Dereitos electrónicos

O libro dixital obrigará a repensar os fundamentos do negocio, tamén na BD.

Que os defensores do libro de papel esteamos convencidos de que non é posíbel conseguir os seus mesmos efectos co formato electrónico non significa que o libro dixital non sexa unha realidade moito máis próxima do que queremos admitir. A dixitalización do mundo editorial vén de moi lonxe, e a través da internet todos empregamos libros dixitais (en PDF, por exemplo) desde hai anos. Que nós non acabemos de sintonizar coa idea de ler nun e-book, nun iPod ou no móbil non significa que a lectura en pantalla non gañe adeptos cada minuto: para moitos rapaces xa é tan normal ler nun aparello como en papel actualmente.

O futuro do libro é dixital, mal que nos pese, e aínda que non sabemos canto tempo convivirán o papel e a pantalla, ou se o farán para sempre, o caso é que a porcentaxe de edición electrónica non vai deixar de subir exponencialmente. E resulta que iso ten moitos aspectos positivos: sempre pensamos nos nosos libros favoritos, pero non na inxente cantidade de informes empresariais, guías comerciais e manuais técnicos en continua actualización que deixarán de significar árbores cortadas, carburante queimado no transporte e, con sorte, enerxía gastada na súa reciclaxe.

O futuro que non se pode esquivar

Que os libros ilustrados e os cómics vaian ser dos últimos en verse afectados de forma seria por este futuro imparábel non é óbice para comezar a pensar en como vai ser o negocio dentro de nada. Aínda que as editoriais buscan solución nas proteccións informáticas (mediante os DRM ou polo acceso ao libro só na rede), o certo é que non está claro que non vaia haber quen logre superar os impedimentos e facer copias fóra desa protección. Mentres ao mundo da música lle quedan os concertos e ao mundo do cinema a gran pantalla, ao do libro non lle ha quedar forma de financiamento se as súas creacións son facilmente conseguíbeis de xeito gratuíto a través da rede. Cando o público non vexa diferenza notábel entre ler en pantalla e facelo en papel, e ese día vai chegar antes ou despois, o modo de subsistencia de moitos creadores (e de moitos profesionais que fan que esa creación luza ao máximo: deseñadores, correctores..., libreiros) vai ficar seriamente tocado.

Non se trata, creo eu, de dar marcha atrás nas vantaxes que trouxeron consigo os medios dixitais. Mesmo o intercambio peer-to-peer ten beneficios claros tamén para a industria —moitas persoas baixan os arquivos, pero despois compran os discos ou os filmes, sexa para si ou como presentes—, mais esta onda de gratuidade sobrevida está implicando unha perigosa tendencia á desvalorización da creación no imaxinario colectivo. Se, desde certa visión anarquizante que comeza a dominar a opinión pública, a cultura debe ser gratuíta, a redución ao absurdo desta teoría implica que os seus creadores deben ser amateurs, mais resulta non toda creación pode facerse como complemento doutro traballo non artístico que ocupe a maior parte da xornada.

Pode dicirse que as grandes multinacionais o teñen ben merecido polas súas políticas de uso e abuso, e probabelmente se teña toda a razón, pero a triste realidade é que os que verdadeiramente van sufrir todo isto son as pequenas editoriais e os autores que estean nelas (a autoedición tampouco resolve este problema). Parte da solución pasa por unha revalorización social do creativo, e talvez pola instauración dun modo de pensar que funciona na cultura nórdica pero que aquí non calla: «tes o meu produto gratuitamente, mais agradézoche a túa contribución voluntaria». Mentres non se teña claro que un autor traballa na súa obra (no sentido máis duro da expresión: cústalle, pasa maos momentos), o seu produto non valerá máis do que un imposto incomprendido que procuraremos saltar sempre que poidamos.