Se un observa as fotos do desfile de Entroido na Coruña de 1916, celebrado o 5 de marzo, observará que entre as comparsas agardables que reproducen a torre de Hércules, estampas costumistas do agro galego ou recreacións históricas, aparecen outras menos previsibles, que cen anos despois resultan abraiantes e misteriosas de ver, ata que se repara en que o entroido da cidade está describindo os dramas humanos e polÃticos que vivÃa a Europa dese ano. A Real Academia Galega puxo na rede un conxunto de vinte fotografÃas do acontecemento pertencentes á colección de Manuel Casas, naquel momento alcalde da cidade e logo presidente da Real Academia Galega entre 1942 e 1960. Pero ese desfile era moi especial: foi o primeiro entroido no que o concello someteu a cidade a un control rigoroso da festividade e do desenfreo popular a través dun bando moi limitado. O desfile que se ve nas fotografÃas foi o principal acontecemento do intenso e celebrado entroido coruñés.
Na colección obsérvase unha intrigante abundancia de nenos e nenas vestidos con traxes rexionais dos PaÃses Baixos, tal e como se caracterizaban a principios do século XX. Non só iso: estes grupos van en comparsas que reproducen bonitas. Barcas. Unha delas chámase "La Walkiria" e outra, aparentemente máis enigmática, chamada "muiñeiros de Zuiderzee", no que un nitrido grupo de adolescentes, mozos e mozas, camiñan nunha carroza cuberta de flores e cun muÃño de vento no fondo.
O Zuiderzee na actualidade. Foto: Landsat / Wikipedia
O fenómeno ten unha explicación dramática que os coruñeses de 1916 demostraban coñecer ben. Un mes antes, na noite do 13 de xaneiro de 1916, sucedera unha terrible catástrofe nos PaÃses Baixos ao redor da badÃa de Zuiderzee. Tratábase do gran entrante mariño ao norte de Amsterdam, unha sorte de rÃa de moi baixa profundidade que sufrÃa enormes inundacións. O 13 de xaneiro deuse unha dramática combinación de factores: o desxeo e a chuvia incrementaron o caudal dos rÃos que desembocaban no zuiderzee e o vento do noroeste empurrou as augas do mar do norte rebentando o feble polder (dique) que protexÃa o Zuiderzee dos rigores do mar. As consecuencias foron dramáticas, anegando ata os tellados as vilas de pescadores, afundindo barcos e destruÃndo vilas enteiras e 3600 hectáreas de cultivos. As carrozas coruñesas amósannos a empatÃa dos cidadáns galegos co desastre acontecido en Olanda mes e medio antes.
As comparsas masculinas adultas parecÃan decatarse polos motivos bélicos, e non era para menos. En 1916 a I Guerra Mundial atopábase en pleno desenvolvemento, desde o seu inicio en 1914. A Reunión de Artesáns da cidade presentaron un coidado submarino cun canón.
O submarino non é casual: os alemáns centraran boa parte da súa estratexia en tentar aillar Inglaterra dos seus socios militares ou estratéxicos, coma os Estados Unidos e outras nacións e os submarinos xermanos (u-boots) atacaban non só unidades militares, senón tamén barcos mercantes, mesmo aparentemente neutrais, sen previo aviso. As actividades dos submarinos alemáns chegaron ata a costa galega, nunha historia aÃnda menos coñecida que as que repetirÃa este mesmo paÃs na II Guerra Mundial.
Willy Stöwer. Afundimento do Linda Blanche fronte a Liverpool.
Non hai dúbida de que nunha cidade portuaria como a Coruña os perigos da navegación no Atlántico norte debÃan estar moi presentes.
Noutra das carrozas masculinas podemos observar a outro grupo de homes que parecen oficiais de campo dun exército. Son levados no interior dun carro recuberto de sacas e rematado por diante e atrás por canóns, a xeito de tanqueta artillada. A sorpresa é que non son xente disfrazada: son militares de verdade. É a carroza oficial feita polo propio exército, con "motivos alegóricos", como unha cruz de San Hermenexildo á constancia militar. Un detalle singular é o telégrafo que se pode observar no alto. A principios de 1916 a tecnoloxÃa de comunicacións era un dos eixos de combate tanto na guerra do Rif, levada a cabo por España no norte de Marrocos, como nas accións da I Guerra Mundial. A batalla do Somne, onde o telégrafo vai ser decisivo, está a piques de comezar. A presenza dos militares no propio desfile do Entroido encaixa coa polÃtica de depuración da festividade promulgada ese ano nun bando polo concello coruñés, limitando as actividades e en xeral o desenfreo popular.
