Á noitiña dun sábado de comezos de decembro de 2015, despois de dúas semanas pechados na periferia de París, os delegados de case douscentos países acordaron un documento para dar continuidade ao Protocolo de Kioto contra o cambio climático e comezaron a celebrar entusiasticamente o resultado. Fóra de alí, as reaccións iniciais ao acordo foron diversas: para algúns tratábase doutra oportunidade perdida; para outros conseguírase máis do esperado. Neste breve comentario vou ofrecer unha interpretación persoal do alí conseguido: avanzo que non serei negativo co acordo alí alcanzado pero si introducirei dúbidas sobre a súa efectividade no medio prazo.
Quizais o primeiro que hai que indicar é que París foi a culminación dun proceso iniciado no cumio (máis correctamente Conferencia das Partes da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático, COP) de Copenhague en 2009, onde estaba previsto acadar o acordo para substituír o Protocolo de Kioto. Para moitos esa COP foi un sonado fracaso pero en realidade sentou as bases e as liñas principais que haberían de concretarse en París. A primeira e máis importante, a necesidade de estender compromisos de mitigación máis aló do mundo desenvolvido, pero tamén unha aproximación menos centralizada ou sen compromisos marcados de arriba (ONU) abaixo (países). Con iso pretendíanse abordar os graves problemas do Protocolo de Kioto, que non puido evitar un aumento das emisións globais en máis dun 40% desde 1990 (o seu ano base) e non conseguiu comprometer a grande parte das sociedades desenvolvidas. Porén, isto non debe obviar o importante labor dos organizadores da COP que durante 2015 empregaron importantes recursos diplomáticos para facilitar a consecución do acordo.
Nese contexto, o Acordo de París basease nas denominadas contribucións voluntarias dos países, que deben permitir o cumprimento do obxectivo de suba da temperatura media en 2ºC a finais de século con respecto aos niveis preindustriais. Fálase incluso dun obxectivo aspiracional máis baixo, 1.5ºC, que se encontra probablemente xa fóra do noso alcance (na actualidade a temperatura media xa subiu un grao, co que a marxe é xa moi baixa). O acordo introduce ademais o obxectivo de conseguir a neutralidade de emisións na segunda metade do século, que, asumindo a práctica descarbonización das economías avanzadas nese momento, debería levar a captación dos remanentes de emisións que han de esperarse aínda do mundo en desenvolvemento durante eses anos.
É bastante evidente que o Acordo de París é bastante ambicioso ambientalmente, aínda que vago en ocasións, pero as dúbidas sobre a posibilidade dun mundo sen emisións netas desde 2050 son considerables dado o estado actual e perspectivas das tecnoloxías de captura. Como positivo é tamén a incorporación de mecanismos correctores se as contribucións non permiten avanzar cara ao obxectivo fixado e, sobre todo, a creación dun sistema homoxéneo de verificación da mitigación entre os países asinantes.
Porén, as sombras son tamén abundantes. Comezando pola cerna do sistema, as contribucións nacionais, que non parecen o instrumento axeitado para resolver un problema global como o cambio climático. Abofé, segundo os primeiros cálculos das contribucións xa comunicadas o esquema está a levar a incrementos de temperatura moi por riba dos 2ºC, o que demostra as limitacións xa apuntadas. Un segundo problema ten que ver co tratamento imperfecto dos aspectos distributivos. Por unha banda asúmese que as contribucións nacionais permitirán axustar os compromisos dos países de acordo coas súas capacidades (mitigación en termos absolutos o respecto á evolución prevista) e por outra establecese o umbral mínimo de 100.000 millóns de US$ como cantidade anual para o fondo de mitigación e adaptación que deben alimentar os países desenvolvidos para facilitar a resposta do resto do mundo ante o cambio climático. No primeiro caso vese, de novo, vaguidade, e no segundo unhas cantidades económicas que semellan moi lonxe das necesarias.
