RSS
CRÍTICA
Auria e a derrotada paisaxe humana da posguerra
» Escritor/a:
Xosé Fernández Ferreiro
» Ed. Edicións Xerais de Galicia,
» Ano: 2009
» Xénero: Narrativa
» Coleccion: Narrativa
» Pax: 232
» ISBN: 978-84-9914-004-9
A última novela deste destacado autor merece un amplo comentario por parte de Anxos García Fonte. Segundo ela trátase dunha novela intensa onde o autor retoma moitos dos seus temas clásicos: as lembranzas da Guerra Civil e as súas dolorosas cicatrices, a decadencia do mundo rural tradicional, dos oficios ancestrais e a cultura material e simbólica, ou a saudade do paraíso perdido da infancia e o brutal contraste entre a aldea a as cidades; unha novela que é a crónica da primeira parte dunha vida calquera da xeración da posguerra.
Anxos García Fonte, Cabanas
Tempo de centeo, a última entrega da extensa colleita narrativa de Xosé Fernández Ferreiro, é unha novela de formación que narra a infancia e xuventude de Antonio nos duros anos da posguerra, os chamados anos da fame na memoria de moitos galegos, e remata cando está a punto de incorporarse ao servizo militar no ano 51. O centeo, o cereal criado nas terras frías da montaña, sería o símbolo daquel tempo escaso en pan e esperanza, o único que, procedente da casa familiar da aldea, chegaba á boca de Antonio e da súa nai moitos días. O momento histórico en que se ambienta a narración ten moita importancia para formación do protagonista, tanto pola situación de carencia material xeneralizada coma polo clima de penuria cultural e de represión ideolóxica e sexual que o caracterizou. Contrastando os datos biográficos do autor co que se conta nesta novela –o seu lugar e data de nacemento, a procedencia de familias que combinaban a labranza cos oficios de ambulantes– podemos aventurar que en boa medida o material ficcionado corresponde á súa propia experiencia vital e o propio estilo narrativo achégase ao da crónica biográfica, se ben renunciando á utilización da primeira persoa narrativa por un máis pudoroso narrador impersoal en terceira persoa.
Antonio, o protagonista, é un rapaz que chega a Ourense a mediados da década dos corenta, nos peores anos da fame, acompañando á súa nai quen, despois de sufrir durante anos os malos tratos do seu marido, está disposta a comezar unha nova vida cun humilde negocio de vendedora ambulante. O único que poden permitirse nestas condicións nai e fillo é un cuartiño realugado con dereito a cociña e un posto de aprendiz nun taller mecánico para Antonio. Malia os firmes propósitos de saír adiante e mellorar as súas míseras condicións de vida, a realidade acaba impoñéndose e tinguindo todos os seus soños de pesimismo. O negocio de quincalleira da nai non é dabondo para sobreviviren mesmo con estreiteces e Antonio quéixase de que no taller mecánico aprovéitanse del para facer recados e transportar vultos pero ninguén se preocupa de aprenderlle o oficio. Nestas circunstancias, a tentación de sacar algún diñeiro con negocios ilegais, que acabarán traéndolles graves problemas, é a única alternativa para saíren adiante.
Malia todas as dificultades, tanto Antonio coma a súa nai, presentan un admirábel sentido da dignidade que lles axuda a repoñerse das múltiples dificultades que atopan na súa determinación de mellorar as súas condicións de vida. O rapaz alimenta a ilusión de estudar para ter posibilidades de conseguir un bo emprego e inviste o seu tempo e escaso diñeiro en acudir a academias para ampliar os seus coñecementos. A nai é o seu contrapunto realista, lembrándolle sempre que non debe facerse grandes expectativas (ser oficial da mariña, ser actor de cinema, converterse en mestre...) pero, ao mesmo tempo, fai todo o posíbel por apoialo nas súas ambicións. A crúa realidade, máis ca os consellos da nai, será a encargada de poñer ao rapaz no seu sitio facéndoo consciente de que, tanto pola súa mísera procedencia social coma pola súa condición de aldeán, as posibilidades de ascenso social e de ser aceptado pola muller que ama son practicamente nulas.
O espazo novelesco é a Galicia urbana que pintara Blanco Amor na súa narrativa, da que Fernández Ferreiro aproveita ata o nome, Auria. Trátase dun espazo físico e social onde se contrapoñen as clases traballadoras proletarias ás clases burguesas acomodadas de comerciantes, profesións liberais e funcionariado. A escenificación deste mundo social ferreamente estratificado dáse diariamente na rúa do Paseo: “a rúa do Paseo era o escaparate onde todos se daban a ver e exhibían os seus traxes, os seus vestidos e a súa beleza, (...). Mais non só se daban a ver os civís, ricos e pobres, senón os militares, que proliferaban moito naqueles tempos, engalanados cos seus uniformes e os atributos do seu rango” páx. 21. A categoría laboral, as posibilidades de acceso á educación e o diñeiro non son as únicas claves para a distinción social, como moi pronto entenderá Antonio, senón que a procedencia rural, e asociada a ela a lingua utilizada (galego ou castelán), son tamén un importante indicador das relacións de poder: “–Os señoritos vilegos miran para nós con desprezo– dicíalle Manolo, o seu compañeiro de traballo, outro aldeán coma el e con semellantes problemas, cando camiñaban xuntos pola rúa do Paseo ou ían ó cine–. Non te tes fixado? Seguramente lles facemos recordar aos seus avós, que tiñan a nosa mesma procedencia, por iso mesmo nos odian. Para eles sempre seremos uns pailáns, (...)” páx. 18.
A adaptación ao medio urbano faise especialmente dura para Antonio, un “trauma que tardaría moito en superar”, creando nel unha dolorosa inhibición que só supera cando regresa ao seu espazo natural ou cando trata con personaxes dos vellos círculos galeguistas da preguerra que lle permiten recuperar o orgullo das súas orixes e alentar nel a conciencia da importancia da cultura e a lingua nativa. Este débil vencello co mundo anterior á Guerra Civil a través dalgúns personaxes que tiveran actividades políticas ou culturais durante a preguerra –coma o profesor da academia Raúl Melón, que andara escapado e perdera a súa praza de mestre, Bieito Fernández, ex-militante das Mocidades Galeguistas que lle deixa libros en galego, ou o mesmo Florentino Cuevillas con quen ten unha conversa en barallete– ábrelle a posibilidade de relativizar o sistema de valores do mundo en que vive, o único que coñeceron el e os seus compañeiros de xeración, e que lle resulta tan alleo.
Unha faceta moi importante na aprendizaxe do mozo é a súa formación afectiva e sexual. Fillo dun home violento que os maltrata tanto a el coma á súa nai, a figura paterna e todo o que vai asociado a ela, entre outras cousas a sexualidade, contemplada como un acto de posesión brutal, e o corpo feminino, como obxecto dunha mirada obscena e degradante, sofre un bloqueo na afectividade do protagonista, quen sublimará o desexo erótico nun amor idealizado que tomará como obxecto a Carmiña. Deste xeito Antonio evita os contactos sexuais con mulleres ata ben tarde e non lle gusta participar nas visitas a bordeis cos seus compañeiros. No seu primeiro contacto sexual completo e satisfactorio non é quen de desfacerse da sombra do seu pai: “Descubrira por fin que era e que significaba rascabocheo, aquela palabra espuria, a única que recordaba do seu pai, referida ao coito” páx. 214, de quen ten sobrados indicios de que tamén posuíra a aquela mesma muller con quen goza desa experiencia.
A descrición das escenas sexuais teñen moito do naturalismo erótico de Blanco Amor, sobre todo nalgúns relatos de Os biosbardos como aquel titulado “O noxo”. E, certamente, a novela rende en moitas ocasións unha sentida homenaxe aos mestres, non só en canto ao enfoque dos temas, senón tamén en canto ao estilo do discurso, como podemos comprobar nesta secuencia onde non é difícil recoñecer a sombra de Otero: “e mais contemplar os viñedos e as hortas das ribeiras do río Barbaña, así coma as árbores da alameda do Concello e os edificios que se erguían do outro lado –sobresaíndo as torres da catedral–, entre o Miño, as Burgas e os xardíns do Posío, ós pés de Montealegre, por cuxos cumes e bocarribeiras do Loña, Castadón abaixo, viñan as amañecidas invadindo de luz a vella Auria que se espreguizaba entre curotas, emparrados, ríos e pontes” páx. 9-10.
Estamos diante dunha novela intensa onde o autor retoma moitos dos seus temas clásicos: as lembranzas da Guerra Civil (Agosto do 36) e as súas dolorosas cicatrices durante a posguerra (Os últimos fuxidos), a decadencia o mundo rural tradicional, dos oficios ancestrais e a cultura material e simbólica (A saga dun afiador), ou a saudade do paraíso perdido da infancia e o brutal contraste entre a aldea a as cidades (O atentado); unha novela que é a crónica da primeira parte dunha vida calquera da xeración da posguerra –moi lonxe de calquera intento de heroicidade como non sexa sobrevivir conservando a dignidade– e da que, se facemos caso ás palabras que a pechan: “ata entón a súa vida non fora máis que unha treboada de sombras e fantasmas. Cambiaría algún día?”, temos cumpridas razóns para agardar unha continuación que responda á pregunta.
16 / 11 / 2009
Anxos García Fonte, Cabanas
Tempo de centeo, a última entrega da extensa colleita narrativa de Xosé Fernández Ferreiro, é unha novela de formación que narra a infancia e xuventude de Antonio nos duros anos da posguerra, os chamados anos da fame na memoria de moitos galegos, e remata cando está a punto de incorporarse ao servizo militar no ano 51. O centeo, o cereal criado nas terras frías da montaña, sería o símbolo daquel tempo escaso en pan e esperanza, o único que, procedente da casa familiar da aldea, chegaba á boca de Antonio e da súa nai moitos días. O momento histórico en que se ambienta a narración ten moita importancia para formación do protagonista, tanto pola situación de carencia material xeneralizada coma polo clima de penuria cultural e de represión ideolóxica e sexual que o caracterizou. Contrastando os datos biográficos do autor co que se conta nesta novela –o seu lugar e data de nacemento, a procedencia de familias que combinaban a labranza cos oficios de ambulantes– podemos aventurar que en boa medida o material ficcionado corresponde á súa propia experiencia vital e o propio estilo narrativo achégase ao da crónica biográfica, se ben renunciando á utilización da primeira persoa narrativa por un máis pudoroso narrador impersoal en terceira persoa.
Antonio, o protagonista, é un rapaz que chega a Ourense a mediados da década dos corenta, nos peores anos da fame, acompañando á súa nai quen, despois de sufrir durante anos os malos tratos do seu marido, está disposta a comezar unha nova vida cun humilde negocio de vendedora ambulante. O único que poden permitirse nestas condicións nai e fillo é un cuartiño realugado con dereito a cociña e un posto de aprendiz nun taller mecánico para Antonio. Malia os firmes propósitos de saír adiante e mellorar as súas míseras condicións de vida, a realidade acaba impoñéndose e tinguindo todos os seus soños de pesimismo. O negocio de quincalleira da nai non é dabondo para sobreviviren mesmo con estreiteces e Antonio quéixase de que no taller mecánico aprovéitanse del para facer recados e transportar vultos pero ninguén se preocupa de aprenderlle o oficio. Nestas circunstancias, a tentación de sacar algún diñeiro con negocios ilegais, que acabarán traéndolles graves problemas, é a única alternativa para saíren adiante.
Malia todas as dificultades, tanto Antonio coma a súa nai, presentan un admirábel sentido da dignidade que lles axuda a repoñerse das múltiples dificultades que atopan na súa determinación de mellorar as súas condicións de vida. O rapaz alimenta a ilusión de estudar para ter posibilidades de conseguir un bo emprego e inviste o seu tempo e escaso diñeiro en acudir a academias para ampliar os seus coñecementos. A nai é o seu contrapunto realista, lembrándolle sempre que non debe facerse grandes expectativas (ser oficial da mariña, ser actor de cinema, converterse en mestre...) pero, ao mesmo tempo, fai todo o posíbel por apoialo nas súas ambicións. A crúa realidade, máis ca os consellos da nai, será a encargada de poñer ao rapaz no seu sitio facéndoo consciente de que, tanto pola súa mísera procedencia social coma pola súa condición de aldeán, as posibilidades de ascenso social e de ser aceptado pola muller que ama son practicamente nulas.
O espazo novelesco é a Galicia urbana que pintara Blanco Amor na súa narrativa, da que Fernández Ferreiro aproveita ata o nome, Auria. Trátase dun espazo físico e social onde se contrapoñen as clases traballadoras proletarias ás clases burguesas acomodadas de comerciantes, profesións liberais e funcionariado. A escenificación deste mundo social ferreamente estratificado dáse diariamente na rúa do Paseo: “a rúa do Paseo era o escaparate onde todos se daban a ver e exhibían os seus traxes, os seus vestidos e a súa beleza, (...). Mais non só se daban a ver os civís, ricos e pobres, senón os militares, que proliferaban moito naqueles tempos, engalanados cos seus uniformes e os atributos do seu rango” páx. 21. A categoría laboral, as posibilidades de acceso á educación e o diñeiro non son as únicas claves para a distinción social, como moi pronto entenderá Antonio, senón que a procedencia rural, e asociada a ela a lingua utilizada (galego ou castelán), son tamén un importante indicador das relacións de poder: “–Os señoritos vilegos miran para nós con desprezo– dicíalle Manolo, o seu compañeiro de traballo, outro aldeán coma el e con semellantes problemas, cando camiñaban xuntos pola rúa do Paseo ou ían ó cine–. Non te tes fixado? Seguramente lles facemos recordar aos seus avós, que tiñan a nosa mesma procedencia, por iso mesmo nos odian. Para eles sempre seremos uns pailáns, (...)” páx. 18.
