RSS
CRÍTICA
Onde non chegaba o presente
» Escritor/a:
Enrique de Arce Temes
» Ed. Teófilo Comunicación,
» Ano: 2010
» Xénero: Xornalismo
» Coleccion:
» Pax: 152
» ISBN: 978-84-937022-8-1
Este libro recolle as vivencias dunha expedición a Donís, parroquia situada lonxe das estradas no corazón dos Ancares lugueses, onde se trasladou en 1968 o autor da obra, o xornalista e escritor Enrique de Arce, xunto cun reducido grupo de estudantes de medicina da Universidade de Santiago de Compostela. As súas crónicas e imaxes outórgalle ao libro un valor etnográfico, político, histórico e sociolóxico evidente.
Gustavo Hervella. Santiago
“¿E logo esas vacas non valen nada? Non señor. As vacas estanlle todas tuberculosas. E aínda que estiveran sans, de pouco valerían porque non lle temos carreteira para levalas á feira á Becerreá” (p. 42). Esta é unha conversa que mantén o xornalista Enrique de Arce cun labrego de Donís. Noutra ocasión rifa cunha muller porque lle daba ao seu fillo leite destas mesas vacas sen ferver; foi a fins da década dos sesenta, cando o réxime ditatorial do xeneral Franco esmorecía paseniñamente, Xoán Carlos era proclamado sucesor a título de Rei e o ministerio de Información e Turismo vendía ao mundo Spain is different.
En Os Ancares, a serra esquecida recompílanse os artigos que o xornalista Enrique de Arce realizara para El Ideal Gallego en 1968 tras unha visita aos eses montes e tras convivir coas xentes de varias parroquias do concello de Cervantes durante unha semana. Tamén, e como coda final, amosa as fotografías que tanto el como os estudantes da universidade de Santiago que o acompañaron nesta aventura realizaron ás paisaxes, ás xentes, á tradición, en definitiva, á historia. O valor etnográfico das imaxes e a importancia histórica que transmite cada unha delas outórgalle ao libro un valor etnográfico, político, histórico e sociolóxico evidente. Coa súa lectura, retrotraémonos á España cervantina e quixotesca, ás Hurdes que Luís Buñuel reflectía a fins dos anos vinte, á Mátera de Carlo Levi en Cristo si e fermato a Éboli ou aos estudos que o etnógrafo Le Roy Ladurie realizara sobre as culturas autóctonas de África ou Asia.
O fondo etnográfico é patente nas descricións que tanto o xornalista como os estudantes realizan da realidade que están a vivir. Todo lles parece novo e doutros tempos: o trato coa natureza, a simpleza e ao tempo agudeza das reflexións dos paisanos, as enfermidades que asolan a estas xentes practicamente erradicadas de Galicia desde había décadas... A análise histórica que se desprende dos textos é inevitable: a fins da década dos sesenta, cando o réxime franquista esmorecía e en París buscábase a praia debaixo das lastras, na provincia de Lugo unhas xentes padecían bocio endémico, desnutrición e estaban ao amparo da natureza da súa vida diaria. Cando a UNESCO declarara os dereitos do neno en 1959 non tivo en conta que as fotografías para as campañas publicitarias non facía falta que as buscase en Perú ou a India, podía perfectamente facelas en Donís ou no Piornedo. A relación que estas xentes tiñan co poder político –encarnado no gobernador civil, ao máis puro estilo da imaxinación de Valle Inclán ou Joaquín Costa así como do recadador de contribucións– ou coas forzas represivas do estado –nomeadamente a Garda Civil– dinos moito da estrutura política do réxime imperante. Temos a presenza do Tío Tom, o personaxe que inmortalizara Harriet Beeches Stone, D. José, o dono da taberna: “¡Ese si que é un bo home! [en referencia a Eduardo del Río Iglesias, Gobernador Civil de Lugo] Veu ata aquí a pé polas montañas, e cando viu esta miseria díxonos que faría todo o posible para que a carreteira chegase canto antes a Donís [....] O señor gobernador é un home enteiro, apreciámolo moito, ¿sabe? Tenme invitado a comer na cantina ao seu lado e fíxome unha gran honra” (p.50). Tamén, na lectura de determinados fragmentos adiviñamos un interesante proceso de investigación sociolóxica na relación do home co medio chegando, ás veces, a imaxes esperpénticas, berlanguianas, como cando o avó da casa do Naipes solicítalle ao entrevistador un detector de metais para buscar o “tesouro” de moedas de ouro que alguén agochara na casa había tempo, ou como cando dona Rosa conta as historias da Santa Compaña e Enrique de Arce tenta aplicar a lóxica para explicar estes fenómenos “paranormais” e o único que consegue é o enfado da señora. Por último, a escasa ou nula salubridade: xentes con bocio, desnutrición dos nenos e dos maiores, doenzas cardíacas ou gangrena por simples feridas como a fotografía reproducida na capa do libro.
