Tras moitos anos loitando por que se produza un acordo vinculante no seo de Nacións Unidas, o acordo de París marcou un momento histórico. Era fundamental que a loita contra o cambio climático se reforzase nun marco regulatorio internacional aceptado por todos os países. O cambio climático é un problema que require de multilateralismo e internacionalidade como ningún outro, porque só hai unha atmosfera e a súa protección ha de ser global. Chegar a un acordo en París resultaba dunha necesidade ineludible. E iso precisamente é o que se obtivo mediante o Acordo de París: non menos, pero tampouco máis.
Con todo, gran parte das análises na prensa nacional e internacional foron imprecisas e tiveron moito máis que ver co que desexariamos que fose o acordo de París que co que realmente é. Houbo pouco de realidade e moito de desexo, de simbólico, nas análises do acordo.
O símbolo da unidade na acción
Aínda que así se reflectiu en moitas análises, non é a primeira vez que os países desenvolvidos e en desenvolvemento se comprometen a actuar contra o cambio climático. Todos os países do mundo comprometéronse a actuar asinando a convención marco de Nacións Unidas nos primeiros anos 90. O que se viña discutindo desde entón non era a necesidade de actuar, sobre o que había unanimidade, se non como reducir concretamente a emisión de gases de efecto invernadoiro á atmosfera, país a país.
Si é certo que a renovación deste acordo de todos os países en París foi especialmente importante nalgúns deles. Os negacionistas, aqueles que consideran que o cambio climático non é causado polas actividades humanas, son marxinais como corrente de opinión no mundo e concéntranse en Estados Unidos, Australia, Reino Unido, Rusia, Polonia. Para a opinión pública destes países o Acordo de París é o símbolo do final da polémica: o cambio climático esixe transformar a nosa maneira de producir. Con todo, nas negociacións internacionais o negacionismo estaba desterrado desde hai décadas e o acordo sobre a necesidade acción era xa unánime.
O símbolo do 1,5 como límite das temperaturas
O obxectivo que se fixa no Acordo de París é manter o aumento da temperatura do planeta bastante por baixo dos dous graos e de esforzarse para non exceder o grao e medio. A inclusión do grao e medio no texto do acordo causou xúbilo entre numerosos movementos sociais e ambientais, porque se trata dun símbolo para salvagardar a vida das comunidades máis vulnerables do planeta e porque vai máis aló do que fora aceptado en cumios anteriores. Que o límite de aumento das temperaturas se sitúe por baixo desa cifra é a única posibilidade para moitas sociedades e ecosistemas das pequenas illas ou dalgunhas zonas de África.
Con todo, trátase dun obxectivo extremadamente difícil de cumprir. Para mantérmonos por baixo deste límite habería que acelerar exponencialmente a senda actual de reducións e descarbonizar as economías en algo máis de dúas décadas.
O símbolo das obrigacións internacionais
O Acordo de París presenta un paradoxo. O compromiso legal global de non permitir que as temperaturas superen os 2 graos ou o grao e medio queda orfo de suxeitos concretos. Son os 195 países os que se comprometen a un obxectivo global, e a contribuír na medida na que decidan ao mesmo, pero ningún deles será forzado legalmente a facer o seu parte.
Ata fai non tanto loitábase por un acordo con repartición de esforzos e mecanismos de cumprimento. Con todo, o contexto nacional estadounidense impúxose outra vez á regulación internacional e a administración Obama explicou as súas limitacións para que se tivesen en conta. Non podían asinar nada que supuxese compromisos nacionais concretos, aduciron, porque nunca tería o apoio suficiente nas cámaras.
Despois de París, se temos boa sorte, tras as eleccións de 2016 en Estados Unidos, unha nova administración demócrata seguirá facendo esforzos insuficientes a nivel nacional para dar vida a este acordo. Se temos mala sorte, pode ser que a barbarie negacionista republicana impida ou dificulte que o acordo se implemente en Estados Unidos e converta unha década de concesións sobre regulación internacional para incluír a este país no acordo nun exercicio estéril.
Hai que sinalar que a culpa non é exclusivamente dos Estados Unidos. Nada máis lonxe da realidade. Numerosos países, sobre todos os máis contaminantes, escondéronse detrás das dificultades americanas para non ter obrigacións importantes. E conseguírono.
Os gobernos falaron de ambición pero negociaron para rebaixala
Durante os últimos cumios asistiuse a un exercicio hipócrita no que cada un dos países implicados falou de ambición climática, en termos globais, pero exerceu toda a presión da que era capaz para que, na medida do posible, a responsabilidade na implementación fora doutros. En París, os gobernos falaron de ambición, apoiaron os 1,5 graos como meta global e, porén, presentaron unha cota de contribución que levará as temperaturas máis aló dos 3 graos de aumento.
O acordo tampouco é particularmente bo desde o punto de vista da xustiza. Moitos gobernos opuxéronse a que dereitos humanos, dos pobos indíxenas, da transición xusta para os traballadores e traballadoras, ocupasen un lugar na parte operativa do acordo e conseguírono, relegando estas demandas fundamentais á parte preambular do acordo.
Doutra banda, a última década de negociacións en Nacións Unidas levouse por diante calquera pequeno signo de tratamento xusto para os países máis necesitados. Os famosos cen mil millóns, prometidos fai cinco anos como compromiso de financiamento dos países ricos, non se puxeron no corpo do acordo por oposición de Estados Unidos, e en calquera caso seguen sendo a expresión de fluxos financeiros insuficientes, que mesturan indiscriminadamente financiamento público e privado e que se caracterizan por falta de claridade e transparencia.
Da realidade ao desexo
Probablemente era tan necesario asinar un acordo en París como agora o é transformar a insuficiencia da folla de ruta que temos enriba da mesa. Isto é porque o Acordo de París non nos salvará dunha senda climática destrutiva. Déixanos cunha senda de emisións cara aos 3 graos que teremos que modificar a partir de agora mediante a presión nacional, para aumentar as reducións domésticas, e internacional, xerando un clima de opinión que avergoñe aos que non actúen suficientemente.
Se se pretende un futuro climaticamente seguro, haberá que redobrar a presión xusto agora, demandando políticas coñecidas de eficiencia enerxética, investimentos en adaptación a de sectores económicos e comunidades, pero a velocidade da transformación ten que multiplicarse. E sobre todo débense evitar novos investimentos en sectores contaminantes.
Se ademais se pretende que o aumento das temperaturas non incremente aínda máis as desigualdades e a inxustiza no mundo, as políticas que se leven a cabo teñen que transformarse radicalmente.
Con todo, gran parte das análises na prensa nacional e internacional foron imprecisas e tiveron moito máis que ver co que desexariamos que fose o acordo de París que co que realmente é. Houbo pouco de realidade e moito de desexo, de simbólico, nas análises do acordo.
O símbolo da unidade na acción
Aínda que así se reflectiu en moitas análises, non é a primeira vez que os países desenvolvidos e en desenvolvemento se comprometen a actuar contra o cambio climático. Todos os países do mundo comprometéronse a actuar asinando a convención marco de Nacións Unidas nos primeiros anos 90. O que se viña discutindo desde entón non era a necesidade de actuar, sobre o que había unanimidade, se non como reducir concretamente a emisión de gases de efecto invernadoiro á atmosfera, país a país.
Si é certo que a renovación deste acordo de todos os países en París foi especialmente importante nalgúns deles. Os negacionistas, aqueles que consideran que o cambio climático non é causado polas actividades humanas, son marxinais como corrente de opinión no mundo e concéntranse en Estados Unidos, Australia, Reino Unido, Rusia, Polonia. Para a opinión pública destes países o Acordo de París é o símbolo do final da polémica: o cambio climático esixe transformar a nosa maneira de producir. Con todo, nas negociacións internacionais o negacionismo estaba desterrado desde hai décadas e o acordo sobre a necesidade acción era xa unánime.
O símbolo do 1,5 como límite das temperaturas
O obxectivo que se fixa no Acordo de París é manter o aumento da temperatura do planeta bastante por baixo dos dous graos e de esforzarse para non exceder o grao e medio. A inclusión do grao e medio no texto do acordo causou xúbilo entre numerosos movementos sociais e ambientais, porque se trata dun símbolo para salvagardar a vida das comunidades máis vulnerables do planeta e porque vai máis aló do que fora aceptado en cumios anteriores. Que o límite de aumento das temperaturas se sitúe por baixo desa cifra é a única posibilidade para moitas sociedades e ecosistemas das pequenas illas ou dalgunhas zonas de África.
Con todo, trátase dun obxectivo extremadamente difícil de cumprir. Para mantérmonos por baixo deste límite habería que acelerar exponencialmente a senda actual de reducións e descarbonizar as economías en algo máis de dúas décadas.
O símbolo das obrigacións internacionais
O Acordo de París presenta un paradoxo. O compromiso legal global de non permitir que as temperaturas superen os 2 graos ou o grao e medio queda orfo de suxeitos concretos. Son os 195 países os que se comprometen a un obxectivo global, e a contribuír na medida na que decidan ao mesmo, pero ningún deles será forzado legalmente a facer o seu parte.
Ata fai non tanto loitábase por un acordo con repartición de esforzos e mecanismos de cumprimento. Con todo, o contexto nacional estadounidense impúxose outra vez á regulación internacional e a administración Obama explicou as súas limitacións para que se tivesen en conta. Non podían asinar nada que supuxese compromisos nacionais concretos, aduciron, porque nunca tería o apoio suficiente nas cámaras.
Despois de París, se temos boa sorte, tras as eleccións de 2016 en Estados Unidos, unha nova administración demócrata seguirá facendo esforzos insuficientes a nivel nacional para dar vida a este acordo. Se temos mala sorte, pode ser que a barbarie negacionista republicana impida ou dificulte que o acordo se implemente en Estados Unidos e converta unha década de concesións sobre regulación internacional para incluír a este país no acordo nun exercicio estéril.
Hai que sinalar que a culpa non é exclusivamente dos Estados Unidos. Nada máis lonxe da realidade. Numerosos países, sobre todos os máis contaminantes, escondéronse detrás das dificultades americanas para non ter obrigacións importantes. E conseguírono.
Os gobernos falaron de ambición pero negociaron para rebaixala
Durante os últimos cumios asistiuse a un exercicio hipócrita no que cada un dos países implicados falou de ambición climática, en termos globais, pero exerceu toda a presión da que era capaz para que, na medida do posible, a responsabilidade na implementación fora doutros. En París, os gobernos falaron de ambición, apoiaron os 1,5 graos como meta global e, porén, presentaron unha cota de contribución que levará as temperaturas máis aló dos 3 graos de aumento.
O acordo tampouco é particularmente bo desde o punto de vista da xustiza. Moitos gobernos opuxéronse a que dereitos humanos, dos pobos indíxenas, da transición xusta para os traballadores e traballadoras, ocupasen un lugar na parte operativa do acordo e conseguírono, relegando estas demandas fundamentais á parte preambular do acordo.
Doutra banda, a última década de negociacións en Nacións Unidas levouse por diante calquera pequeno signo de tratamento xusto para os países máis necesitados. Os famosos cen mil millóns, prometidos fai cinco anos como compromiso de financiamento dos países ricos, non se puxeron no corpo do acordo por oposición de Estados Unidos, e en calquera caso seguen sendo a expresión de fluxos financeiros insuficientes, que mesturan indiscriminadamente financiamento público e privado e que se caracterizan por falta de claridade e transparencia.
Da realidade ao desexo
Probablemente era tan necesario asinar un acordo en París como agora o é transformar a insuficiencia da folla de ruta que temos enriba da mesa. Isto é porque o Acordo de París non nos salvará dunha senda climática destrutiva. Déixanos cunha senda de emisións cara aos 3 graos que teremos que modificar a partir de agora mediante a presión nacional, para aumentar as reducións domésticas, e internacional, xerando un clima de opinión que avergoñe aos que non actúen suficientemente.
Se se pretende un futuro climaticamente seguro, haberá que redobrar a presión xusto agora, demandando políticas coñecidas de eficiencia enerxética, investimentos en adaptación a de sectores económicos e comunidades, pero a velocidade da transformación ten que multiplicarse. E sobre todo débense evitar novos investimentos en sectores contaminantes.
Se ademais se pretende que o aumento das temperaturas non incremente aínda máis as desigualdades e a inxustiza no mundo, as políticas que se leven a cabo teñen que transformarse radicalmente.
Escrito por Laura Martín Murillo
Socióloga. Directora do Sustainlabour ata o seu peche en 2016.
Serie
O cambio climático e o Acordo de París
Nora Rätzhel, experta nas relacións entre traballo e natureza
A socióloga Laura Martín salienta que é preciso un cambio radical para que o aumento das temperaturas non incremente as desigualdades
As medidas económicas e tecnolóxicas non abondan. Acadar a complicidade da poboación é esencial para frear o quentamento global
Xavier Labandeira analiza a nova folla de ruta internacional para facer fronte ao cambio climático
