O museo vivido

Poñémoslle novos acentos ó museo, ó MARCO, novas pernas e brazos instalados dentro e fóra das súas paredes. Se a mostra “Eu, museo” insistía na ollada crítica sobre a institución, a mostra “20 desarranxos” aposta pola perspectiva cambiante e transversal do feito expositivo, un non-lugar no que se inclúen as actividades do tempo inmediato, da arte en tempo real derivado das performances. Todo mentres agardamos a mostra de Antón Cabaleiro na Fundación Laxeiro.

Temos a experiencia dos anos de facultade, a experiencia de visitar mostras e exposicións, pasando por ARCO ou por Basilea, e case ningún rastro de performances. Moita literatura, moita bibliografía, pero case ningún xesto no real, na práctica, que poidamos dicir: estiven nunha performance. Fóra das obviedades e dos xestos cínicos, digamos que existe pouca actividade de programas de performances en museos e salas, xa non só a nivel galego, senón tamén nacional. Queda só un murmurio entre grandes etiquetas, caendo nun estraño territorio de non lugar, caendo das programacións de museos e relegado a poucos espazos alternativos. Lembramos a de Marina Abramovic no CGAC, algo en IFI, desde a Facultade de Belas Artes de Pontevedra, agora desde o MARCO e pouco máis.

Despois das entregas de sangue dos vieneses, de certos golpes británicos e franceses, de xestos feministas norteamericanas, chegou o tempo das supervivencias, dos autores que fan da perfomance un xesto de vida, e sobre todo, chegou o tempo dos outros, cando os ollos xiraron cara ó sur e cara á xeografía oriental; aí comezouse a pensar noutra época para estas formas de expresión. Pasouse da crítica institucional e política, da loita de xénero, da identidade, da reivindicación doutros mundos, a outro tanto; todo desde a lectura do propio corpo, todo mudando de gobernos e de territorios. Adriano e Fernando Guimarães, presentes na mostra “20 desarranxos da arte brasileira”, representan o xeito de investigar desde a perfomance a súa relación co mundo, desde o corpo ata a posición conceptual.

Estradas performativas
Tamén vivimos, grazas a quen sexa, en estradas secundarias. As performances hai tempo que colleron esa dirección, quizais polas grandes artes ou as grandes programacións, e adquirindo vinculación en áncoras con outras disciplinas como a danza ou o teatro. Félix Fernández sabe moito disto, algo tamén Rubén Ramos Balsa, dos dous recordamos traballos que reflexionaban sobre a identidade perfeccionista no primeiro, ou no proceso de medición e cálculo de precisións no segundo. Disto saben moito disto os performers antes citados, e Esther Ferrer, Marina Abramovic, Ana Mendieta e tantos nomes como prolongación de mans, dedos, pés e abdomes implicados no chan, nas espiñas ou en caixas baleiras de bafo. Trátase de posicionarse coa entrega da pel, dos órganos e da respiración.

Pero ¿estamos a falar dunha performance dentro da mostra dun museo? Efectivamente. Nesa incerteza de non-peza é na que insiste un dos 20 desarranxos que Gerardo Mosquera deseñou para o comisariado da exposición no MARCO de Vigo, e que podemos ver ata o 5 de maio. O visitante chegará á planta baixa, ás novas imaxes da fotografía nos anos noventa, as que foi recompilando a colección da Fundación Telefónica, pasando pola grande bisagra do centro, hoxe dominada por unha gran mesa redonda na que podemos pousar o percorrido nas lecturas sobre moitos dos artistas presentes.

Brasil sen mitos
O ritmo das fotografías deste primeiro mundo, dá paso a un mundo híbrido e contaminado, o que se desprende da arte que se fai e produce desde unha óptica brasileira, xa no primeiro andar. Adriana Varejão cun mural de azulexos na entrada de tres arcos da a benvida ornamental, para logo atoparse con imaxes alternas e cambiantes. Atopámonos con autores brasileiros dialogando con catro intrusos que acaban por definir a tese de desarranxos do comisario: Win Delvoye, Kan Xuan, Jorge Machi e Jorge Barbi. Este último demostra unha vez máis —que ninguén se esqueza de que é un dos mellores artistas actuais— a súa mestría coas intencións irónicas: “No hay nada delante de tus ojos” e “Otro mundo” son as súas dúas pezas incluídas na mostra. As obras de José Leonilson son a verdadeira sorpresa destes desarranxos, pezas mínimas de parede, colgadas ou atadas desde o murmurio da roupa desprotexida; no fondo, a videoinstalación de Sara Ramo. Despois podemos ver en dúas pantallas de televisión as performances de Adriano e Fernando Guimarães no Museo de Arte Moderna de São Paulo; unha entrega que veremos pola tarde camiñar polas salas do museo que agora nos acolle. Antes de baixar, entregas camufladas e inesperadas nunha das salas ou no rechán das escaleiras. Descubride o golpe plástico e poético da obra invisible, alterna.

Falabamos antes de performances, e agora de desarranxos; esas serían as mellores pautas de seguimento dos pasos firmes, da dirección acertada, da programación do MARCO nos últimos meses, que parece madurar a grandes pasos nos seus dous anos de vida. Todo quedou perfectamente demostrado na mostra “The Last picture show” do ano pasado, e igual de evidente nos actos de celebración das performances de Adriano e Fernando Guimarães, os pasados venres e sábado, con cheo total de asistentes. Máis de cen persoas que percorreron diversas salas do museo, seguindo ós actores das catro accións: “Escuridão”, “Luz (-)”, “Respiração (-)” e “Respiração (+)”, realizadas primeiro no salón de actos, logo no panóptico e finalmente nunha das salas da exposición da planta baixa. Os visitantes, todos no chan, sentados, para observar o teatro de cálculos e científicas medicións dos performers brasileiros. O tema no que reflexionar foi a respiración e as súas variantes extremas; acumulación da súa importancia e a propia definición, como valor conceptual, dentro dunha trama máis crítica. O compromiso do corpo co seu contorno; diso tamén fala o museo.