Por último, pero non menos importante, o Acordo de París non inclúe ningunha referencia aos prezos de carbono. Dada a magnitude do cambio requerido para afrontar o cambio climático é fundamental que se utilicen instrumentos que minimicen os custos de redución de emisións, para o que o uso de prezos (mercados de emisión ou impostos) son fundamentais. Asemade, os prezos permiten recoller os danos ambientais nos custos dos produtos, facilitando o cambio de comportamento, e son unha ferramenta fundamental para dirixir o investimento cara ás tecnoloxías baixas en carbono. Por todo iso, a ausencia dos prezos no Acordo de París é unha mala noticia.
En calquera caso, as sombras non deben esconder as luces e o feito de ter o Acordo de París acércanos máis á solución do problema con respecto á situación precedente. A miña esperanza fundamental ten que ver cos aspectos facilitadores do acordo para que os principais emisores (menos de dez países que representan dous terzos das emisións globais) poidan avanzar coordinadamente con contribucións nacionais que permitan alcanzar o obxectivo marcado porque a verificación e o establecemento de políticas equivalentes limitará os comportamentos estratéxicos e permitir o progreso no control do cambio climático.
A estas alturas é claro que o éxito ou efectividade do acordo dependerá da ambición das contribucións voluntarias pero, sobre todo, da implantación das políticas que permitan o seu cumprimento. A marxe de manobra vaise reducindo: o pico de emisións global debería producirse antes de 2030 e a descarbonización debería estar moi estendida vinte anos despois. As políticas necesarias para iso deberán ser moi extensas e intensas, algo moi lonxe do que estamos a ver na actualidade. Cómpre esperar uns anos para ver se entramos nunha nova traxectoria, grazas ao Acordo de París, ou fracasamos de novo. O tempo esgótase, pero aínda temos unha oportunidade: cómpre mudar comportamentos e hábitos, demandar os produtos axeitados das empresas, e presionar os políticos para que as contribucións nacionais necesarias para mantérmonos por baixo dos 2ºC se materialicen.
Catedrático do Departamento de Economía Aplicada da Universidade de Vigo e do European University Institute.
Quizais o primeiro que hai que indicar é que París foi a culminación dun proceso iniciado no cumio (máis correctamente Conferencia das Partes da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático, COP) de Copenhague en 2009, onde estaba previsto acadar o acordo para substituír o Protocolo de Kioto. Para moitos esa COP foi un sonado fracaso pero en realidade sentou as bases e as liñas principais que haberían de concretarse en París. A primeira e máis importante, a necesidade de estender compromisos de mitigación máis aló do mundo desenvolvido, pero tamén unha aproximación menos centralizada ou sen compromisos marcados de arriba (ONU) abaixo (países). Con iso pretendíanse abordar os graves problemas do Protocolo de Kioto, que non puido evitar un aumento das emisións globais en máis dun 40% desde 1990 (o seu ano base) e non conseguiu comprometer a grande parte das sociedades desenvolvidas. Porén, isto non debe obviar o importante labor dos organizadores da COP que durante 2015 empregaron importantes recursos diplomáticos para facilitar a consecución do acordo.
"As dúbidas sobre a posibilidade dun mundo sen emisións netas desde 2050 son considerables"
Nese contexto, o Acordo de París basease nas denominadas contribucións voluntarias dos países, que deben permitir o cumprimento do obxectivo de suba da temperatura media en 2ºC a finais de século con respecto aos niveis preindustriais. Fálase incluso dun obxectivo aspiracional máis baixo, 1.5ºC, que se encontra probablemente xa fóra do noso alcance (na actualidade a temperatura media xa subiu un grao, co que a marxe é xa moi baixa). O acordo introduce ademais o obxectivo de conseguir a neutralidade de emisións na segunda metade do século, que, asumindo a práctica descarbonización das economías avanzadas nese momento, debería levar a captación dos remanentes de emisións que han de esperarse aínda do mundo en desenvolvemento durante eses anos.
