Verde vogal, poema óleo

A mostra “As palabras da pintura”, que vén de inaugurarse no CGAC, permite achegarnos ó ámbito da creación flanqueada polas imaxes da pintura e da literatura, as mesmas partes que integran o fenómeno dos libros de artista. Un repaso polo século XX acompañado polos seus mellores expoñentes e pola ollada do próximo.

Inicio, cuestionamento e madurez. Saída, carreira, meta. Partes orgánicas dunha novela ou dun poema. A mesma impresión pousámola nas palmas das mans falando con Mónica Alonso na entrada da exposición. Había pouco que chegara de Valdivia, Chile, e mínimas liñas comentadas caían na relación de obras que se distribúen polas tres salas da primeira planta do CGAC. Puxen o título “As palabras da pintura” nos moitos ámbitos posibles que sorteaban a miña imaxinación de historiador, atento a recoller influencias en centos de territorios da arte. A lectura de Mónica, sen embargo, mostrábase impecable, segura, incrustada nas cores e deseños que acompañan as obras desta exposición, imaxinando ou trazando unha historia, unha pequena anécdota, en cada peza, en cada autor.

Cores musicais
O baleiro branco e minucioso. Nancy Spero pretende que deslicemos a mirada no vestíbulo cara habitantes nun ceo tamén branco. Mans e brazos exipcios nun zócalo historiado, nun telúrico verniz de tempos de mulleres e mulleres (dores e súplicas) sen tempos. Interrompemos a andaina xa acendida e case implicada para achegarnos ós tres ámbitos de investigación que propón “As palabras da pintura”. Mónica Alonso non deixa de observar os primeiros pasos, como un vixiante de sala. Fálame a súa distancia. Valdivia ten unha luz especial e a sala hipóstila, onde ela vén de intervir nestes días cos seus mantos de cor e terapias de sentimentos (logo chamarémoslle amor), acompáñame soprándome no folleto ó xeito dun fareiro. Catro paredes, unha única luz e varias cores; no centro unha vitrina formada por dous semicírculos que non acaban de unirse, como as palmas dunha man gardando aire ou dúas parellas de baile separadas pero mirándose. A referencia musical déixase palpar. A música de Matisse nun golpe incerto de “Jazz” (1947), as “Constelacións” tamén musicais, sobre todo bretonianas, o diario mediático de Saura e a natureza tráxica, salpicada pola técnica de “Inferno” dantiana, na obra de Rauschenberg. Mónica, responsable do proxecto museográfico en colaboración con María do Céo, xustifica cada cor e cada forma das vitrinas, tamén deseñadas para esta mostra. Como tamén sucedeu na exhibición sobre deseño do MARCO cun proxecto de Irisarri + Piñera. Agradécese o valor pensado de imaxe integrada, completa.

Case sen querer pretendelo, unha das claves da exposición, verdadeiramente o seu piar argumental, pasaba desapercibida na primeira das salas. Deliberadamente a historia comezaba polos nosos días, nas televisións e xornais para rematar nos trens de carbón e nas sentencias dun poeta ruso. Tomas Lloréns e Miguel Fernández-Cid, comisarios da mostra, non paran de repetir que a mostra é unha reflexión sobre as relacións entre os compoñentes textuais, preñados de literatura, e os compoñentes pictóricos. Palabras e pintura enfrontadas nun dos exercicios que mellor evidencia este encontro: os libros de artista. Picasso e Max Ernst ocupan os flancos de pintura da segunda sala, mentres que Balzac, coa novela “A obra mestra descoñecida”, e Bretón, cun prólogo na novela-colaxe de Ernst “A muller das 100 cabezas”, ofrecen as súas verdades de beleza ou maldición, de soños ou vixilias, de progreso e de historia. Agora, os pasos de baile dun comisariado pretenden que o xogo de retrospectiva se reactive de cheo na última das apostas, nas propostas da “Madurez” na terceira sala. Un acerto, estraño ó comezo, que se agradece no final.

Soños en vertical
Certamente, ir descubrindo panos, páxinas, no tempo. A mostra axuda a repensar en vertical, axuda a establecer lecturas transversais, fóra de clasificacións. Aí tamén insiste a voz do comisariado. O concepto de libro de artista faise implícito, moderno, nas obras de Olga Rozanova, disciplina avantaxada de Malevich, e de Sonia Delaunay. Unha paisaxe xeada, na fiestra dun gran ferrocarril, rompendo a neve. Así é “A prosa do Transiberiano”, obra-fusión, caderno de bitácora ou caderno de soños, diálogo de equipo, que Sonia Delaunay realizou con Blaise Cendrars. Rusia e París, os cruces das vangardas nun mundo que imaxinaba, nun mesmo papel de cores fóra de calquera movemento, pero con herdanzas da maxia da cor do orfismo e do simultaneísmo, tan poético como o describiu Apollinaire. A primeira gran guerra mundial puxo esas viaxes, eses soños, nun territorio de acantilado, de vertixe. “A guerra universal”, libro de poemas de Alexei Kruchenij, poñía esta realidade nun tempo de colaxes e poesía transracional. Olga Rozanova, a súa muller, encargábase de darlle forma ós seus idearios, con pequenos colaxes, recortes de papeis lenes, cores de noite ou de ceo, de velas ou estrelas. A modernidade destas composicións puxeron miles de dúbidas na arte dese presente, miles de posibilidades de racionalidade, de saídas, fronte ós acantilados. Finalmente, os “Sons” de Kandinsky, mago do interdisciplinar, poñen un novo xesto de emoción neste debate texto-pintura.

O corredor desemboca de novo nas narracións de Nancy Spero. Saímos. Pecho o Hotmail. Esta conversa nunca tivo lugar, pero si estes pasos e olladas de cores, letras, poemas e siluetas por unha mostra que ensina a ollar en transversal. Bailes ou repasos no tempo onde sempre é mellor ir ben acompañados, quizais, pola voz cómplice de Mónica Alonso. Porque Valdivia segue a estar feita de luz, laranxa, como París o día que Sonia Delaunay baixaba do tren que chegaba de Karlsruhe.