As cartas da arte

Visións sobre a creación galega e internacional, canda ao proxecto do Museo Carlos Maside, fan parte da correspondencia entre Seoane e Díaz Pardo

Visións sobre a creación galega e internacional, canda ao proxecto do Museo Carlos Maside, fan parte da correspondencia entre Seoane e Díaz Pardo
Fragmento de Paisaje. Luís Seoane. 1978
O papel da arte para a sociedade, os debates sobre a situación da creación en Galicia ou os lamentos de Seoane pola falta de recoñecemento no seu propio país son algúns dos temas que se atopan no epistolario con Díaz Pardo arredor da cuestión artística. Canda a estes, a aposta pola creación do Museo Carlos Maside aparece como un eixe que reflicte as perspectivas sobre a plástica dos dous correspondentes.


Nas máis de trescentas cartas do epistolario entre Díaz Pardo e Seoane que o Consello da Cultura Galega pon na rede este mes de agosto, non faltan abondosos comentarios sobre a arte do país e a internacional, repasos de diferentes figuras e, sobre todo, comentarios sobre a xestación do Museo Carlos Maside. Mesmo desde o exilio, o interese pola creación artística do país está presente nos dous amigos como unha constante, e na súa correspondencia abundan as referencias a exposicións, edicións de catálogos ou creadores galegos, a miúdo a se referir a iniciativas nas que os dous estiveron implicados. Xa en 1957, e a partir dunha proposta do Centro Lucense en Bos Aires, Seoane fai un repaso de boa parte dos nomes da creación plástica do momento. "O Centro Lucense inaugurou un novo local cun pequeño teatro, sala para música, biblioteca, salón de actos, etc., fixo tamén unha pequena sala de eisposiciós que se abriu con unha eisposición de dibuxos espréndidos de Laxeiro. Agora fai falla manter esa sala con novas eisposiciós preferentemente de xente disa. E pensaron que ti e Del Riego poderíadevos encarregar de solicitar ahí os traballos que teñen que sere de momento estampas, dibuxos, grabados, pra non tere complicaciós de caixós e aduanas. Son xente seria con desexos de facer cousas pol-o arte galego. Eu pensei en eisposiciós de grabados en madeira de Maside, dibuxos i estampas de Torres, Prego de Oliver, Xohan Ledo, Lago Rivera, Labra, Villar, Lugrís, e toda a xente moza de A Cruña, Ferrol, Vigo, etc. Fan falla dez eisposiciós pra iste ano. Tamén sería interesante unha de dibuxos do escultor Mallo e de acuarelas, estampas ou o que sexa de Grandío, que está en Madride. En fin, vos veredes. Vanse presentar ben, con catálogos ben feitos e trataráse de darlle a cada unha a resonancia debida e mais de facer o posible por vender. Unha das primeiras ten que ser unha eisposición túa E necesario que as eisposiciós sexan de xente moza, non tanto pol-a edade, senón pol-a inquietude e caben na seleición todos, figurativos e abstractos, sempre que o seu lenguaxe sexa ceibe e sinceiro. Isto pode chegar a sere unha cousa formidábele e imos a competir todos xuntos cos artistas doutras terras e dista. Tamén pódese organizar algunha eisposición de grupo. Creo que eisisten na Cruña e no Ferrol. En fin, vos veredes. Imos poñer en valor o noso, e cando ti veñas xa trataremos de orgaizar unha grande eisposición coleitiva de mais alento. Fai falla que cada artista envíe 15 a 20 obras, millor 20 que 15, e si son de pequeno formato algunhas mais. As primeiras eisposiciós terán de estar eiquí a primeiros de Maio".

Souto ou Mallo
Das mencións a creadores específicas, o autor deixou algunhas destacadas como a que lle dedica a Arturo Souto no momento do seu falecemento, en 1964, e que amosa unha reflexión sobre a creación desde o exilio. "La noticia del fallecimiento de Souto nos dejó desolados. Estaba entusiasmado con el regreso definitivo y estaba deseoso de pintar Galicia esto nos lo dijo muchas veces en Madrid y estaba seguro de estar renovando su pintura. Ahora, para Galicia, ya no es más que un nombre. Casi toda su obra está fuera de ella y será liquidada, sabe Dios como, por la mujer y los hijos, Galicia perdió una de las más importantes personalidades y Souto, a pesar suyo- Galicia fue su más grande ilusión- queda para siempre alejado de ella. Este puede ser nuestro destino". Tamén reivindica, xa en 1970, a importancia de Maruja Mallo na arte do país, a vencellala ao traballo do toledán Alberto Sánchez. "En cuanto a lo de Maruja Mallo pienso que debe incluirse en cualquier antología que se refiera al fundamento popular del arte; posiblemente yo no hubiese escogido ese párrafo, pero no importa, el problema es la tipografía que tampoco ya importa. Ella, con Alberto, no fueron tampoco los únicos en expresar ese deseo de arraigo del artista. Souto lo hizo en forma de poema. Servirá para otro número. Conservo el catálogo de una exposición suya donde se publicó. Formaba parte ese sentimiento del deseo de humanizar el arte, y Alberto y Maruja Mallo, por la misma época, trataban de conseguirlo".

A arte para o país
Dun xeito máis xeral, e vencellado tamén en boa medida ao proxecto Sargadelos, Seoane explicáballe ao seu amigo, xa en 1965, a súa visión da da arte como servizo ao colectivo. Ao tempo, no texto recalca a valía de Díaz Parto como pintor, e lamenta que a súa dedicación á industria cerámica o afastase da carreira artística. "Contestando a tu carta, tu profesión postiza de hacer cacharros sin otro fin que su utilidad, sirve al hombre y es bastante. Cualquier trabajo hecho con amor sirve al hombre y al pueblo donde se realiza. En tu caso, siento lo digo una vez más que todo eso te obligue a abandonar tu primer oficio, el de pintor, con el cual hiciste obras notables y tienes condiciones y fuerza para hacerlas aún más importantes volviéndote a entregar a él. Cualquier cosa que pintes, hecha con seriedad y amor sirve a los hombres y a Galicia hace falta que la sirvan, entre otras maneras, en las artes y los oficios. Yo no endioso, al artista ni al arte. Mi Dios, en todo caso, es la creación humana en general. Unos zuecos bien hechos, una mesa, una silla que sean útiles y tengan la gracia que nace del amor al oficio y del conocimiento, valen como un dibujo, un grabado o un poema y abren caminos para un pueblo, de grandes empresas de otros órdenes, y al progreso. En esto es en lo que creo fundamentalmente y por eso me molestan los exhibicionistas que se auto idealizan porque son hábiles, los que prefieren reproducir su fotografía personal a un cuadro, sobre los que discursean sobre arte y no lo hacen, y los que no entienden o no quieren entender que crear un bello objeto ayuda a mejorar el mundo. La eternidad de Velázquez no reside en sus temas, ni la de Rembrandt, ni la de ninguno de los que reconocemos como grandes artistas, Cuanto no daría yo por pintar alguna naturaleza muerta como Zurbarán o Juan Gris! Representando un cesto con alguna manzana y un mantel, sirvieron al conocimiento y al hombre, o trazando solo un bello arabesco como muchas veces Picasso. Por eso soñé siempre con crear millares y millares de objetos en Galicia, también cacharros, si tú quieres, que sirviesen para imprimirle un nuevo carácter a su pueblo y mejorar su vida. Era el programa del Laboratorio de Formas. Pero esto no lo entienden los que sueñan sólo con sus intereses, o, en el mejor de los casos, no con trabajar con su pueblo, sino con planificarle el trabajo, naturalmente, como siempre, con ellos de directores".