A segunda parte do volume está composta pola colección particular de fotografías, a maioría inéditas, da viaxe dos estudantes aos Ancares e da visita que os nenos de Cervantes realizaron ao mar por primeira vez. Serán imaxes que serven de relatos directos, en primeira persoa, que gardan a forza dos documentos históricos pero serven de ensaios das reflexións que propón o libro como reflicten as fotografías en branco e negro de Ruth Matilda Anderson ou Virxilio Vieitez e que tivemos e temos a sorte de poder velas en Galicia. Os veciños reúnense no atrio da igrexa, visten as súas mellores roupas e charlan homes con homes e mulleres con mulleres, a figura do cura como un dos un dos eixes do entramado persoal, vestido con sotana e sen terlle chegado, aparentemente, os novos aires do Concilio Vaticano II e unha ausencia total de autoridade civil. Oficios e costumes que se perden como a imaxe do cesteiro reproducido na páxina 113 ou a fiadora da páxina 109; o “Perdigón” explicando como se daba caza ao porco bravo, os arados romanos e a caza do zorro. As pallozas, as leiras, os bois tirando dos carros de herba, todas estas imaxes trasladan ao lector a un período da nosa historia que está máis preto de nós do que cremos. Estampas todas que nos amosan unha época que, si daquela semellaba lonxe e non era así, até non vai moitos anos pouco cambiara –así nolo amosan as cifras reproducidas na páxina 97-. En moitos destes lugares a luz eléctrica e a televisión non chegaron até ben entrados os anos oitenta e foi o turismo o que levou o progreso a estas terras; as “carreteiras” polas que devecen os homes e mulleres da serra acabarán sendo necesarias para que os foráneos teñan máis fácil o acceso á natureza. Tal como acontecera nos anos sesenta noutras zonas de España, foi a presencia cada vez máis entusiasta dos turistas buscando natureza, tranquilidade, deporte ou exotismo, a que está a darlle vida ás aldeas dos Ancares, pero tamén do Courel ou de Trevinca.
28 / 3 / 2011
Gustavo Hervella. Santiago
“¿E logo esas vacas non valen nada? Non señor. As vacas estanlle todas tuberculosas. E aínda que estiveran sans, de pouco valerían porque non lle temos carreteira para levalas á feira á Becerreá” (p. 42). Esta é unha conversa que mantén o xornalista Enrique de Arce cun labrego de Donís. Noutra ocasión rifa cunha muller porque lle daba ao seu fillo leite destas mesas vacas sen ferver; foi a fins da década dos sesenta, cando o réxime ditatorial do xeneral Franco esmorecía paseniñamente, Xoán Carlos era proclamado sucesor a título de Rei e o ministerio de Información e Turismo vendía ao mundo Spain is different.
En Os Ancares, a serra esquecida recompílanse os artigos que o xornalista Enrique de Arce realizara para El Ideal Gallego en 1968 tras unha visita aos eses montes e tras convivir coas xentes de varias parroquias do concello de Cervantes durante unha semana. Tamén, e como coda final, amosa as fotografías que tanto el como os estudantes da universidade de Santiago que o acompañaron nesta aventura realizaron ás paisaxes, ás xentes, á tradición, en definitiva, á historia. O valor etnográfico das imaxes e a importancia histórica que transmite cada unha delas outórgalle ao libro un valor etnográfico, político, histórico e sociolóxico evidente. Coa súa lectura, retrotraémonos á España cervantina e quixotesca, ás Hurdes que Luís Buñuel reflectía a fins dos anos vinte, á Mátera de Carlo Levi en Cristo si e fermato a Éboli ou aos estudos que o etnógrafo Le Roy Ladurie realizara sobre as culturas autóctonas de África ou Asia.
