RSS
CRÍTICA
As fotografías da caixa de madeira
» Escritor/a:
María Victoria Moreno Márquez
» Tradutor/a:
Xavier Senín
» Ed. Galaxia,
» Ano: 2009
» Xénero: Narrativa
» Coleccion: Literaria
» Pax: 160
» ISBN: 978-84-9865-168-3
Escrita en 1969, é a primeira novela de María Victoria Moreno, a única obra en castelán dunha escritora que logo había publicar en galego preto de corenta títulos. Malia ser unha literatura escrita en outros tempos a sensibilidade e a prosa da autora manteñen a vixencia das historias ben contadas. Neste caso o protagonismo cae nun abafante ambiente e nun lugar, unha paisaxe que non é marco de nada, senón corpo latexante como o das persoas ou o do tempo no que se moven.
Lorena Domínguez Mallo. Val do Dubra
Lembro que de cativa aprendín dúas palabras con María Victoria Moreno, anagnórise e inefable. A primeira era o título dun libro que varias xeracións de galegas lemos na escola e que aínda lembramos moitos anos despois. Pero moito antes de Anagnórise, esa baliza na memoria das lectoras de literatura galega, a súa autora escribiu unha novela en castelán, a única que escribiu nesa lingua, que hoxe chega a nós en galego e con varios recoñecementos ás costas.
Cóntanos o home da autora no prólogo diversos detalles das peripecias editoriais desta obra. Non deixa de ser peculiar que unha literatura reciba con corenta anos de retraso un libro escrito cara 1969 por unha autora hoxe coñecida e que o reciba, ademais, en tradución, porque foi escrito orixinalmente en castelán. A recepción virá mediada, necesariamente, tanto polo desfase entre o momento da escrita e o da publicación, como por ser da autoría de María Victoria Moreno. O feito de que sexa unha tradución, no entanto, pode pasar desapercibido, porque se nos furta o nome do tradutor da cuberta e na contracuberta menciónase a lingua orixinal pero case a modo de anécdota.
Se tivera que resumir nunha palabra este libro a palabra sería sensibilidade. Unha sensibilidade que manca nos ollos e nas mans. É a historia dunha mestra nova e ilusionada, humilde e xusta, nunha aldea perdida de Castela na década dos sesenta, unha historia cercada de fame e de pobreza, da maledicencia das xentes, dos soños máis puros. É a historia de todas as persoas de Alcores de Donalvar que se cruzan con ela. Eses cruzamentos son os que dan un retrato do xeito de vida nese espazo, das normas sociais vixentes. E cando alguén soña no medio dun ambiente tan hostil non pode menos ca doer.
Desde os primeiros parágrafos impacta a capacidade da autora para dar corpo a unha paisaxe que non é marco de nada, senón corpo, un corpo latexante como o das persoas ou o do tempo no que se moven. A humanidade da aldea é palpable, as casas son as xentes que as habitan, os nenos que buscan niños, os vellos que buscan sombra. E a esa aldea na que todo ten corpo chega Elena, unha mestra noviña, que non sabe o que lle espera, e á que unha compañeira lle advirte: “Chegar aquí é coma caer nun pozo e comezar a dar berros sen que ninguén se acorde de ti nin te oia” (p. 20). Tócalle dar clase na peor escola, na que está lonxe, na dos rapaces máis pobres. E ela pon todo o seu cariño en ensinarlle a ler a nenos e nenas cuxos pais cren que aprender é un luxo. Recén chegada afronta ademais as iras daqueles que pensan que a solidariedade é un espectáculo social, e a xustiza un deixar estar todo como está e a cada un no sitio que lle veu dado.
O primeiro título da novela foi Alcores de Donalvar, que subliñaba o protagonismo do espazo nesta historia. Logo, a autora cambiouno por Onde o aire non era brisa, un nome que incide no clima abafante e hostil dun lugar no que nin o aire parece inocente, no que os golpes poden vir de calquera parte de onde veña o vento. Por outra banda, os outeiros que rodean a aldea, nun dos cales está a escola, son a metáfora constante da ansia de liberdade de Elena. Unha liberdade que non consiste en marchar lonxe da casa senón en facer o que se cre que é xusto e estar en harmonía co que nos rodea. Cando Elena comeza unha relación con Fernando, o mellor mozo da aldea, e logo de terse oposto xa a certos costumes da vila, iso non agrada á xente de alí, que a ve como unha intrusa, e para máis sospeitosa de ser de familia roxa. O aire en Alcores de Donalvar ten un pouso de clasismo, fanatismo e envexa.
A prosa de María Victoria e o seu xeito de narrar marcan cunha sensibilidade exquisita cada detalle, cada mínimo acontecemento. É unha prosa moi sinxela, moi diáfana, sen grandilocuencias nin excesos de ningún tipo. A historia, pola súa banda, cóntase en pequenas escenas que se suceden dando a impresión de constituíren lembranzas por todas esas lagoas de información que se deixan, coma se se fora contando á vista de vellas fotografías sacadas dunha caixiña de madeira. Os silencios dunha historia, as lagoas dun texto onde agroman os pensamentos das lectoras agudizan a empatía con cada decepción na vida de Elena, con cada drama na vida de Alcores de Donalvar.
Non obstante, e a pesar de toda a fermosura da novela hai algo que non acaba de encaixar. É o feito de que se trate dunha novela que ningún autor escribiría hoxe desta maneira pero que se acaba de publicar. Ten un gusto a clásico xa antes de ser lida e lembra a Historia de una maestra de Josefina Aldecoa (un libro posterior na escrita pero anterior na publicación). Isto non é un problema porque a sensibilidade e a prosa da autora manteñen a vixencia das historias ben contadas, pero si supón unha restrición do público que podería verdadeiramente gozala. Non é unha novela para ler nos institutos porque parecería un conto moi simple aínda que ben narrado. É unha novela para adultos, especialmente recomendable para a xente que viviu esa época, para os que foron a unha escola unitaria, para os que souberon o que era a escaseza dos tempos do franquismo, a represión ideolóxica, a necesidade de ir á igrexa para non ser sospeitosos de nada. Para todas esas persoas esta novela é, ademais desa xoia de sensibilidade, un testemuño case real, case palpable, dunha vida posible. É unha historia que poderían ilustrar coas súas propias fotografías en branco e negro gardadas nalgunha caixa de madeira.
27 / 7 / 2009
Lorena Domínguez Mallo. Val do Dubra
Lembro que de cativa aprendín dúas palabras con María Victoria Moreno, anagnórise e inefable. A primeira era o título dun libro que varias xeracións de galegas lemos na escola e que aínda lembramos moitos anos despois. Pero moito antes de Anagnórise, esa baliza na memoria das lectoras de literatura galega, a súa autora escribiu unha novela en castelán, a única que escribiu nesa lingua, que hoxe chega a nós en galego e con varios recoñecementos ás costas.
Cóntanos o home da autora no prólogo diversos detalles das peripecias editoriais desta obra. Non deixa de ser peculiar que unha literatura reciba con corenta anos de retraso un libro escrito cara 1969 por unha autora hoxe coñecida e que o reciba, ademais, en tradución, porque foi escrito orixinalmente en castelán. A recepción virá mediada, necesariamente, tanto polo desfase entre o momento da escrita e o da publicación, como por ser da autoría de María Victoria Moreno. O feito de que sexa unha tradución, no entanto, pode pasar desapercibido, porque se nos furta o nome do tradutor da cuberta e na contracuberta menciónase a lingua orixinal pero case a modo de anécdota.
Se tivera que resumir nunha palabra este libro a palabra sería sensibilidade. Unha sensibilidade que manca nos ollos e nas mans. É a historia dunha mestra nova e ilusionada, humilde e xusta, nunha aldea perdida de Castela na década dos sesenta, unha historia cercada de fame e de pobreza, da maledicencia das xentes, dos soños máis puros. É a historia de todas as persoas de Alcores de Donalvar que se cruzan con ela. Eses cruzamentos son os que dan un retrato do xeito de vida nese espazo, das normas sociais vixentes. E cando alguén soña no medio dun ambiente tan hostil non pode menos ca doer.
Desde os primeiros parágrafos impacta a capacidade da autora para dar corpo a unha paisaxe que non é marco de nada, senón corpo, un corpo latexante como o das persoas ou o do tempo no que se moven. A humanidade da aldea é palpable, as casas son as xentes que as habitan, os nenos que buscan niños, os vellos que buscan sombra. E a esa aldea na que todo ten corpo chega Elena, unha mestra noviña, que non sabe o que lle espera, e á que unha compañeira lle advirte: “Chegar aquí é coma caer nun pozo e comezar a dar berros sen que ninguén se acorde de ti nin te oia” (p. 20). Tócalle dar clase na peor escola, na que está lonxe, na dos rapaces máis pobres. E ela pon todo o seu cariño en ensinarlle a ler a nenos e nenas cuxos pais cren que aprender é un luxo. Recén chegada afronta ademais as iras daqueles que pensan que a solidariedade é un espectáculo social, e a xustiza un deixar estar todo como está e a cada un no sitio que lle veu dado.
O primeiro título da novela foi Alcores de Donalvar, que subliñaba o protagonismo do espazo nesta historia. Logo, a autora cambiouno por Onde o aire non era brisa, un nome que incide no clima abafante e hostil dun lugar no que nin o aire parece inocente, no que os golpes poden vir de calquera parte de onde veña o vento. Por outra banda, os outeiros que rodean a aldea, nun dos cales está a escola, son a metáfora constante da ansia de liberdade de Elena. Unha liberdade que non consiste en marchar lonxe da casa senón en facer o que se cre que é xusto e estar en harmonía co que nos rodea. Cando Elena comeza unha relación con Fernando, o mellor mozo da aldea, e logo de terse oposto xa a certos costumes da vila, iso non agrada á xente de alí, que a ve como unha intrusa, e para máis sospeitosa de ser de familia roxa. O aire en Alcores de Donalvar ten un pouso de clasismo, fanatismo e envexa.
A prosa de María Victoria e o seu xeito de narrar marcan cunha sensibilidade exquisita cada detalle, cada mínimo acontecemento. É unha prosa moi sinxela, moi diáfana, sen grandilocuencias nin excesos de ningún tipo. A historia, pola súa banda, cóntase en pequenas escenas que se suceden dando a impresión de constituíren lembranzas por todas esas lagoas de información que se deixan, coma se se fora contando á vista de vellas fotografías sacadas dunha caixiña de madeira. Os silencios dunha historia, as lagoas dun texto onde agroman os pensamentos das lectoras agudizan a empatía con cada decepción na vida de Elena, con cada drama na vida de Alcores de Donalvar.
Non obstante, e a pesar de toda a fermosura da novela hai algo que non acaba de encaixar. É o feito de que se trate dunha novela que ningún autor escribiría hoxe desta maneira pero que se acaba de publicar. Ten un gusto a clásico xa antes de ser lida e lembra a Historia de una maestra de Josefina Aldecoa (un libro posterior na escrita pero anterior na publicación). Isto non é un problema porque a sensibilidade e a prosa da autora manteñen a vixencia das historias ben contadas, pero si supón unha restrición do público que podería verdadeiramente gozala. Non é unha novela para ler nos institutos porque parecería un conto moi simple aínda que ben narrado. É unha novela para adultos, especialmente recomendable para a xente que viviu esa época, para os que foron a unha escola unitaria, para os que souberon o que era a escaseza dos tempos do franquismo, a represión ideolóxica, a necesidade de ir á igrexa para non ser sospeitosos de nada. Para todas esas persoas esta novela é, ademais desa xoia de sensibilidade, un testemuño case real, case palpable, dunha vida posible. É unha historia que poderían ilustrar coas súas propias fotografías en branco e negro gardadas nalgunha caixa de madeira.
CRÍTICAS POR XÉNERO
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal