Crónica íntima dun reconto vital. A infancia a descuberta da morte, o proceso mesmo dunha vida normal, non exenta de dureza, contado nesta segunda novela de Pablo Vaamonde. Unha narración na que, segundo María Liñeira, o que queda é o gran valor das cousas pequenas.
22 / 11 / 2004
María Liñeira. Oxford
“O mes de abril” (Espiral Maior, 2004) é a segunda novela de Pablo Vaamonde (1956), un médico coruñés que se estreaba coma narrador en 2002 da man d’O fillo do emigrante. Esta é, en palabras do prologuista Víctor F. Freixanes, “unha historia común, a crónica íntima dunha vida calquera”. Un quebracabezas de trinta e unha pezas que debuxa, con pinceladas impresionistas, a vida gris “[d]un home só ao pé de cada hora”. É o propio protagonista, Anselmo, quen lembra para si mesmo e para nós as súas xentes. Debruzado na inmensa xanela do seu piso ve pasar a vida que transcorre aló embaixo, nas rúas, e tamén aquela outra, xa auga vella, que se lle aparece nas vidrazas.
Sempre hai algunha cousa pequena que é a que lles serve de mecha aos recordos. Para Anselmo é abril, a Semana Santa, o que acorda as lembranzas felices da infancia. A inxenuidade e a seguridade dos primeiros zocos metaforizada nun bautismo de colonia. Pero nacer é xa ir morrendo e Anselmo descobre a vida, aínda moi neno, coa morte da nai, un baleiro imposíbel de encher. El ben podería dicir aquilo de que tal vez sexa “un suco no tempo / a se perder en si mesmo / ao través dos teus ollos de nai”. Son a descuberta da morte e con ela a da enfermidade, a emigración dos tíos, a vida cos avós contemplando o seu proceso de decadencia e morte o que enche os días da infancia de Anselmo. O que por outra banda é a infancia do país que hoxe ten arredor dos cincuenta anos. Mais tamén pode ser a dos que teñen vinte ou trinta, ou corenta e dous; hai moitas cousas que seguen a ser as mesmas coa diferenza de que agora temos palabras para elas, coma Parkinson. Pero abril, aínda así, será sempre a primavera, a inocencia, aínda que o presente nos faga preguntarnos se isto é ou foi a vida.
Anselmo é un home de case sesenta anos, prexubilado e divorciado ao que serve de contraste Felisa. Ela mesma é a encargada de nos contar a súa durísima historia limpando casas para manter unha familia pobre e marxinal: un marido inútil, unha sogra doente, un fillo drogadicto e unha filla que é nai solteira. Ela é a figura forte e loitadora desta novela, a que turra para adiante e fai que os días de Anselmo sexan menos duros, a que lles axudou a criar aos fillos a el e á súa ex-muller cando aínda eran unha familia.
Pero aínda que así, torpemente explicado, pareza que a historia non ten saída Pablo Vaamonde deixa aberta unha vía, a clásica: o relevo xeracional. Fartos de nihilismos os nenos tómanse polo que son, un balbordo alegre que enche unha casa e unha vida. Tanto o neto de Felisa coma o futuro neto de Anselmo encarnan a esperanza nunha vida mellor.
Esta é unha novela, no sentido románico do termo, cotiá, sen grandes paixóns, en que o autor disecciona con trazos de cirurxián, ben precisos, a soidade dunha mediana idade. Pero a verdade é que as personaxes son estereotipos moi tópicos e bótase en falta unha maior profundidade. Quizais ao querer escribir unha historia tan universal esta se quedase na superficie. Cadaquén que lea e que xulgue.
A min gustaríame ficar coa fermosa conclusión de que aquilo que importan son as cousas pequenas e que o estado ideal é o daqueles que non queren “res mes, excepte l’ombra / viatgera d’un núvol” (ou rabo de nube).