As moitas cores da mar galega

O pretexto queda prendido na actualidade, unha marea negra inunda as nosas costas. A miña participación ante esta realidade sitúase instalando un espacio para a lembranza; pero non unha nostalxia decadente, plañideira, senón aquela que prende mecha no futuro, reconstruíndo e esixindo responsabilidades. Reconstruir un lugar para que non se esqueza, revivindo os intres de relación da arte coa paisaxe, en concreto, coa natureza do litoral galego.

A mirada do historiador. Esa é tamén a nosa misión; porque como se preguntaba a amiga Rosa ¿onde están os mares de Manuel Antonio, Carlos Casares ou Baricco? eu insisto, ¿onde están os mares de Avendaño, de Corredoira ou Casás? Tomo como muleta o libro de Rafael Argullol “La atracción del abismo” e fago unha homenaxe á pintura de paisaxe, do mar, á arte que ollou e retratou as nosas costas.



Reter o brillo da herba

As vinculacións entre arte e natureza sempre se rexeron polas regras e pautas da reproducción. Converter natureza en representación, imitar e realizar unha recreación, unha ficción. Desde a Prehistoria o home tentou reproducir o movemento dun cervo correndo, aproveitando os vultos das rochas. Grecia e Roma apostaron pola beleza, establecendo os canons que durante o medievo se popularizaron en híbridos de tons nacionais; logo volveu a mitoloxía humanista do Renacemento, exaltada no Barroco e dórica no Neoclasicismo. Pero a paisaxe, como xénero independente, non agromou ata o Romanticismo, onde se rexistrou a súa independencia como modalidade e temática pictórica. Cambiaba o xeito de achegarse a ela, sendo cada vez máis íntima e potente. O Impresionismo amosou a inmediatez, as catedrais de Monet e as sombras de Sisley, rozaduras de cores na paisaxe; logo, Cezanne fixo da súa Montaña da Victoria un exercicio matemático. Cambia a mirada, o formato e as intencións. Esta semente brotou no século XX principalmente desde a expresión, arrancar a nosa ollada desde o interior. Aceptábase a temática da paisaxe como un dos moitos compoñenentes de ruptura lingüística, de vangarda; as feras do Fauvismo, o factor tempo do Cubismo e a paisaxe lírica, mental, musical de Kandinsky. A ruptura, esbozada co nacemento da abstracción, aséntase coa paradigmática “Broodway Boogie Woogie” de Mondrián. A modernidade, despois da monstrosidade das guerras mundiais, deixou lugar para a experiencia, para restaurar a memoria, xurdiron as manifestación de ruptura, liberdade, e a paisaxe acolleu de novo unha importancia vital, sobre todo da man do Land art: intervir na natureza.



Lagarteiras de ollos azuis

A arte galega sempre mirou a súa paisaxe, a súa topografía como reflexo da vontade persoal, íntima. Sempre coherente da súa procedencia, da súa orixe. O litoral, como lindeiro de texturas, de variadas naturezas, recolleu os pasos de artistas que absorberon o seu azul, pousaron os pés nas súas praias e os pinceis ó sol. Como Bardén e Tosar na tarraza do barco a Cangas. Esta admiración cara á paisaxe comezou a facerse patente, sobre todo, da man do pintor romántico Xenaro Pérez Villamil, percorrendo vilas rexistrando o seu contido exótico, mítico. O mesmo valor viaxeiro, pero máis interior, vivencial, como de vontade documental estaba nas fotografías de Inge Morad ou Ruth Matilde Anderson. Preto da pintura naturalista, rexionalista, están Serafín Avendaño, Ovidio Murguía ou Parada Justel; a postura vangardista en Maside, Seoane, Colmeiro, Souto, Torres ou Castelao, entre outros. E quedan as imaxes de fondos de mar dun fermoso Lugrís. Diferentes e viscerais son as de José Suárez, Ramón Caamaño na súa Costa da Morte ou Virxilio Vieitez. Hoxe sobrevive esa ollada xornalística en Xurxo Lobato, na súa “Galicia, sitio distinto”, e nos innumerables fotoxornalistas que desde a ventanilla retratan a paisaxe do noso litoral. Quedan moitos, dos que seguirei a falar, pero existe un artista anónimo que todos gardamos dentro recollendo cunchas nas praias, facendo castelos, soterrando os nosos corpos na area, sacando fotos cos brillos nas rochas; tempos de verán. Porque o mar é atraínte, inúndanos, absórbenos de grandeza, nai e morte, leiras de berberechos, pero tamén lene e fráxil, como a memoria. Vexo o home, como aquel monxe fronte ó mar no cadro de Friedrich, asolado, inundado pola súa magnitude, pero chorando.