O soño do museo
O anceio de crear o Museo Carlos Maside aparece claramente delineado por Seoane xa en 1969 ata nos menores detalles técnicos e estéticos, para alén do contido. "En cuanto al pequeño Museo del Castro, no sabía que pensabas hacer una sala Carlos Maside, no creo que se llegue a reunir obra de Maside para hacer una sala, se entiende obra que le represente bien y que pueda dar el nombre a una sala. Si se trata del nombre del Museo me parece bien pero hay que llamarlo de entrada museo de arte gallego contemporáneo Carlos Maside no rebajarlo a lo que se entiende por sala, que da idea de galería comercial, apartado de museo dedicado a un pintor o algo así. Debe estructurarse como museo con las siguientes secciones: pintura, escultura y grabado, expuestos permanentemente; Archivo de dibujos y grabados. Sección bi-bibliográfica de artistas gallegos contemporáneos. Biblioteca de Arte Gallego y de arte en general. Y en cuanto a la reconstrucción del piso cuidar del clima interior, aparte, naturalmente, del color de pared, un gris casi blanco, neutro, y hacer mamparas movibles que permitan acondicionar bien las obras con arreglo a circunstancias que se presentan: exposición internacional, retrospectiva de algún pintor gallego, de un extranjero llegada del exterior, etc. Debe el Museo garantizarle al donante de obras por medio de documento adecuado y en el acta de constitución del museo, que las obras, archivo, etc., pasarán a ser, en caso de cierre del museo, propiedad de un museo municipal o provincial gallego. Pienso que hay que estudiar muy bien todo esto para conseguir donaciones importantes que estoy seguro que pueden conseguirse y por propia responsabilidad nuestra. Vamos a tener de inmediato unas diez obras, aproximadamente, procedentes de Buenos Aires, aparte de las donaciones que se puedan conseguir ahí y los depósitos".

A concrección do museo
Responde en xullo dese mesmo ano Díaz Pardo a complementar a idea. "Toma buena nota de las observaciones que haces sobre la organización del museo. Completamente de acuerdo. Tú fuiste el que hablaste de llamarle a la sala de exposiciones Carlos Maside pero me parece mejor darle el nombre de Maside a todo el conjunto. En lugar de museo, digo yo, podría llamársele “Instituto de Arte Carlos Maside”. Dada la dinámica que se le pretendería imprimir me da la impresión de que la palabra museo resulta demasiado solemne y frena. ¿Qué piensas? Pienso, asimismo, que es necesario hacer el acta de constitución de que hablas y que en ella deberían normalizarse una serie de cosas entre las que la dirección u orientación del museo o instituto por un organismo de personas naturales o jurídicas sería uno de los temas". En xuño 1970 vai aparecendo xa nas cartas a compilación de obra para a realización deste centro, que conseguiu múltiples colaboracións. Segundo explica Seoane "antes de salir de ahí hablé con Martínez Barbeito, quien enviará, dijo, más obras para el Museo. El dibujo de Maside fue una primera entrega. El viernes, nos ofreció una comida Álvaro Gil en su casa, en la que estuvieron presentes Felipe y Totora, los Rey y Paz Andrade. Álvaro Gil dona un Frau, el pintor vigués de la generación de Maside, y un Grandío. Está entusiasmado con el Museo. Se trata de una donación inmediata, independientemente de las otras. Felipe Armesto dona la caricatura de Prudencio Canitrot hecha por Castelao, a cambio de otra, de Cousas da Vida, que Valentín prometió darle. De recoger las obras donadas por Álvaro Gil quedó encargada Beatriz Rey". En outubro dese ano, Díaz Pardo explica a presentación do proxecto. "Mandé hacer un folleto para el Museo, para poder entregar a quien pretende enterarse de los propósitos. La tapa es tu cartel reducido a un octavo, con los mismos colore. En las seis páginas internas van: 1º El anuncio de la constitución del Museo en los términos que lo hicimos en la circular primera que enviamos.- 2º Lo que dice por la parte de atrás el Certificado, capítulo IV, etc.- 3º La declaración de los organizadores el día de la inauguración.- 4º El resumen que el mismo Dieste hizo del discurso inaugural.- (Lo cierto es que Dieste titubeó en hacer su exposición en gallego o en castellano y que fui yo quien lo saqué de dudas). Creo que te parecerá bien este folleto pues es simplemente recoger y reunir en cosa informativa propósitos sancionados por ti. Tu trabajo sobre el Museo para el Cuaderno es muy bueno. No sé cómo voy a arreglármelas con todo lo que tengo que hacer, y con la cantidad de problemas que tengo encima. Tus murales del salón os Irmandiños no se extendieron. Prefiero, a parte de no tener ni medios ni tiempo para nada, que seas tú quien vea definitivamente como queda. De momento nos limitamos, al terminar el comedor para su habitación a pintar con cemento blanco y negro las imágenes que tú dibujaste". Na mesma, dá conta da exposición sobre Seoane que se prepara en Vigo. "María Xosé Queizán, la esposa de Ferrín, supongo que te habrá escrito en relación con su propósito, junto con Pousa de organizar una sala de Arte, librería y venta de cosas de Sargadelos, etc., en Vigo. Desearían inaugurar la sala con una exposición tuya. Yo no tengo más remedio que apoyar la cosa, es decir que la primera exposición que hagan sea la tuya".