O fondo etnográfico é patente nas descricións que tanto o xornalista como os estudantes realizan da realidade que están a vivir. Todo lles parece novo e doutros tempos: o trato coa natureza, a simpleza e ao tempo agudeza das reflexións dos paisanos, as enfermidades que asolan a estas xentes practicamente erradicadas de Galicia desde había décadas... A análise histórica que se desprende dos textos é inevitable: a fins da década dos sesenta, cando o réxime franquista esmorecía e en París buscábase a praia debaixo das lastras, na provincia de Lugo unhas xentes padecían bocio endémico, desnutrición e estaban ao amparo da natureza da súa vida diaria. Cando a UNESCO declarara os dereitos do neno en 1959 non tivo en conta que as fotografías para as campañas publicitarias non facía falta que as buscase en Perú ou a India, podía perfectamente facelas en Donís ou no Piornedo. A relación que estas xentes tiñan co poder político –encarnado no gobernador civil, ao máis puro estilo da imaxinación de Valle Inclán ou Joaquín Costa así como do recadador de contribucións– ou coas forzas represivas do estado –nomeadamente a Garda Civil– dinos moito da estrutura política do réxime imperante. Temos a presenza do Tío Tom, o personaxe que inmortalizara Harriet Beeches Stone, D. José, o dono da taberna: “¡Ese si que é un bo home! [en referencia a Eduardo del Río Iglesias, Gobernador Civil de Lugo] Veu ata aquí a pé polas montañas, e cando viu esta miseria díxonos que faría todo o posible para que a carreteira chegase canto antes a Donís [....] O señor gobernador é un home enteiro, apreciámolo moito, ¿sabe? Tenme invitado a comer na cantina ao seu lado e fíxome unha gran honra” (p.50). Tamén, na lectura de determinados fragmentos adiviñamos un interesante proceso de investigación sociolóxica na relación do home co medio chegando, ás veces, a imaxes esperpénticas, berlanguianas, como cando o avó da casa do Naipes solicítalle ao entrevistador un detector de metais para buscar o “tesouro” de moedas de ouro que alguén agochara na casa había tempo, ou como cando dona Rosa conta as historias da Santa Compaña e Enrique de Arce tenta aplicar a lóxica para explicar estes fenómenos “paranormais” e o único que consegue é o enfado da señora. Por último, a escasa ou nula salubridade: xentes con bocio, desnutrición dos nenos e dos maiores, doenzas cardíacas ou gangrena por simples feridas como a fotografía reproducida na capa do libro.
A segunda parte do volume está composta pola colección particular de fotografías, a maioría inéditas, da viaxe dos estudantes aos Ancares e da visita que os nenos de Cervantes realizaron ao mar por primeira vez. Serán imaxes que serven de relatos directos, en primeira persoa, que gardan a forza dos documentos históricos pero serven de ensaios das reflexións que propón o libro como reflicten as fotografías en branco e negro de Ruth Matilda Anderson ou Virxilio Vieitez e que tivemos e temos a sorte de poder velas en Galicia. Os veciños reúnense no atrio da igrexa, visten as súas mellores roupas e charlan homes con homes e mulleres con mulleres, a figura do cura como un dos un dos eixes do entramado persoal, vestido con sotana e sen terlle chegado, aparentemente, os novos aires do Concilio Vaticano II e unha ausencia total de autoridade civil. Oficios e costumes que se perden como a imaxe do cesteiro reproducido na páxina 113 ou a fiadora da páxina 109; o “Perdigón” explicando como se daba caza ao porco bravo, os arados romanos e a caza do zorro. As pallozas, as leiras, os bois tirando dos carros de herba, todas estas imaxes trasladan ao lector a un período da nosa historia que está máis preto de nós do que cremos. Estampas todas que nos amosan unha época que, si daquela semellaba lonxe e non era así, até non vai moitos anos pouco cambiara –así nolo amosan as cifras reproducidas na páxina 97-. En moitos destes lugares a luz eléctrica e a televisión non chegaron até ben entrados os anos oitenta e foi o turismo o que levou o progreso a estas terras; as “carreteiras” polas que devecen os homes e mulleres da serra acabarán sendo necesarias para que os foráneos teñan máis fácil o acceso á natureza. Tal como acontecera nos anos sesenta noutras zonas de España, foi a presencia cada vez máis entusiasta dos turistas buscando natureza, tranquilidade, deporte ou exotismo, a que está a darlle vida ás aldeas dos Ancares, pero tamén do Courel ou de Trevinca.
CRÍTICAS POR XÉNERO
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal