Un libro deliberadamente incomodo e algo rebuldeiro, provocador e de estrutura pouco usual. Desde o punto de vista de María Xesús Nogueira "(Cito)" é un poemario que fuxe da linguaxe convencional e esixe de quen o le unha actitude sen prexuizos nin cuestionamentos.
9 / 12 / 2003
María Xesús Nogueira. Lugo
A terceira entrega poética de Emma Couceiro preséntase baixo un título pouco usual que, se atendemos ao significado das parénteses, semella a aclaración dun rótulo ausente. Tal estrañeza no que se refire a un dos elementos que actúan (cómpre non esquecelo) como carta de presentación do produto apreciábase xa nos anteriores poemarios da autora, "Humidosas" (1997) e "As entrañas horas" (1998).
A curiosidade que suscita o título referido correspóndese cunha estrutura igualmente pouco usual nun libro de poemas. Á parte que constitúe o corpo central do libro, "O fío da historia (variacións)", acompañan unha dedicatoria, un epígrafe, unhas notas e un epílogo. E ao insólito que resulta anotar poeticamente uns poemas, debemos engadir aínda a rareza das seccións "(Nota a un orixinal extraviado 2ª versión", que á súa vez remite a unha nota anterior, e "(Nota a un orixinal extraviado 1ª versión" (sic), esta última sen texto.
Talvez alguén se estea a preguntar con qué actitude debe un enfrontarse a un libro deliberadamente incómodo, algo rebuldeiro e, desde o punto de vista das convencións poéticas, un tanto provocador. A resposta é ao meu ver doada: cómpre aceptar as regras do xogo que o propio libro suxire e entrar nas súas páxinas sen cuestionamentos. Pasar as follas de diante para atrás e renunciar á comodidade da lectura lineal.
Mais, tan desconcertante como a propia aparencia do libro pode resultar o adianto do seu contido, isto é, a declaración ( ou a aclaración?) de intencións feita no mencionado título relativa ao exercicio de citar, e que está en sintonía coas "variacións" a respecto de "O fío da historia". Trátase en ambos os dous casos de claves que nos conducen cara á lectura do poemario como un exercicio de reescritura de algo previo, ou ben de cita algunhas veces explícita (Stendhal, Milan Kundera, Margarete Buber-Neumann, Juan Marsé e a propia escritora). As máis das veces, no entanto, vémonos envoltos nunha historia que nos manexa, enviándonos constantemente aquí e acolá e situándonos en perspectivas diversas que nos permiten unha percepción calidoscópica. O emprego de letras cursivas e redondas complica aínda máis o texto e acaba presentándonos un escenario no que "nada ocupa o seu lugar neste lugar de fondo": o título non é tal, a dedicatoria non é tal, as citas non son tal...
A propia escritura é, xa que logo, o tema central dun libro que suscita unha reflexión constante acerca da súa natureza e acerca da relación que esta mantén coa linguaxe: "E asumir tamén esa traición / intuír que esa traición é lingua", lemos. Semellante exercicio provoca no lector a sensación de estar a asistir a unha historia que se escribe a si mesma recorrentemente. A propia voz lírica responsábel do poemario semella confesar nalgún momento a súa perda do control e, unha vez que renuncia "ás palabras que tiña preparadas", confésase "absolutamente incapaz de reconstruír o texto". A historia reborda e nós, lectores, percorremos o libro procurando o seu rastro.
"(Cito)" é por tanto un libro que escribe (ou que se reescribe) sobre si mesmo: discurso sobre o discurso, metaliteratura, por moito que poidamos identificar un ti implícito, uns personaxes ou a representación ficional da propia escritora ("Emma perde os papeis xusto no medio da escena"). Estes e outros son elementos que ilustran o verdadeiro eixo da obra: o eu que (se) escribe.
Quen se teña achegado aos poemarios anteriores de Emma Couceiro recoñecerá axiña nesta nova obra a súa constante vontade de fuxir da linguaxe convencional, o seu risco á hora de violar a sintaxe e introducir neoloxismos ou a forma epistolar coa que concluía "As entrañas horas". Risco é tamén o que a autora nos ofrece nun libro que reflite un maior grao de experimentación formal e de hibridación xenérica.
Na súa aparente incomodidade, "(Cito)" esconde por tanto unha dobre invitación: a percorrer o libro dunha maneira lúdica na procura da historia, e a unha reflexión sobre a escritura. Cómpre, en calquera caso, que nós, como lectoras e lectores, asumamos tamén o risco.