RSS
CRÍTICA
Mitos para interpretar o mundo
» Escritor/a:
Manuel Janeiro Casal
» Ilustrador:
Zita Delaco
» Ed. Galaxia,
» Ano: 2008
» Xénero: Narrativa
» Coleccion: Álbumes
» Pax: 60
» ISBN: 978-84-9865-133-1
Na súa segunda obra Manuel Janeiro ofrece unha narración que é asemade unha metáfora do noso tempo ao falar da sedución, do amor, da ruptura da parella e da perda dos fillos. Ao final da interpretación simbólica podemos ver neste relato unha alegoría da loita da cultura, representada polo mundo da sociedade humana, fronte á natureza, representada pola fada. Unha edición singular que destaca tamén polas fermosas ilustración e o coidado da súa materialización formal.
Anxos García Fonte. Cabanas
A fada das lapas, a nova obra narrativa de Manuel Janeiro, válese da forza simbólica dos mitos para reflexionar sobre as pulsións que moven o mundo. No relato cóntase a relación entre un humano e unha fada que enxendran un fillo. Os protagonistas desta historia compartirán o seu amor mutuo nunha especie de paraíso á marxe da civilización. Coa chegada do fillo, o amor paternal substituirá os últimos rescaldos do amor erótico que os unía e, convertido en obxectivo principal para ambos, o neno-fadezno será o obxecto polo que compitan e se enfronten. A riqueza significativa que lle outorga o enfoque mitolóxico permite que a narración sexa susceptíbel de varios niveis de lectura nos que o lector pode ir afondando segundo a súa competencia e intereses.
En primeiro lugar, podemos ver nel a historia canónica dun amor apaixonado capaz de superar todas as dificultades que produce a diferenza substancial entre os namorados, neste caso un humano e unha fada. Os obxectivos dese amor adivíñanse desde o principio da narración diverxentes por cada unha das partes: saciar o desexo sexual para el e satisfacer o seu desexo maternal para ela. Esa dicotomía aparece expresada nas primeiras liñas do relato cando a fada das lapas, ao ver a Gabriel, o fillo do ferreiro, proxecta ter descendencia con el e inicia os rituais para conquistar a súa vontade. Pola súa parte, Gabriel responde ao estímulo erótico e entrégase ao deleite físico, mais a maternidade da fada cólleo por sorpresa: algunha cousa incomprensíbel na estreita relación entre a fada e a nova criatura afasta ao amante da felicidade. A partir deste intre, loitará por conseguir a complicidade e o amor do fillo, por medio dos coidados e desvelos da crianza, nun proceso que implica a afirmación da paternidade fronte ao poder omnímodo da nai. Gabriel, que se conformara cun papel pasivo na relación coa fada, intenta agora recuperar a iniciativa masculina, reclamar o fillo e introducilo na sociedade humana. Con este cambio de posición, ten que enfrontarse abertamente a ela, provocando a ruptura que o expulsa do paraíso do amor, que ata entón gozaran os tres, e que a partir dese momento se totaliza na relación materno-filial.
En segundo lugar -seguindo a pista ofrecida pola primeira das citas do limiar do libro: “Aos que morren como Empédocles no interior do volcán”- podemos facer unha lectura filosófica. De acordo coas teorías do sabio Empédocles, o mundo e as súas criaturas están constituídas polos catro elementos básicos -auga, terra, aire e lume- e as causas últimas que o moven -nunha dinámica incesante e tráxica- son o amor, que une, e o odio, que separa. Empédocles guindouse ao Etna, segundo a tradición, para ser inmortal, ou para chegar ao centro do seu saber e resolver as súas dúbidas. Venefica, a fada, intenta poñerse a salvo co seu fillo no interior do volcán para reafirmar o seu poder sagrado de nai evitando ter que entregar a criatura ao pai: “Todas as cousas veñen do lume e a el volven”, dicía Heráclito. O amor que uniu dá paso ao odio que separa e ambas as dúas forzas son indispensábeis para que o mundo siga o seu curso.
Nunha terceira lectura en clave simbólica temos todos estes elementos enfrontándose e complementándose: a fada que vén do lume (a forza vital do amor) e domina o aire, pero necesita da terra e as súas criaturas para dar vida: dun humano para que a fecunde, da auga da chuvia e o leite dunha loba para alimentar a súa criatura. O home, pola súa parte, que cre dominar o mundo coa espada ou o arpón, símbolo da virilidade, temperando con lume os metais arrincados das profundidades da terra, é facilmente desarmado pola forza de Eros e ten que recuperar a súa iniciativa e a súa espada de ferro para contentar a lóxica da súa virilidade. A caverna na que vive a familia simboliza o afastamento da cultura dos homes. A boca do volcán que comunica coas entrañas da terra, onde a fada pode penetrar pero onde o seu fillo –mestura de dúas naturezas enfrontadas- morre carbonizado, é a fronteira entre o exterior e o interior, o que se ve e o que se ten que imaxinar, o propio dos humanos e o propio dos seres fantásticos do outro mundo. A gruta que Gabriel, na súa desesperación, cava para enterrar os restos do neno-fadezno - buscando un lugar que “non correspondese ás materias do mundo: nin á auga, nin ao lume, nin á terra onde medran as árbores. Un espazo que lles pertencese aos tres, un paraíso improbable (...)”- quere ser a superación destas dúas realidades irreconciliábeis. Ao final da interpretación simbólica podemos ver neste relato unha alegoría da loita da cultura, representada polo mundo da sociedade humana e os dereitos do patriarcado que reclama o fillo do ferreiro, fronte á natureza, representada pola fada, que defende a súa existencia á marxe das convencións culturais dos humanos e a preeminencia do doce e á vez terríbel poder da nai.
A base mitolóxica da que se parte é a grecolatina: a quimera domeada polo protagonista, a loba que alimenta ao proxecto de heroe, a alusión á historia de Aquiles, fillo de humano e deusa... son referencias claras a esta tradición. Pola contra, hai moi poucas referencias á mitoloxía e ao imaxinario tradicional galego, apenas unha alusión ás historias dos xograres, o que sitúa ao relato nun espazo cultural e físico distante, un artefacto puramente literario. Un bo exemplo do que acabo de dicir é a confusión que suscita a utilización do termo “fada”. Na cultura galega a “fada” é o destino co que nace cada un ou que se adquire en determinadas circunstancias como unha maldición e non un ser mítico personificado, como nos lembran Cuba, Reigosa e Miranda no seu Diccionario dos seres míticos galegos: “O que os casteláns chaman hada e mora e os asturianos xana vén sendo o que nós denominamos moura, que é a palabra máis significativa, e noutros contextos dona, doncela, señora, señorita, encanto”. Digamos claramente que a Moura galega é a Moira grega, a Parca latina, a Fata italiana, a Fairy inglesa, a Fée francesa, a Lamiña e a Mari vascas, etc.” As coordenadas referenciais son válidas, e máis nun relato situado na utopía do mundo mítico, sempre e cando manteñan a súa coherencia e para iso hai que ter en conta o espazo cultural no que cada obra se insire.
Por último, aínda que a descoidada revisión lingüística amargue o resultado final, como vén sendo habitual especialmente no tocante á sintaxe pronominal, non se pode deixar de sinalar a fermosa edición do libro: tapas duras, excelente papel, corpo de letra e espazado xeneroso, e sobre todo as belísimas ilustracións de Zita Delanco... un auténtico luxo para os amantes das edicións coidadas.
23 / 2 / 2009
Anxos García Fonte. Cabanas
A fada das lapas, a nova obra narrativa de Manuel Janeiro, válese da forza simbólica dos mitos para reflexionar sobre as pulsións que moven o mundo. No relato cóntase a relación entre un humano e unha fada que enxendran un fillo. Os protagonistas desta historia compartirán o seu amor mutuo nunha especie de paraíso á marxe da civilización. Coa chegada do fillo, o amor paternal substituirá os últimos rescaldos do amor erótico que os unía e, convertido en obxectivo principal para ambos, o neno-fadezno será o obxecto polo que compitan e se enfronten. A riqueza significativa que lle outorga o enfoque mitolóxico permite que a narración sexa susceptíbel de varios niveis de lectura nos que o lector pode ir afondando segundo a súa competencia e intereses.
En primeiro lugar, podemos ver nel a historia canónica dun amor apaixonado capaz de superar todas as dificultades que produce a diferenza substancial entre os namorados, neste caso un humano e unha fada. Os obxectivos dese amor adivíñanse desde o principio da narración diverxentes por cada unha das partes: saciar o desexo sexual para el e satisfacer o seu desexo maternal para ela. Esa dicotomía aparece expresada nas primeiras liñas do relato cando a fada das lapas, ao ver a Gabriel, o fillo do ferreiro, proxecta ter descendencia con el e inicia os rituais para conquistar a súa vontade. Pola súa parte, Gabriel responde ao estímulo erótico e entrégase ao deleite físico, mais a maternidade da fada cólleo por sorpresa: algunha cousa incomprensíbel na estreita relación entre a fada e a nova criatura afasta ao amante da felicidade. A partir deste intre, loitará por conseguir a complicidade e o amor do fillo, por medio dos coidados e desvelos da crianza, nun proceso que implica a afirmación da paternidade fronte ao poder omnímodo da nai. Gabriel, que se conformara cun papel pasivo na relación coa fada, intenta agora recuperar a iniciativa masculina, reclamar o fillo e introducilo na sociedade humana. Con este cambio de posición, ten que enfrontarse abertamente a ela, provocando a ruptura que o expulsa do paraíso do amor, que ata entón gozaran os tres, e que a partir dese momento se totaliza na relación materno-filial.