A adaptación ao medio urbano faise especialmente dura para Antonio, un “trauma que tardaría moito en superar”, creando nel unha dolorosa inhibición que só supera cando regresa ao seu espazo natural ou cando trata con personaxes dos vellos círculos galeguistas da preguerra que lle permiten recuperar o orgullo das súas orixes e alentar nel a conciencia da importancia da cultura e a lingua nativa. Este débil vencello co mundo anterior á Guerra Civil a través dalgúns personaxes que tiveran actividades políticas ou culturais durante a preguerra –coma o profesor da academia Raúl Melón, que andara escapado e perdera a súa praza de mestre, Bieito Fernández, ex-militante das Mocidades Galeguistas que lle deixa libros en galego, ou o mesmo Florentino Cuevillas con quen ten unha conversa en barallete– ábrelle a posibilidade de relativizar o sistema de valores do mundo en que vive, o único que coñeceron el e os seus compañeiros de xeración, e que lle resulta tan alleo.
Unha faceta moi importante na aprendizaxe do mozo é a súa formación afectiva e sexual. Fillo dun home violento que os maltrata tanto a el coma á súa nai, a figura paterna e todo o que vai asociado a ela, entre outras cousas a sexualidade, contemplada como un acto de posesión brutal, e o corpo feminino, como obxecto dunha mirada obscena e degradante, sofre un bloqueo na afectividade do protagonista, quen sublimará o desexo erótico nun amor idealizado que tomará como obxecto a Carmiña. Deste xeito Antonio evita os contactos sexuais con mulleres ata ben tarde e non lle gusta participar nas visitas a bordeis cos seus compañeiros. No seu primeiro contacto sexual completo e satisfactorio non é quen de desfacerse da sombra do seu pai: “Descubrira por fin que era e que significaba rascabocheo, aquela palabra espuria, a única que recordaba do seu pai, referida ao coito” páx. 214, de quen ten sobrados indicios de que tamén posuíra a aquela mesma muller con quen goza desa experiencia.
A descrición das escenas sexuais teñen moito do naturalismo erótico de Blanco Amor, sobre todo nalgúns relatos de Os biosbardos como aquel titulado “O noxo”. E, certamente, a novela rende en moitas ocasións unha sentida homenaxe aos mestres, non só en canto ao enfoque dos temas, senón tamén en canto ao estilo do discurso, como podemos comprobar nesta secuencia onde non é difícil recoñecer a sombra de Otero: “e mais contemplar os viñedos e as hortas das ribeiras do río Barbaña, así coma as árbores da alameda do Concello e os edificios que se erguían do outro lado –sobresaíndo as torres da catedral–, entre o Miño, as Burgas e os xardíns do Posío, ós pés de Montealegre, por cuxos cumes e bocarribeiras do Loña, Castadón abaixo, viñan as amañecidas invadindo de luz a vella Auria que se espreguizaba entre curotas, emparrados, ríos e pontes” páx. 9-10.
Estamos diante dunha novela intensa onde o autor retoma moitos dos seus temas clásicos: as lembranzas da Guerra Civil (Agosto do 36) e as súas dolorosas cicatrices durante a posguerra (Os últimos fuxidos), a decadencia o mundo rural tradicional, dos oficios ancestrais e a cultura material e simbólica (A saga dun afiador), ou a saudade do paraíso perdido da infancia e o brutal contraste entre a aldea a as cidades (O atentado); unha novela que é a crónica da primeira parte dunha vida calquera da xeración da posguerra –moi lonxe de calquera intento de heroicidade como non sexa sobrevivir conservando a dignidade– e da que, se facemos caso ás palabras que a pechan: “ata entón a súa vida non fora máis que unha treboada de sombras e fantasmas. Cambiaría algún día?”, temos cumpridas razóns para agardar unha continuación que responda á pregunta.
CRÍTICAS POR XÉNERO
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal