Para comezar, un bico

Qué mellor maneira de comezar unha serie de artigos ca cun bico nos beizos. Resulta que é moi probable que o faga xirando a miña cabeza cara á dereita, inducindo un xiro similar na persoa que teño en fronte. Así o facemos un 65 % dos adultos, contra un 35 % que tende a xirar a testa para o lado esquerdo; esta é a conclusión dun breve traballo publicado o pasado mes de febreiro na revista “Nature” por un científico alemán.

No seu estudio, observou o comportamento de parellas bicándose en lugares públicos (aeroportos, estacións de tren, praias e parques) dos EEUU, Alemaña e Turquía; unha boa maneira de matar o tempo a prol da ciencia.

O interesante desta cálida e húmida investigación é que revela a existencia dunha asimetría nos adultos que xa está presente nas últimas semanas da xestación e primeiros meses despois do nacemento: a maioría dos bebés tenden a xirar a cabeza cara á dereita, e só unha terceira parte prefire mirar para o outro lado. Esta especie de manía infantil desaparece rapidamente na infancia pero, segundo suxire este estudio, segue con nós e pode reaparecer cada vez que a paixón se apodera do noso subconsciente.

Isto dos bebés non é novo. Xa se demostrou hai anos que a asimetría do xiro da cabeza nos fetos, probablemente relacionada coa maduración e desenvolvemento do sistema nervioso, tamén indica, na maioría dos casos, a man que se usará con preferencia na etapa adulta. A hipótese preferida actualmente polos científicos é que estas e outras asimetrías (utilización dos pés, movementos dos ollos, etc.) teñen un compoñente xenético importante, é dicir, que existe unha certa predeterminación gravada na pedra das nosas entrañas. No caso das mans, a tendencia a usar o membro dereito predomina en todas as culturas e ten alomenos uns 5000 anos de antigüidade. Neste caso a relación entre adultos destros e zurdos é de 8 a 1, moito máis extrema ca cos bicos.


En realidade, somos dous

Se lle botamos unha ollada á organización da nosa cortiza cerebral comprenderemos de onde vén tanta irregularidade, xa que a maioría de nós posúe dous cerebros distintos. Si, temos dous cerebros ou hemisferios cerebrais, dereito e esquerdo, cunha interesante lateralización ou división de funcións: o cerebro esquerdo asóciase co pensamento lóxico e analítico, coa toma de decisións firmes ignorando posibles discrepancias, cunha percepción do mundo ben definida que outorga seguridade nun mesmo. Pola súa banda, o cerebro dereito asóciase cun comportamento máis intuitivo, emocional e creativo. Ademais, outra cousa tremendamente rechamante é que a parte dereita do corpo está controlada polo cerebro esquerdo, e viceversa. Este dominio non é só físico (para mover a man dereita utilizo o hemisferio esquerdo) senón tamén psíquico (por exemplo, á hora de facernos un retrato informal, familiar, emotivo, preferimos amosar o noso lado esquerdo, mentres que se o retrato é cunha pose seria é máis probable que amosemos o lado dereito).


¿Como conviven os dous cerebros?

¿Temos un lado dominante sobre o outro? Cada hemisferio posúe propiedades mentais con certa autonomía, de maneira que tenden a xerar perspectivas diferentes do mundo que nos rodea. Aínda non se sabe cómo, pero a partir desta dualidade emerxe unha única consciencia. Está claro que en condicións normais ambos os cerebros, aínda que distintos, compleméntanse perfectamente. Tradicionalmente proponse que un dos hemisferios é dominante sobre o outro, o cal podería explicar a tendencia a usar unha determinada man, ou a bicar xirando a cabeza cara a un determinado lado.

Pero o reputado científico australiano Jack Pettigrew acaba de propoñer unha modificación desta teoría: segundo as súas investigacións, o lado dominante está cambiando continuamente, cun ritmo máis ou menos fixo dependendo da tarefa mental que se está a realizar (algúns ciclos duran só varios segundos, mentres que noutros existe un cambio cada 2 horas aproximadamente). Isto quere dicir que os dous hemisferios se están pasando a pelota continuamente, seguindo un ritmo determinado. Pois ben, o interesante é que algunhas enfermidades tan comúns como a depresión, ou outras como o desorde bipolar (enfermidade maníaco-depresiva), pódense explicar simplemente por cambios neste ritmo. ¿Que é o que falla nestes casos? Segundo o Dr. Pettigrew, o que ocorre é unha retardación dos ciclos, o cal pode dar lugar a que o cerebro quede “atascado” nun dos lados durante máis tempo do normal.


Depresivo: hemisferio dereito. Maníaco: hemisferio esquerdo

Cando o cerebro queda “enganchado” nun dos lados o que pasa é que predominan as funcións desa parte. Segundo isto, un estado depresivo deberíase a un “estancamento” no lado dereito, xeralmente máis emotivo e creativo: a actividade deste hemisferio cerebral favorece un estado de ánimo dominado pola dificultade para tomar decisións e por unha percepción do mundo dende unha postura máis cauta. Pola outra banda, se o “estancamento” se produce no lado esquerdo, entraríase nunha fase maníaca: seguridade nun mesmo, planificación e toma de decisións ignorando posibles discrepancias, etc. De feito, a porcentaxe de maníaco-depresivos na poboación xeral é do 2 %, pero aumenta a un 10-20 % en usuarios intensivos do lado dereito como “artistas e poetas”. O mundo da arte está poboado de ilustres maníaco-depresivos, como o compositor Robert Schumann, con creacións musicais que cambian de volume, ciclicamente, segundo fose o seu estado de ánimo ao compoñelas.

Pero, ¿por qué esta complicación de ter dous cerebros en vez dun? A explicación pode estar na presión xerada por varios millóns de anos de evolución: a medida que o cerebro se foi desenvolvendo, atopouse co dilema de adquirir novas facultades sen perder as xa existentes. Se o espacio dispoñible na cortiza non aumenta ao mesmo ritmo, a mellor solución pode ser a división de funcións entre ambos os hemisferios.

Parece ser que o saber si que ocupa lugar.

Merece a pena votarlle unha ollada á interesante páxina web de Jack Pettigrew (que, por certo, sofre de desorde bipolar). http://www.uq.edu.au/nuq/jack/jack.html