Ver por vez primeira

Son dous os autores que, nestes días, se reúnen en Santiago en sedes expositivas diferentes, pero manteñen curiosos nexos de unión: a fotografía e a montaxe, a realidade e a reproducción, o xogo e a provocación. Vik Muniz e Chema Madoz presentan un mesmo corpo fotográfico con dúas cabezas, dous resultados.

Sobresae a fotografía como un campo de experimentación case infinita. A súa sorte camaleónica, de adaptación ou camuflaxe a contextos e medios diferentes capacítana non só para sobrevivir na realidade actual senón para estar considerada como unha das disciplinas, case filosofía, máis requiridas do territorio contemporáneo. Será a súa máxica virtualidade, o seu lado cómico, mesmo a súa natureza ameazante, sempre ao axexo, o que faga que precise de controis de canalización e, sobre todo o que a fai tan atractiva para o resto das materias. Fotografía apéndice da arquitectura, primeiros auxilios da pintura, anhelo de irmán do vídeo ou soporte de inmediatez do xornalismo, rexistro da acción, veracidade do narrador ou mercancía do comerciante.

Vik Muniz, artista de orixe brasileiro, presenta unha atractiva selección dos seus traballos ao longo da súa corta pero intensa traxectoria na primeira planta do CGAC, mentres Chema Madoz continua a sorprendernos desde as súas fotografías de obxectos recreados na galería Trinta. Os dous achéganse á fotografía por camiños diferentes, pero, de xeito irremediábel, conclúen en campos similares, en modos de actuación que unen ou equiparan os seus traballos. Son, como veremos, canles de achegamento á realidade, desafíos. Os seus puntos de partida son a posibilidade e mesmo o xogo, un cuestionamento compositivo. Unha definición lúdica que acompaña á historia da fotografía ao longo de toda a súa historia.

A distancia da sorpresa
A distancia, a mirada e o espectador. Case toda a produción destes dous autores —insisto, simplificando— retense nestes tres puntos. Unha fotografía dun home sumido en melancolía será logo unha composición de soldadiños de moitas cores sobre unha superficie branca ou unha acumulación de pantóns cromáticos concéntrase para resultar un retrato de Chuck Close. Vik Muniz non para quieto, véselle correr e rir, e véselle percorrer toda a mostra entre as solucións e xogos visuais. Non resulta casual que sexa unha mostra na que gocen os nenos naquela tarde de sábado. Provocación: caen as narracións, até as mensaxes de subxectividade, cae a crítica que condensa e queda unha nova mensaxe de cuestionamento da realidade e da propia historia da arte, quizais máis interesante e atractiva. Non está tranquilo coa realidade que ten enfronte, unha actitude similar á que ten Chema Madoz, que actúa desde a recreación. Cambian tamén os espazos, Madoz gusta dos espazos definidos, por algo será que traballa sempre no seu estudo, nun ritmo íntimo, pausado, minifundista, e gusta, principalmente, do valor do obxecto. A sorpresa agrupa aos dous autores, a distancia alimenta o seu éxito de teatro, cómodos nun segundo termo. Atentos a un certo movemento de combinacións, a un resultado inmediato. Mentres, Muniz gusta do encubrimento, e sobre todo da técnica, de materiais inusitados en composicións nas que recorre a personaxes coñecidos, algúns iconas da historia da arte. aos dous gústalles a vida cotián desde unha posición de disección, de cambio, polo menos de mirada.

Toda esa sensación de entretemento, porque Muniz divírtese no seu traballo, comodísimo na súa provocación, vémolo no vídeo presentado no Dobre Espazo do CGAC. Vémolo como un Correcamiños, percorrer as numerosas xeografías que foron acollendo os seus pés e ollos e onde realizou as súas experimentacións: con nenos nunha praia recollendo restos erosionados que ensinan formas recoñecíbeis, atrapando nubes, pintando como Pollock con chocolate, alterando un campo de area que logo será un óso ou azucre que logo serán nenos. Curiosa relación. Atrapar, curiosa coincidencia. Os dous buscan, rebuscan, pero os dous compoñen, recrean. Desde o mínimo, desde un fragmento, ver un mundo enteiro; desde un cravo imaxinar un coxín ou desde un cordel unha cárcere de Piranesi; desde un determinado material ver unha textura e ver un retrato, ver a Marilyn atrapada en sangue, unha muller loira en pantóns ou Freud de novo en chocolate; desde unha maceta amosar unha palmeira ou desde un anaco de céspede un paso de cebra. Pero Madoz recrea para sorprender, non para festexar, senón para cuestionar desde o paradoxo; sorprende nas súas combinacións, acentuadas en ocasións de surrealistas, a marabillosa faciana de tesoira-pestana ou o taco de billar como un fusil de caza, o arame de espiño como un cacto silencioso. Non podemos deixar de pensar en dous modos de actuar, —impulso e remanso— pero nunha certa definición de obra clásica, perpetua ou concluída no caso de Madoz (atemporal), e nunha continua pretensión de cambio, de inestabilidade en Muniz (intranquilidade, terreal). Camiños desde a fotografía para un espectador atrapado, desde a máscara, o pano barroco dunha escenografía ou o desde un xogo tremendamente efectivo.

A mirada atrapada
Pero como xa indicaba, toda esta confluencia de intentos queda na fotografía, nun instante de coidado, de atención, nun artificio; orientado a un espectador nin máis nin menos atento, nin máis nin menos cómplice, simplemente atrapado pola curiosidade, como capturados nunha novela que non podemos deixar de ler. Chema Madoz non queda atrás nesa pretensión de sorte lúdica, emocionada pero conxelada dunha realidade inventada. Porque todo o que presentan é inventado. O invento como liña máxica. Os dous conseguiron o mesmo, que se recoñeza o seu traballo por moito tempo que pase, por moito que cambien de escenario. O caso de Madoz é xa carismático, o de Muniz está a ser unha verdadeira a fascínante sorpresa. A súa coincidencia, vese enriquecida polas palabras de Dan Caméron, que agora pluralizamos: “desenmascarando a ilusión cunha inspiración impestuosa, enfróntanse ao acto de ver, pídennos que reconsideremos ese acto desde outro punto de vista, e suplica que o celebremos a pesar de todas as súas limitacións e incoherencias. Non nos invitan a imaxinarmos un mundo que non existe, nin que os axudemos a prever o imposíbel, senón a sentir o mundo que xa coñecemos coma se o estivésemos vendo por primeirísima vez”


X.M. Lens [correo]