A fotografía terra

Lonxe ou preto, a Galicia de mediados do século pasado só tiña unha faciana. Ramón Caamaño e Jean Dieuzaide así o demostran nas dúas salas que ofrecen as súas respectivas visións do real, o Pazo de Fonseca e a Igrexa da Compañía en Santiago. Relatan unha terra en primeira persona, na mesma que respiran, dixándonos os seus fascinates retratos e paisaxes.

Dous xeitos de chamarlle á Galicia do século pasado. Aquela que se agochaba na longa noite de pedra, latexaba baixo sotanas de crego, saias de luto e facianas feitas de terra. Os dous pretextos vístense de fotógrafos, Ramón Caamaño faino desde a certeza de sentirse dentro do teatro rural, o mesmo que recolleu en marabillosas instantáneas, mentres Jean Dieuzaide amosa a faciana máis documentalista que se achega á mesma Galicia estancada nos cincuenta, nunha terra atraínte polos seus compoñentes perdidos, quizais máxicos, como unha nova xeografía que descubrir. Unha mesma terra e dous xeitos de narrala, complementarios, reais e posibles.


Mentres camiñas, algo vai quedando

Jean Dieuzaide visitou Galicia na década dos cincuenta para realizar unha reportaxe fotográfica. A súa foi unha ollada de visitante, descubrimento, admiración e, o máis importante, de respecto. Lonxe de tópicos, a súa proposta na serie “La Galice”, retrata unha terra de realidades. A súa camára persegue o que resulta cotiá, agora distinto, fusila o inmediato nunha tarefa de observador, non de xuíz. Esta vontade integradora queda reflictido nas súas fotografías de retratos, nas paisaxes, nos detalles, nos retrincos. Detense nas feiras, nunha mañá calquera de sábado, persegue mulleres en grupos, acolle con dozura o sorriso do paisano, e mira o gando amarrado preto do cruceiro. Coñece a nosa realidade, sabe de que van as cousas; como o pintor Paul Klee buscando luz no norte africano Jean Dieuzaide aperta a humidade, a choiva, nas pedras, nos muros de pel verde. A súa formación faino deterse nos contrastes dunha paisaxe que fala en palabras maiores, nos mosterios, castelos ou igrexas como vestixios ilustres dun pasado fronte a un presente decadente, escuro. Se primeiro está o espacio, a paisaxe, o que queda é o compoñente humano, as mans, chaquetas e paraugas de xente agochada en nubes de nácar. A impresión final desta viaxe humanista foi a mesma que aquela película que dicía: o home que subíu un outeiro e baixou unha montaña.


Muletas nos ollos

Xoguemos coa ficción. Mentres, nunha desas romarías, o noso francés descobre a un fotógrafo do rural, podería chamarse Ramón Caamaño, facendo retratos das xentes que queren perpetuar a súa historia persoal, conxelar ese intre para poder existir. Calquera de nós coñece a alguén que se fixera unha fotografía o día da feira, retratos sentados, de pé, o carón da nosa irmá ou apoiados nunha cadeira, sobre o fonfo dunha imaxinaria e destinxida paisaxe romántica. Caamaño existía como parte dese fascinante teatro de vánitas do noso rural, como muleta para facer realidade o soño da existencia, nunha vontade de supervivencia, de seguir camiñando na vida. Caamaño ensina unha realidade desde dentro, como partícipe tramollista ou remeiro de Caronte, decora mulleres, homes e nenos en iconografías recoñecidas, en retratos dunha visceralidade encorada, olladas de fronte, baixo roupas amidonadas e salitre nos cóbados. O símil queda claro, Caamaño dialoga con August Sander, ennobrecendo ó noso fotógrafo da Costa da Morte. Cando un descobre as súas obras algo novo latexa no corazón, pulsiona o noso pasado, sorprendendo pola súa modernidade plástica e compositiva, tan escasa na actualidade.


A fotografía disecciona a realidade, conseguindo que o tempo quede preso nun papel, como preso na memoria. Cruel como un berro mudo, diría Roberto Ribao, os ollos falan e as mans choran. Imaxes dun tempo tan lonxano como próximo, un tempo que non sabemos esquecer.