A nova novela de Paul Auster enfróntase ás pantasmas da sociedade contemporánea a través dunha historia-marco, protagonizada por un escritor ou un crítico literario, dentro da que se desenvolven outras en paralelo, normalmente maxinadas por este. Un paso máis na mesma dirección do resto das súas novelas, que amosa de novo que a obra de Auster só pode lerse, só adquire verdadeira significación cando a contemplamos como un macrotexto.
9 / 12 / 2008
Montse Pena Presas.SantiagoAs lectoras e lectores de Paul Auster estamos xa afeitos a que o escritor neoiorquino adoite presentar en moitas das súas novelas un esquema semellante: unha historia-marco, protagonizada por un escritor ou un crítico literario, dentro da que se desenvolven outras en paralelo, normalmente maxinadas por este. A súa última ficción,
Un home na escuridade, é un paso máis na mesma dirección que amosa de novo que a obra de Auster só pode lerse, só adquire verdadeira significación cando a contemplamos como un macrotexto.
Se na súa ficción anterior,
Viaxes no scriptorium (2007), nos presentaba a un home enfermo (o señor Blank) recluído nun cuarto escuro cun misterioso manuscrito, desta volta Auster converte en protagonista a August Brill, un xornalista maduro, tamén convalecente, que convive coa súa filla e a súa neta, a quen perseguen duras vivencias persoais. E é nas súas longas noites de insomnio e de saudade pola súa muller falecida, cando Brill xoga a maxinar uns Estados Unidos diferentes aos que hogano coñecemos: nos que non caeron as Torres Xemelgas, nos que non se propiciou unha guerra inxusta. Porén, o país atópase envolto nunha contenda civil, que ten como resultado a xeración de estados independente e uns EUA federais presididos por Bush. Para percorrer esta nova realidade americana, Brill idea a Owen Brick, un tranquilo neoiorquino que se ve envolto nunha guerra que non recoñece (para este “personaxe” creado polo “personaxe”, este conflito é tamén unha realidade paralela). A partir deste punto, o contexto caseiro e familiar de August contrastará co permanente ambiente de tensión de Owen, sabedor de que debe loitar contra algo e contra alguén que descoñece e abandonar toda a súa vida anterior. As tramas desenlearanse á par: namentres August dedica moito do seu tempo a repasar xunta ca a súa neta vivencias pasadas e algúns sucesos da historia americana (como os incidentes racistas de Newmark); Owen e os demais personaxes creados pola súa mente saben que o único culpábel da guerra é el.
A metaficción convértese así no tema principal de toda a obra: se August ve como meros carácteres de ficción a Owen Brick e aos demais actantes desa particular guerra civil; Brick e os outros contémplano a el como un ser imaxinario que, non obstante, pode modelalos ao seu antollo. A autorreferencialidade é unha constante nos protagonistas desta novela, porque saben, quizais máis ca nunca, ca o son.
Ata aquí, a formulación do autor resulta abondo interesante: entre as reflexións sobre a realidade estadounidense mestúranse outros asuntos, como a infidelidade en todas as súas vertentes, a violencia máis dura, o peso da familia na propia existencia e a crueldade en todos os seus niveis. Deste xeito, as dúas historias cínguense pola súa tematización secundaria común. Por este motivo, para manter o ritmo da obra e unha vez avanzada a mesma, o receptor espera un chisco da intrahistoria familiar de August e outro pouco da traxedia vital de Owen. Emporiso, o fío da contenda civil norteamericana pérdese nun determinado momento, sendo unha sorte de trama truncada na súa parte máis interesante e deixando xa só paso aos padecementos vitais do principal protagonista. Dende aí, a novela queda eivada na súa estrutura, porque desta vez, aínda que –coma sempre- nos diga que “non hai unha única realidade, haille moitas” (páx. 77), Auster pérdese na multiplicidade dos seus escenarios, nos seus planos xustapostos. Mesmo para aquelas que sempre o devoramos con avidez,
Un home na escuridade é unha remoída máis nos seus intereses, pero sen achegar nada sorprendente que nos leve a eses mundos seus tan especiais, que esta vez, si, non é quen de amosar.