Po durmido, corazón de po

A medio camiño entre lonxe e preto, a unha hora escasa de Porto, entramos na liña central do país luso, entramos no verde e pousamos o coche nas ladeiras do río Cavado. Comezo e motivo da viaxe: os Encontros da Imagem 04 de Braga. Resultado: unha conversa con Rubén Ramos Balsa, as imaxes de dúas novas artistas galegas e o paseo baixo a lámina de aceiro, a nova canteira deportiva que proxectou Souto de Moura. Fotografía e arquitectura nun mesmo sábado.

Un arco manuelino lembra o pasado amurallado, diante o Museu da Imagem. Deixamos o “Real, too real”, primeira das escalas dos Encontros da Imagen 04, mentres repasamos de novo a arteria principal da cidade, a pedra da Sé e a loxia porticada da universidade. As seguintes paradas desparrámanse por diversas arquitecturas representativas da vila, un xeito de organización similar ó que neste mes presenta o certame de fotografía de Évora ou o que será en novembro o Outono Fotográfico de Ourense. Unha das sedes do certame, que se celebra desde 1987, é a Casa dos Coimbras, un pazo urbano con clara referencia á súa pertenza nobiliaria, agora apertado de fontes e edificios franceses, que serve de enderezo das obras de Rubén Ramos Balsa e Angela Ferreira. As mesmas estancias onde atopamos hai tempo as pinturas topográficas de Antón Patiño, Menchu Lamas ou Dim Matamoro é o segundo local da recoñecida galería Mario Sequeira, que posúe a súa sede principal na ladeira da cidade, vixiando desde unha arquitectura post-Siza de mínimos. Motivos, suficientes e imaxinativos, para remirar unha cidade a medio camiño entre preto e lonxe.

Tempo A, tempo B
Xa en varias ocasións falei de Rubén Ramos Balsa, do seu posicionamento na arte galega actual. Recoñezo o meu interese cara unha obra que considero unha das máis interesantes da nova xeración peninsular. Quero insistir en dúas facetas recíprocas, a súa pretensión de dialogar a presenza foránea coa propia vinculación na súa terra natal. A súa presentación foi hai un par de anos, desde unha curiosa película de pel, un primeiro premio no Auditorio de Galicia, incluso nunha selección na exposición Compostela, para logo atopalo nunha entrevista na AXN ou a voltas por ARCO. Agora revisitamos as súas obras, moitas xa coñecidas, na Casa dos Coimbras, mentres prepara unha colectiva en Berlín e unha individual para novembro na galería Fúcares, en Almagro (despois de protagonizar unha colectiva a pasada primavera na sede de Madrid). Asistir a esta mostra, nun repaso polos seus traballos e as sutís pero cambiantes direccións que marcan a súa pequena traxectoria.

Tres estancias, dúas luces e unha escuridade, polo medio, unha fotografía e unha máquina. Rubén Ramos instala as súas obras cun pano de tempo, unha lámina de po sen zume de crítica nin atisbo de memoria. Un sinxelo vaso que segue a ser un vaso, pero con meses de tempo; un medicamento, unha sinxela bolsa de plástica ou un almacén cheo de cousas. A autor entende a perfección que o tempo que non sabe de nomes, pero si de leis; sabe que os folios se engurran cando pestanexamos. Aí se vai o tempo. A máquina que agarda no corredor, como unha estraña estrutura ciborg, similar á presentada na pasada Bienal de Pontevedra (agora mellor asimilada) demostra que o paso do tempo, a nosa historia funciona mentres pestanexamos; todo sucede cando non estamos alerta, cando non miramos. A vida segue nos intermedios. Despois de ARCO, a peza do neno facendo burbullas nunha mesa de metacrilato, mantense nunha segunda versión como un exemplo de artificio intemporal. Sigo a confundirme co díptico dunha peza de froita que aparece sen corazón, mentres, ó seu carón, persiste un novo corazón sen corpo; a explicación da obra, no propio proceso do tempo. Pero seguimos a insistir que Rubén Ramos non fala de crítica, só de pousos de vida, de tempo. O seu vídeo “Veo, veo”, na última sala, continua a amosar o seu xeito de procesar, unha poética de cronoloxías abertas como nos “Días solares”, outra das súas series de traballo. O acerto das voces e a composición de luz e textura atmosférica nun epílogo de tempo familiar co que tan ben nos identificamos.

Os “Intervalos” da Casa dos Crivos, a “Paisaxe artificial” da Torre de Menagem ou os “Autorretratos” do Museu Nogueira da Silva son as últimas pausas antes de deixar as murallas derrubadas de Braga, para atopar o seu ensanche rural. O itinerario vermello nun roteiro e un final de inauguración no Mosteiro de Tibaes. A mostra colectiva “Metamorfoses do real”, entre pedras barrocas e luces de azulexos, agrupa a obra de corenta nomes internacionais; deixamos os muros despois de alimentarnos coa ficción case cómica de Maruxa Fernández e as peles escultóricas de Victoria Diehl.

Ceo de canteira
Esas metamorfoses do real son a mellor das presentacións da seguinte parada, fóra do programa fotográfico dos Encontros da Imagen, no Estadio Municipal de Braga, obra de Eduardo Souto de Moura. Autor impresionante, moitos relacionamos a súa traxectoria coa propia viaxe histórica dun país do que nunca quere distanciarse; arquitecto de mínimos, produto excepcional da transición política, nutrido nunha produción practica que moitos chamaron arquitectura da fame. Un dos mellores exemplos da súa particular poética (da mesma que bebeu Távora) é o mercado e lavadeiro de Braga, de 1978, un exercicio de visión popular onde a propia arquitectura e o arquitecto quedan nun lugar case invisible; só pode o público ou a natureza. Igual sucede na rehabilitación do mosteiro de Santa María de Bouro, ó norte de Braga. Así actúa Souto de Moura: nunca construír desde cero, que a memoria e o tempo pesen o que teñan que pesar. Aquí varias pequenas casas de labranza e un pequeno regato serven de anfiteatro ou túmulo de fondo do estadio. Unha canteira que se reconverteu nunha paisaxe horizontal, propia do xogo cun balón; pasou o tempo vertical nun tempo verde artificial. O balón móvese baixo un ceo de aceiro, poñendo tensión a unha natureza que respira e se dilúe desde a autoestrada. A realidade estaba sempre aí, nos anfiteatros romanos. A experiencia de sentirse “paseador” na natureza, polo val do río Cavado, habitante dun tempo que se vive mentres non sucede, diso tamén vai a arquitectura.

O paso do tempo, que tanto preocupa a Rubén Ramos, vese nas obras de Souto Moura como un pano de coherencia e tránsito ás novas xeracións. Poñemos tres ou catro meses enriba e segue e a respirar, a golpe de gol fronte ó Benfica.