A ausencia de Seoane
E é que a ausencia de Seoane no panorama artístico galego durante o Franquismo era motivo de queixa por parte deste autor en diferentes cartas. Así, en xullo de 1969 apunta, sobre o proxecto dunha exposición colectiva "en cuanto a homenaje a Villafínez de Santiago, yo participo con mi adhesión si vale, pero no con cuadro alguno. Tú comprenderás que es ridículo que no habiendo expuesto nunca óleos en Galicia aparezca "que estoy viendo", aparte de ser enemigo de las exposiciones colectivas y de los salones anuales. Tampoco quiero saber nada con la Fundación Beiras de Vigo, es decir, como pintor. Resulta que esperan que una fundación científica debe ser sostenida por artistas en un país donde éstos no tienen nada, ninguna clase de fundaciones, nada, y resultan los más desamparados de todos. Los médicos, profesionales ricos, ahí como aquí, son incapaces por lo visto de sostener en Galicia una fundación de homenaje a un compañero más importante y recurren a los pintores. Antes se hacían tómbolas y era mucho más equitativo". Así, en 1970 aparece, como parte da reparación desa ausencia, a exposición prevista en Vigo. "Me escribió María Xosé Queizán y le contesté que sí podía disponer de mis obras para su galería, prefiriendo que la exposición fuese de grabados, pues sospecho que son de más fácil venta y reservándome para prepararle una de óleos a mi regreso. Le digo que se ponga en contacto contigo. En nuestro departamento de La Coruña hay una carpeta con grabados míos en la pequeña habitación que está al lado de la cocina y de los que puedes seleccionar los que creas mejores. Hazlos enmarcar a mi cuenta, lo mejor enmarcados posible, con maríaluisas amplias y cuídate tú del catálogo y de todo, es un favor que te pido". Seoane aproveita para denunciar a situación do sector no país "Yo no quería exponer en Vigo por ahora, como sabes, pero lo hago como una manera de solidarizarse con ellos y alentando una empresa de las que debía haber más de una en Galicia, sobre todo en La Coruña, sin que los artistas dependan de las Cajas de Ahorros o de Asociaciones que no se encargan de ventas ni siquiera de cuidar de las obras". Díaz Pardo, pola súa banda, dá conta da organización da mostra "Anteayer mismo por la mañana me fui a tu casa con Xosé y escogimos un lote de cosas para enmarcar, de la forma que, siguiendo tus ideas con las cosas del museo, podemos tomar mejor referencia. Aparté 14 grabados y 7 pinturas. Tu frase "prefiriendo que la exposición fuese de grabados", la interpreto como que das un margen para que también pueda ser de pintura. María Xosé Queizán se alegrará mucho de que pueda llevar también alguna pintura. Y yo también lo creo conveniente por todo, por una serie de circunstancias. Estoy pensando en lo urgente que resulta que tu obra se conozca en Galicia, que se vaya disciplinando la gente en su conocimiento. Pienso también en cualquier posibilidad que se presentara por ahí en cuanto a lo de Castrelos, etc. Yo me cuidaré del catálogo y de todo. Y te tendré informado". Afortunadamente, desde aquela a reivindicación de Seoane no noso país deu grandes pasos.

Con esta reportaxe finaliza a serie sobre o epistolario entre estes dous grandes da cultura do país, unha pequena prospección nun material que garda moitísimas historias e anécdotas que nos permiten saber máis dos seus autores e de nós mesmos.