Moitas cores do mar

Seguimos o itinerario, longo, peregrino, deste achegamento da arte á paisaxe litoral galega. Existe a ollada pictórica; Antón Patiño representa a pintura de expresión, condensando unha paisaxe colosal, quedando cadros de evocacións e tamén de mareas negras, na súa fantástica serie de finais dos oitenta, onde unha enorme mancha negra cubría parte da tea fronte a un barco; iconas de destrucción ou mesmo de desolación. Correa Corredoira rexistra as cores da costa, verdes e amarelos en teas e soportes naturais. Baixeras destila abstraccións de azuis de ceo e mar.


Desde a escultura, formas no espacio, resulta complicado reproducir a paisaxe; a solución está en destilar anacos, como personaxes ou reflexos da mar, da vivencia litoral. Moitas esculturas públicas dispóñense en incontables paseos marítimos da nosa costa, como exemplos do bo e do malo da nosa realidade escultórica. Na proposta de amoblamento urbanístico “El jardín de Hécules” do paseo marítimo da Coruña sálvanse poucas obras, a Rosa dos ventos de Correa Corredora e os Menhires espetados na terra de Manolo Paz, como ventás abertas a un aire que os aperta. En Vigo a Porta do Atlántico de Silverio Rivas homenaxea un horizonte transoceánico ou, o Sereno de Francisco, sintetiza o elemento marítimo nun ser mitolóxico, brillante; de Leiro son tamén a grande batea que presentou na recente mostra no CGAC e o retrato do pirata do barco “Burla negra”, a mesma etiqueta dunha plataforma que hoxe percorre Galicia acadando solucións e esixindo responsabilidades. Carlos Rial, nas súas últimas obras, reflicte a súa experiencia mariñeira, a memoria, en barcas presas de feira, e nos flotadores de cousas queridas; tamén Guillermo Aymerich olla desde a súa ventá os barcos pola ría de Vigo. Carlos Tejo retratou os faros de balizas, Andrés Pinal percorren praias cargando unha caixa e Vari Caramés atrapou un mergullador. Todos, facianas dun mesmo horizonte líquido.


Existe a ollada espacial, da topografía cultural; o César Portela do faro de Punta Nariga, do Cemiterio de Fisterra, do Acuarium de Vilagarcía de Arousa e, co grande Aldo Rossi, do Museo do Mar de Galicia. Combarro ou a Praia das Catedrais. Queda tamén a ollada reflexiva, de acción, de sentirse dentro da paisaxe. Fernando Casás representa a destrucción da natureza, a deforestación no Amazonas, en obras que existen desde a propia supervivencia, a denuncia e a reconstrucción. Árbores queimadas e pegadas do paso do tempo. O grande Jorge Barbi recolle anacos de mar nas costas da súa Guarda natal, percorrendo rochas e praias, facendo do caminar litoral un manifesto artístico.



Flotando no mar

Os corpos flotando no mar, náufragos dun destino cruel; romántica postal para unha realidade máis dura. Á deriva, o que flota no mar. Sen rumbo, paisaxes da matanza, unha mancha negra que pecha os ollos, destrúe o azul da nosa arte galega. Porque en todos está o mar, o litoral, como lembranza, ancorado nos tubos de azul cobalto, libre nas referencias literarias, nas camiñadas no serán, mesmo nos ollos pardos dunha muller campesina de Colmeiro.