Nacía un século

Considerado o terceiro piar do cubismo, despois de Picasso e Braque, a pintura de Juan Gris ensina o mellor deste movemento, cando se define nun clasicismo impecable. O Centro Cultural Caixanova permite que nos achegemos á súa obra, nunha das mostras máis interesantes deste último trimestre.

O mensaxeiro quería comezar por París, e pensou en ser poeta, quixo facelo por Picasso, pero parecía que non existía outro camiño. Cando saíu da mostra que Caixanova acaba de inaugurar na sala de exposicións do Centro Cultural en Vigo, cada un dos cadros que visitara animaban a falar de calquera cousa que non fose o pretexto real da visita: a obra de Juan Gris. Non era pola selección de obras, moitas delas de gran calidade, nin pola distribución; era porque, aínda que non queiramos, todo nos leva a referentes inmediatos, e poucos tan claros coma Juan Gris e o cubismo, Picasso e París. Logo quedou tempo para todas esas miradas laterais, agora tocaba mirar de fronte a un dos mestres da composición, o mesmo que o mensaxeiro estudiante colocaba as obras en paredes e lle descubría, ironicamente, unha pintura arquitectura e unha literatura constructiva.

Conceptos modernos
Algo hai na obra de Juan Gris que resulta impecable, clásico. O mesmo nos sucede coas composicións de Alfredo Alcaín, Tony Cragg ou coas pinturas de Hernández Pijuan, algo conxela a mirada nun intre de sinxeleza serena, nobre. Non sabemos se resulta acertado ou non, o que é seguro é que non podemos deixar de coleccionar imaxes na nosa memoria, e preguntarnos como o fai, como consegue esa elegancia, sen caer en mínimos nin en efectismos. Falando do noso artista, en cada unha das súas mostras non sucede coma nas doutros que, por análises ou achegamentos fugaces, nunca rematan de asentarse na nosa memoria histórica.

O mensaxeiro non quere, moitas veces, falar dunha obra ou dunha determinada exposición. Aproveitamos a mínima fiestra aberta para saír a pasear entre citas e referencias cruzadas ou, no mellor dos casos, literarias. Moito nos gusta saltar. Isto non pode suceder con Juan Gris, porque existe algo na súa pintura, nas liñas e formas que compoñen lenzos e debuxos, nas súas botellas, manteis, copas, xornais e botellas, nos libros e pequenas mesas que rematan sendo escenarios, que a converten en pequenos imáns dos que resulta difícil saír. O lector parece non rematar un maratón, como nos sucede con Morandi, por algo será que ambos orientaron os seus argumentos cara ás naturezas mortas.

O pintor caeu nun mundo parisiense, de plena efervescencia literaria, avances científicos e continuas idas e vidas de ideas de cheiro vangardista, chegaba un pintor español novo e coñecía unha bailarina rusa, mentres na mesa do café un poeta quentaba as mans en absenta. Moito tardou en repetirse tanto experimento; a Gran Guerra, tamén para Juan Gris, trouxo destrucción e intranquilidade.

Pintor sobre mesa e mantel
Falar de Juan Gris permite falar dun París estrela do século, crisol de grandes linguaxes, dun gran cubismo e de Apollinaire; é falar dun artista que chegou para construír un mundo. Todo quedaba nas follas e follas dun Juan Gris de coñecemento impecable, de estructuración científica, experimental, dunha sinxeleza que tivo que medrar, alimentarse dos avances dunha vangarda que se presentaba cubista: crer e inventar novas dimensións temporais. Pero o noso pintor colleu o que, logo se demostrou, foi o gran éxito desta linguaxe, a súa organización e composición temporal-pictórica. O cubismo sintético —tivo nel o seu fiel seguidor— era o que desembocaba, pleno de experimentación, despois do paso polas vertentes “analítica” e “hermética”. Levou ás máximas consecuencias, como ningún outro seguidor picassiano, as liñas-fusión do cubismo, a pluralidades de perspectivas, o diálogo entre luz e espacio e as contaminacións de “papiers collés" nunha plena vertente de desdobramento pictórico.

Unha evolución final da que resultou moi difícil saír, poucos o conseguiron, moitos mudaron de fiestra, como Gleizer ou Metzinger, foi Juan Gris quen seguiu impecable, heroico, ata o final. Quero pensar que a súa prematura morte tivo un sentido, porque tamén morremos de vida.

X.M. Lens [correo]