez primeira, podemos acceder nunha excelente tradución galega acompañada de valiosos estudios introdutorios e dun amplo aparato crítico. O valor deste texto vai mais alá do puramente filolóxico, xa que como documento histórico, así como para o estudio das mentalidades e da relixión ofrece elementos de enorme significación. A súa lectura supón unha revisión das orixes da cultura escrita na Europa Atlántica e da súa achega diferencial respecto ó abafante peso de Grecia e Roma na conformación da mentalidade medieval.
CRÍTICAS POR XÉNERO
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal