Alimento público

Pasamos de novo a fronteira, inexistente e particular, que marca o Miño ao seu paso por Tui e Valenca, deixamos Vilanova e a peaxe. A verdade que ir a Porto calquera día, calquera tarde, xa non é unha escusa para ninguén que lle apeteza desconectar de algo cotián. As galerías da rúa Miguel Bombarda, a sala Maus Hábitos, o Centro Portugués da Fotografía ou o novo centro Custurgest, na Avenida do Aliados, son, ademais da sempre Serralves, puntos de chegada case mensual de axentes relacionados coa arte actual. Hoxe pousamos os puntos nalgunha delas, mentres paseamos.

Mentres atopamos moitas das galerías de arte en proceso de montaxe e cambio de mostra, dedicámonos a pasear fuxindo das rebaixas e atopando algunha obras nas rúas e algún atasco. Atopamos o que a cidade quixo presentar esa mañá de sábado. Na praza fronte ao Centro Portugués da Fotografía, coa Torre dos Clérigos de fondo e cos sorrisos teatrais das esculturas de Juan Muñoz, faise todos os sábados un pequeno mercado ao aire libre. A inicial visita dun par de minutos convértese nun intre pausado. Repasamos un a un os detallados postos e os seus detallados vendedores, as súas intencións de venda nunca inmediata, case improbable, mentres non deixamos de imaxinarnos o percorrido dun deles, cada sábado de mañá, entre a súa casa nas aforas de Gaia e o centro de Porto no Renault 14 dun amigo. Cando busca durante toda a semana e atopa na súa casa anacos de todo, anacos dun mundo habitado, para logo expoñelos ao público. Nese exercicio de exhibición acumulativa e voluntaria sobre unha manta ou unha cortina, de expulsar xestos vividos para alimentar a supervivencia, do mesmo xeito que o vagabundo vai queimando os seus apeiros sabendo que se remata o tempo, o noso comerciante vai despoxando a súa casa, as paredes e mobles, para alimento do social. Se pasamos máis de dúas horas revisando a intimidade é porque precisamos respostas mentres captamos os milímetros de interior que cada habitante deixa pendurados polo espazo público nun único intento de panfleto silencioso.

Desuso
Quizais despois de asistir ao escenario do doméstico ciscado pola praza, pensar en entrar nun lugar expositivo que non sexa para atopar máis preguntas, queda como unha das últimas intencións dese sábado. Por iso busco/atopo a Carlos Bunga na Culturgest ou a Thomas Hirschhorn no Museo Serralves. Quizais sexa unha casualidade. Atopo o lugar espido, peles de cartón que recobren e invaden a zona central, de planta de cruz grega e de tons modernistas, da sala da Culturgest. O soporte tectónico do mínimo, o cartón a modo de estrutura precaria, que se sostén a forza de acumularse, de apegarse ao veciño, como as chabolas. Bunga converte un espazo de homenaxe interior á luz e o decorativo, de tránsito financeiro burgués, nun escenario de deformidade fráxil, alterado pero conciliador co visitante. A misión do espectador, antes de baixar ao soto, queda nun obxectivo intencionado de acariñar e explorar salas eventuais, pegadas, organizadas pola diversidade de cores murais, vermellos, grises ou amarelos, que pretenden outorgar unha identidade humana, poética, no espazo do mínimo. É no soto onde expón, nunha antiga caixa forte do banco, unha serie de maquetas de vivendas imposibles, secas da humidade, erosionadas polo tempo manual, e onde quizais comprendemos e seguimos preguntando pola precariedade do fogar e os límites entre o público e o privado; como sucedía na praza de anacos ciscados.

Monumento dilatado
Sigo á busca de escenarios ciscados, por aquilo de pechar o programa que escribín hai un par de horas. O final do relato estivo catro horas despois, de volta a Santiago, logo de visitar no Museo Serralves a última obra de Hirschhorn, a súa última paisaxe alterada e complexa despois de atopalo no MUSAC de León e no CAC de Malaga. A obra deste autor responde sen dúbida ao que se integra no proxecto, dando lugar a unha mostra que resulta única, con esa intención de exclusividade, de pioneiro intento. En ningún outro artista a palabra acumulación consegue niveis ten elevados. Toda a exposición, desde o comezo na planta baixa até o final, no soto, é un esforzo por implicar, por tirarlle dos ollos ao visitante, para quen está realmente feito e construído este escenario; incluso cando volvemos, atopando a saída, segue a cuspir documentación. Mentres recordamos a mostra de Gunther Brus no MACBA onde a alento pornográfico, abxecto, se pechaba en vitrinas de cristal, conseguindo arrefriar unha obra de pulso, no caso da mostra de Hirschhorn consegue e reafirma completamente o contrario: a mensaxe directa, pinchando sen esquecer dar respostas e instalando sen poñerlle límites á mensaxe. Resulta imposible poñerlle puntos, nin encoros, nin estradas a unha obra/exemplo que nega a súa capacidade tipicamente expositiva para centrarse na comunicación. Nega o espazo para afirmar o contacto con cada un de nos. O seu traballo, que iniciou a finais dos oitenta, consegue transvasar os límites dunha serie de temas que se relacionan coa arte, consegue que o monumento se demostre prolongado na experimentación, e que cada rexistro, cada síntese de memoria, o que denominamos arquivo, se intente sempre nun diálogo contaminado, expandido. Un dereito á linguaxe é a voz que nos informa do perigo de sentirse libres, de sentirse e non selo.

Se aínda podedes, tedes até finais de mes. Cunha tarde, cumprides. Se optades pola mañá dun sábado, intentade comprar un anaco de fogar ciscado polo chan de pedra para logo, sempre logo, recoller o panfleto continuo de Hirschhorn: resulta difícil ser libre.