En segundo lugar -seguindo a pista ofrecida pola primeira das citas do limiar do libro: “Aos que morren como Empédocles no interior do volcán”- podemos facer unha lectura filosófica. De acordo coas teorías do sabio Empédocles, o mundo e as súas criaturas están constituídas polos catro elementos básicos -auga, terra, aire e lume- e as causas últimas que o moven -nunha dinámica incesante e tráxica- son o amor, que une, e o odio, que separa. Empédocles guindouse ao Etna, segundo a tradición, para ser inmortal, ou para chegar ao centro do seu saber e resolver as súas dúbidas. Venefica, a fada, intenta poñerse a salvo co seu fillo no interior do volcán para reafirmar o seu poder sagrado de nai evitando ter que entregar a criatura ao pai: “Todas as cousas veñen do lume e a el volven”, dicía Heráclito. O amor que uniu dá paso ao odio que separa e ambas as dúas forzas son indispensábeis para que o mundo siga o seu curso.
Nunha terceira lectura en clave simbólica temos todos estes elementos enfrontándose e complementándose: a fada que vén do lume (a forza vital do amor) e domina o aire, pero necesita da terra e as súas criaturas para dar vida: dun humano para que a fecunde, da auga da chuvia e o leite dunha loba para alimentar a súa criatura. O home, pola súa parte, que cre dominar o mundo coa espada ou o arpón, símbolo da virilidade, temperando con lume os metais arrincados das profundidades da terra, é facilmente desarmado pola forza de Eros e ten que recuperar a súa iniciativa e a súa espada de ferro para contentar a lóxica da súa virilidade. A caverna na que vive a familia simboliza o afastamento da cultura dos homes. A boca do volcán que comunica coas entrañas da terra, onde a fada pode penetrar pero onde o seu fillo –mestura de dúas naturezas enfrontadas- morre carbonizado, é a fronteira entre o exterior e o interior, o que se ve e o que se ten que imaxinar, o propio dos humanos e o propio dos seres fantásticos do outro mundo. A gruta que Gabriel, na súa desesperación, cava para enterrar os restos do neno-fadezno - buscando un lugar que “non correspondese ás materias do mundo: nin á auga, nin ao lume, nin á terra onde medran as árbores. Un espazo que lles pertencese aos tres, un paraíso improbable (...)”- quere ser a superación destas dúas realidades irreconciliábeis. Ao final da interpretación simbólica podemos ver neste relato unha alegoría da loita da cultura, representada polo mundo da sociedade humana e os dereitos do patriarcado que reclama o fillo do ferreiro, fronte á natureza, representada pola fada, que defende a súa existencia á marxe das convencións culturais dos humanos e a preeminencia do doce e á vez terríbel poder da nai.
A base mitolóxica da que se parte é a grecolatina: a quimera domeada polo protagonista, a loba que alimenta ao proxecto de heroe, a alusión á historia de Aquiles, fillo de humano e deusa... son referencias claras a esta tradición. Pola contra, hai moi poucas referencias á mitoloxía e ao imaxinario tradicional galego, apenas unha alusión ás historias dos xograres, o que sitúa ao relato nun espazo cultural e físico distante, un artefacto puramente literario. Un bo exemplo do que acabo de dicir é a confusión que suscita a utilización do termo “fada”. Na cultura galega a “fada” é o destino co que nace cada un ou que se adquire en determinadas circunstancias como unha maldición e non un ser mítico personificado, como nos lembran Cuba, Reigosa e Miranda no seu Diccionario dos seres míticos galegos: “O que os casteláns chaman hada e mora e os asturianos xana vén sendo o que nós denominamos moura, que é a palabra máis significativa, e noutros contextos dona, doncela, señora, señorita, encanto”. Digamos claramente que a Moura galega é a Moira grega, a Parca latina, a Fata italiana, a Fairy inglesa, a Fée francesa, a Lamiña e a Mari vascas, etc.” As coordenadas referenciais son válidas, e máis nun relato situado na utopía do mundo mítico, sempre e cando manteñan a súa coherencia e para iso hai que ter en conta o espazo cultural no que cada obra se insire.
Por último, aínda que a descoidada revisión lingüística amargue o resultado final, como vén sendo habitual especialmente no tocante á sintaxe pronominal, non se pode deixar de sinalar a fermosa edición do libro: tapas duras, excelente papel, corpo de letra e espazado xeneroso, e sobre todo as belísimas ilustracións de Zita Delanco... un auténtico luxo para os amantes das edicións coidadas.
CRÍTICAS POR XÉNERO
culturagalega.org | RSS | Aviso legal | Contacto | O equipo do portal | Licenza de uso | Contactar coa redacción: redaccion@culturagalega.org I T: +34 981 957202 | F: +34 981957205 |
Consello da Cultura Galega. | http://www.consellodacultura.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal
Pazo de Raxoi, 2 andar. 15704 Santiago de Compostela (Galicia)
Tfno: 981957202 | Fax : 981957205 | e-mail: redaccion@culturagalega.gal