É bastante evidente que o Acordo de París é bastante ambicioso ambientalmente, aínda que vago en ocasións, pero as dúbidas sobre a posibilidade dun mundo sen emisións netas desde 2050 son considerables dado o estado actual e perspectivas das tecnoloxías de captura. Como positivo é tamén a incorporación de mecanismos correctores se as contribucións non permiten avanzar cara ao obxectivo fixado e, sobre todo, a creación dun sistema homoxéneo de verificación da mitigación entre os países asinantes.
Porén, as sombras son tamén abundantes. Comezando pola cerna do sistema, as contribucións nacionais, que non parecen o instrumento axeitado para resolver un problema global como o cambio climático. Abofé, segundo os primeiros cálculos das contribucións xa comunicadas o esquema está a levar a incrementos de temperatura moi por riba dos 2ºC, o que demostra as limitacións xa apuntadas. Un segundo problema ten que ver co tratamento imperfecto dos aspectos distributivos. Por unha banda asúmese que as contribucións nacionais permitirán axustar os compromisos dos países de acordo coas súas capacidades (mitigación en termos absolutos o respecto á evolución prevista) e por outra establecese o umbral mínimo de 100.000 millóns de US$ como cantidade anual para o fondo de mitigación e adaptación que deben alimentar os países desenvolvidos para facilitar a resposta do resto do mundo ante o cambio climático. No primeiro caso vese, de novo, vaguidade, e no segundo unhas cantidades económicas que semellan moi lonxe das necesarias.
"Introducir os prezos do carbono recolle os danos ambientais nos custos dos produtos e facilita o cambio de comportamento. A súa ausencia no acordo é unha mala noticia"
Por último, pero non menos importante, o Acordo de París non inclúe ningunha referencia aos prezos de carbono. Dada a magnitude do cambio requerido para afrontar o cambio climático é fundamental que se utilicen instrumentos que minimicen os custos de redución de emisións, para o que o uso de prezos (mercados de emisión ou impostos) son fundamentais. Asemade, os prezos permiten recoller os danos ambientais nos custos dos produtos, facilitando o cambio de comportamento, e son unha ferramenta fundamental para dirixir o investimento cara ás tecnoloxías baixas en carbono. Por todo iso, a ausencia dos prezos no Acordo de París é unha mala noticia.
En calquera caso, as sombras non deben esconder as luces e o feito de ter o Acordo de París acércanos máis á solución do problema con respecto á situación precedente. A miña esperanza fundamental ten que ver cos aspectos facilitadores do acordo para que os principais emisores (menos de dez países que representan dous terzos das emisións globais) poidan avanzar coordinadamente con contribucións nacionais que permitan alcanzar o obxectivo marcado porque a verificación e o establecemento de políticas equivalentes limitará os comportamentos estratéxicos e permitir o progreso no control do cambio climático.
A estas alturas é claro que o éxito ou efectividade do acordo dependerá da ambición das contribucións voluntarias pero, sobre todo, da implantación das políticas que permitan o seu cumprimento. A marxe de manobra vaise reducindo: o pico de emisións global debería producirse antes de 2030 e a descarbonización debería estar moi estendida vinte anos despois. As políticas necesarias para iso deberán ser moi extensas e intensas, algo moi lonxe do que estamos a ver na actualidade. Cómpre esperar uns anos para ver se entramos nunha nova traxectoria, grazas ao Acordo de París, ou fracasamos de novo. O tempo esgótase, pero aínda temos unha oportunidade: cómpre mudar comportamentos e hábitos, demandar os produtos axeitados das empresas, e presionar os políticos para que as contribucións nacionais necesarias para mantérmonos por baixo dos 2ºC se materialicen.
Escrito por Xavier Labandeira
Serie
O cambio climático e o Acordo de París
Nora Rätzhel, experta nas relacións entre traballo e natureza
A socióloga Laura Martín salienta que é preciso un cambio radical para que o aumento das temperaturas non incremente as desigualdades
As medidas económicas e tecnolóxicas non abondan. Acadar a complicidade da poboación é esencial para frear o quentamento global
Xavier Labandeira analiza a nova folla de ruta internacional para facer fronte ao cambio climático