O desfile coruñés reuniu un sorprendente número de carrozas, que imitaban colexios electorais, pistas de tenis, as novidades da maquinaria eléctrica, góndolas venecianas ou motivos comerciais. Un retrato do mundo na altura de 1916.
Na colección obsérvase unha intrigante abundancia de nenos e nenas vestidos con traxes rexionais dos PaÃses Baixos, tal e como se caracterizaban a principios do século XX. Non só iso: estes grupos van en comparsas que reproducen bonitas. Barcas. Unha delas chámase "La Walkiria" e outra, aparentemente máis enigmática, chamada "muiñeiros de Zuiderzee", no que un nitrido grupo de adolescentes, mozos e mozas, camiñan nunha carroza cuberta de flores e cun muÃño de vento no fondo.
O Zuiderzee na actualidade. Foto: Landsat / Wikipedia
O fenómeno ten unha explicación dramática que os coruñeses de 1916 demostraban coñecer ben. Un mes antes, na noite do 13 de xaneiro de 1916, sucedera unha terrible catástrofe nos PaÃses Baixos ao redor da badÃa de Zuiderzee. Tratábase do gran entrante mariño ao norte de Amsterdam, unha sorte de rÃa de moi baixa profundidade que sufrÃa enormes inundacións. O 13 de xaneiro deuse unha dramática combinación de factores: o desxeo e a chuvia incrementaron o caudal dos rÃos que desembocaban no zuiderzee e o vento do noroeste empurrou as augas do mar do norte rebentando o feble polder (dique) que protexÃa o Zuiderzee dos rigores do mar. As consecuencias foron dramáticas, anegando ata os tellados as vilas de pescadores, afundindo barcos e destruÃndo vilas enteiras e 3600 hectáreas de cultivos. As carrozas coruñesas amósannos a empatÃa dos cidadáns galegos co desastre acontecido en Olanda mes e medio antes.
As comparsas masculinas adultas parecÃan decatarse polos motivos bélicos, e non era para menos. En 1916 a I Guerra Mundial atopábase en pleno desenvolvemento, desde o seu inicio en 1914. A Reunión de Artesáns da cidade presentaron un coidado submarino cun canón.
O submarino non é casual: os alemáns centraran boa parte da súa estratexia en tentar aillar Inglaterra dos seus socios militares ou estratéxicos, coma os Estados Unidos e outras nacións e os submarinos xermanos (u-boots) atacaban non só unidades militares, senón tamén barcos mercantes, mesmo aparentemente neutrais, sen previo aviso. As actividades dos submarinos alemáns chegaron ata a costa galega, nunha historia aÃnda menos coñecida que as que repetirÃa este mesmo paÃs na II Guerra Mundial.
Willy Stöwer. Afundimento do Linda Blanche fronte a Liverpool.
Non hai dúbida de que nunha cidade portuaria como a Coruña os perigos da navegación no Atlántico norte debÃan estar moi presentes.
Noutra das carrozas masculinas podemos observar a outro grupo de homes que parecen oficiais de campo dun exército. Son levados no interior dun carro recuberto de sacas e rematado por diante e atrás por canóns, a xeito de tanqueta artillada. A sorpresa é que non son xente disfrazada: son militares de verdade. É a carroza oficial feita polo propio exército, con "motivos alegóricos", como unha cruz de San Hermenexildo á constancia militar. Un detalle singular é o telégrafo que se pode observar no alto. A principios de 1916 a tecnoloxÃa de comunicacións era un dos eixos de combate tanto na guerra do Rif, levada a cabo por España no norte de Marrocos, como nas accións da I Guerra Mundial. A batalla do Somne, onde o telégrafo vai ser decisivo, está a piques de comezar. A presenza dos militares no propio desfile do Entroido encaixa coa polÃtica de depuración da festividade promulgada ese ano nun bando polo concello coruñés, limitando as actividades e en xeral o desenfreo popular.
O desfile coruñés reuniu un sorprendente número de carrozas, que imitaban colexios electorais, pistas de tenis, as novidades da maquinaria eléctrica, góndolas venecianas ou motivos comerciais. Un retrato do mundo na altura de 1916.
Serie
Universo Entroido
As fotos do entroido coruñés de 1916 desvelan as inquedanzas e os conflitos internacionais da época
A fauna acada unha importante presenza nas formas tradicionais desta festividade
A guerra contra os franceses deixou a súa pegada nalgúns dos máis coñecidos entroidos do paÃs
As máscaras tradicionais dos entroidos galegos teñen estreitos parentescos con personaxes de toda Europa
Falamos co antropólogo Rafa QuintÃa sobre a promoción destas festas
