Viaxe mulata

A viaxe como exemplo de contactos, e o retorno como exemplo de experiencias. Partes dunha mostra “El real viaje Real / El retorno” que o Museo Patio Herreriano de Valladolid presenta ata o mes de maio. Un pretexto para recordar a calidade de moitas das obras que se realizan no noso país.

Case sen tempo para dixerir a intensidade de público, moqueta e artistas que este ano, case de xeito irremediable presentaba Arco, aterramos na exposición “El real viaje Real / El retorno”. Baixo esta denominación propia do mundo cinematográfico de Alien, propia da necesidade de re-explicar un concepto, se recolle unha mostra no Museo Patio Herreriano de Valladolid. A historia comezou hai máis de cincocentos anos, na primeira viaxe (iso din os historiadores) de europeos á terras de ultramar. Todo o que veu detrás, todo o bo e o pésimo que chegou despois, chegou dunha viaxe. Valladolid e Nova York como puntos de enlace imaxinarios, inventado pero referencia e pretexto de reflexión sobre unha arte actual feita en España e en Iberoamérica.

Hemisferio España
A viaxe como experiencia, e tamén como exemplo de contactos. Por iso mesmo, esta mostra existiu primeiro no emblemático P.S.1 de Nova York, baixo o comisariado de Harald Szeemann, a “The Real Royal Trip”. Unha mostra tremendamente valorada e tremendamente criticada desde as plumas da crítica nacional. Agora regresa ás terras desde as que partiu, para presentarse ante a súa sociedade. Como se dunha carta sen destinatario se tratase, cae esta mostra no minimalista patio herreriano convertido en museo de arte contemporánea hai pouco máis dun ano. A mostra dialoga coa memoria da pedra racional de arcos e bóvedas, tamén coas novas salas do centro; pero sobre todo dialoga co espacio, nunha montaxe moi estudiada, complicada pero moi suxestiva.

Comeza a mostra na propia praza que anticipa ó museo, entre un xardín e a cafetería, onde unha enorme cantidade de terra se amontoa descubrindo os restos dunha escultura. Esta sorte de xacemento, como resultado da busca dun óso por un enorme can famento, rescata no presente e deixa á luz a parte superior dunha escultura ecuestre de Francisco Franco. Unha escultura soterrada semella ser o mellor dos pasaportes desta mostra, e unha ollada irónica, burlona e moi crítica como pautas que acompañarán ós visitantes. Esta magnífica obra intégrase no conxunto de pezas que Fernando Sánchez Castillo presenta nesta mostra, a seguinte escala será no interior onde ofrece o vídeo “Arquitectura para cabalo”, unha imaxe dun fermoso cabalo branco dentro dunha arquitectura universitaria, lévanos ós anos de represión do franquismo, cando entraban os grises a cabalo para reprimir as manifestación e os alumnos botaban boliñas pola chan para facer patinar ós equinos. Política e memoria, desde o actual.

Sen xeografías
Non é por ser repetitivo, pero este autor ofrece outra desas obras das que queres saber toda a historia; desenvólvese na capela, no mesmo sacro espacio —limpo, solemne— onde Jorge Barbi hai un par de meses presentou a súa teoría de Planck. A historia fálanos dun acto cruel realizado polo grupo paramilitar Sendero Luminoso, que agora se ve retratado nunha imaxe impactante de oito cans (esculturas) colgados de farolas urbanas no propio espacio da capela. Unha paisaxe que fala do político pero que queda pegada na memoria como unha lousa. Saímos ó claustro e El Perro (colectivo de artistas) ofrece unha reflexión sobre o mundo da migracións, neste caso centradas en Cuba, cun cadaleito con imaxes da illa. No centro do claustro, ó carón dunha escultura dos reis de España —hiperrealismo e boa factura pero quizais un pouco dominante— está aparcado, deliberadamente mal aparcado, un coche de Pilar Albarracín, que recrea a viaxe que realizan os emigrantes norteafricanos a través do noso país, cos vultos, os quilos de roupa e mobles, enseres dunha vida no primeiro mundo, ó ritmo de música autóctona e un traqueteo físico que destroza os cus. De crítica, se situacións políticas, e realidades escuras fala Santiago Sierra nas súas intervencións con emigrantes ilegais (tamén do mellor da mostra) e a artista cubana Tania Bruguera na súa instalación, inquietante e agresiva, e todo sen ensinar nada; xa me deixara impactado na súa obra na Documenta sobre os fusilamentos en Nicaragua.

Falamos de retratos da realidade, historias do noso país, na mirada paralela de Cristina García Rodero, coas súa imaxes da “España oculta” pero tamén dos rituais de Tahití; todo para dar paso á acción de Justo Gallego que desde 1963 está construíndo en Mejorada del Campo unha catedral dedicada a Nosa Señora do Pilar. Sorprende esta intención, quizais máis nun mundo de feitos inmediatos: “este ideal, esta misión utópica e poética, fixo que moitos lle considerasen un tolo. Sen planos logrou un edificio armonioso e proporcionado que representa o seu amor por Cristo. Para Don Justo non existe unha meta, senón que sigue o camiño que lle trazou Deus, ó que dedicou a súa vida”. Xa nas salas novas do museo prosegue unha ollada cuestionadora da realidade, acompañados por pegatinas de moscas -intervención de Antoni Abad do seu proxecto http://zexe.net- e polos debuxos de Enrique Marty que se prolongan por todos os lugares do espacio, desde portas, paredes, ascensores e baldosas narrando unha novela enigmática. Prosegue a mostra coa ollada lúdica de Alicia Martín sobre os libros, Carles Congost coa súa micro-película de praceres fashion, Ana Laura Aláez na prolongación do seu propio ego, como unha nova Narciso mirándose nu fronte a un espello, Carmela García mirando ó mar e Sergio Prego atrapado nunha videoinstalación coñecida pero imaxinativa. Exemplos do bo e do menos bo da arte actual, cada quen que xulgue.

Rematamos cunha referencia de novo a Arco, xa non sei se falar ou non da miña visita, da presencia de artistas galegos na feira ou das compras ou dos paseos polas mesas de debate, pero si comentarei unha sutil coincidencia: moitas das obras que agora se ven no Patio Herreriano estaban á venda en diversos stands da feira. Acerto de mercadotecnia. Xa verei que fago.

X.M. Lens [correo]