A memoria é a medida de tódalas cousas

Defendían os antigos gregos que o home é a medida de tódalas cousas. Isto resulta, cando menos, discutible. Tal vez a medida de tódalas cousas estea na memoria. Vexamos.“Vivir para contarla” (Mondadori) é, sen dúbida, o título literario desta semana. Sexa por difusión/presión mediática ou polo renome do autor parece difícil sustraerse á fascinante corrente de realismo máxico que estes días anega as páxinas de cultura dos diferentes medios de comunicación. Gabriel García Márquez relata nesta primeira entrega das súas memorias a súa infancia e xuventude. Sen embargo, as súas palabras suscítanos unha intrincada reflexión: ¿que é a memoria? ¿onde está o límite entre o imaxinado ou o vivido?

“Muchos años después, frente al pelotón de fusilamiento, el coronel Aureliano Buendía había de recordar aquella tarde remota en que su padre lo llevó a conocer el hielo. Macondo era entonces una aldea de veinte casas de barro y caña brava construidas a la orilla de un río de aguas diáfanas que se precipitaban por un lecho de piedras pulidas, blancas y enormes como huevos prehistóricos. El mundo era tan reciente, que muchas cosas carecían de nombre, y para mencionarlas había que señalarlas con el dedo”. Estas palabras pertencen ós primeiros parágrafos de “Cien años de soledad”, a obra que supuxo o salto ó recoñecemento mundial do nobel colombiano. “O mundo era tan recente, que moitas cousas carecían de nome e para mencionalas, había que sinalalas co dedo”. A memoria de Gabriel García Márquez era tamén iso: un espacio sen nome onde imaxes, sons e cheiros mesturábanse nun baleiro inomeable ata que el lles deu forma a través das palabras. E medrou o mito.


¿Química?


Unha das virtudes de “Vivir para contarla” está na asunción dunha verdade que nos parece indiscutible: as memorias son un xénero de ficción e, como tal, o escritor entréganos momentos significativos da súa vida ocultos na ficción, o cal permite ofrecernos o relato da súa vida e máis a súa visión dela. Isto di o seu biógrafo Dasso Saldívar. Os científicos describen a memoria como “a capacidade ou poder mental que permite reter e lembrar, mediante procesos asociativos inconscientes, sensacións, impresións, ideas e conceptos previamente, así como toda a información que se aprendeu conscientemente”. Aseguran que existen varios tipos de memoria: a curto prazo, a longo prazo, semántica, procedural e episódica. Engaden que as lembranzas pódense recuperar gracias á excitación eléctrica de certas neuronas e, conclúen, así friamente, que a memoria está baseada na química.



Non sei vós pero eu négome a ver a memoria como algo simplemente químico, atrapado ás leis da relación causa-efecto e sen posibilidade de disfunción. A memoria é a recreación do vivido e, como tal, unha alteración profunda de persoas, situacións, paisaxes e sensacións. ¿Quen non sentiu algunha vez como as súas lembranzas non se correspondían en absoluto coas lembranzas do mesmo feito descritas por outra persoa? A memoria é caprichosa, selectiva, autónoma, modifica ó seu xeito o sucedido, trivializa momentos grandes e magnifica outros que, no seu día, a penas tiveron transcendencia... En definitiva, converte o noso pasado na recreación do que vivimos baixo a tutela da súa imprevisible vontade. ¿Como non van ser as memorias un xénero de ficción? ¿Como é posible que lembremos o sabor daquel xeado que tomamos unha tarde de agosto de hai vinte anos e non recordemos o que fixemos o martes da semana pasada? Todo está sometido ó capricho do recreado e Gabriel García Márquez non podía escapar del.



"Contarla para vivir"



O que diferencia a este home que vagabundeou durante anos por Barranquilla, Cartaxena de Indias e Bogotá e foi diagnosticado de paludismo, amigdalite e bile legra por “abuso de lecturas mal dixeridas”, é a súa capacidade para contalo. “Non hai nada neste mundo nin no outro que non sexa útil ó escritor”, e a partir desa premisa o autor colombiano describe unha infancia e unha xuventude ateigadas do realismo máxico do que se nutre toda a súa obra. A hipérbole resume axeitadamente o significado da súa literatura e, en definitiva, da súa vida. Así, resultaría sinxelo darlle a volta ó título e que tivese tanto ou maior sentido: “Contala para vivir”, porque sen dúbida lembrar é outro xeito de sobrevivir. O dito, tal vez a memoria sexa a medida de tódalas cousas.



GARCÍA MÁRQUEZ, GABRIEL:



“Vivir para contarlo”, Mondadori, 2002



“Cien años de soledad”



“El amor en los tiempos del cólera”



“Relato de un náufrago”