“A exposición o que é en si é un percorrido polas sucesivas paisaxes arqueolóxicas que temos en Galicia”, explica Carlos Otero, comisario da exposición. “Cada cultura, sexa a megalÃtica, a da Idade do Bronce ou a castrexa desenvolve un xeito de estar no territorio. Queremos amosar estas paisaxes desde a perspectiva da arqueoloxÃa da paisaxe”. Máis preto de nós, a mostra “tamén trata o modelo da paisaxe tradicional galega, que ata hai ben pouco estaba a funcionar. Empregámola sobre todo coma referencia para explicar o demais, xa que nela vemos elementos doutras máis antigas. Nunha das imaxes que amosamos, por exemplo vese unha leira abandonada, un dolmen e detrás aÃnda un xerador eólico”. A idea de paisaxe cultural que dá tÃtulo á exposición baséase en que “non existe un territorio salvaxe nin natural. Todo é produto da influencia da acción social e está en certo xeito humanizado. A paisaxe nace no momento en que a cultura o contempla coma tal”.
Os contidos
Quen acuda á mostra atopará unha serie de paneis con imaxes e un audiovisual nos que se explican, alén dos conceptos básicos da paisaxe cultural, as caracterÃsticas de paisaxes que corresponden con determinadas sociedades pretéritas. Deste xeito, a mostra fálanos da paisaxe cazadora, propia de comunidades paleolÃticas da paisaxe monumental que se deu lugar no NeolÃtico, a paisaxe dividida da Idade de Bronce, a fortificada da Idade de Ferro e finalmente a chamada paisaxe tradicional, que se estende ata os nosos dÃas desde o século IV da nosa era. Segundo explica o comisario, a intención do Laboratorio é completar a exposición con contidos relativos a cada un dos lugares nos que se vaia amosando. “En Compostela, por exemplo, faranse referencias ao Pico Sacro. Tamén empregamos paisaxes de Uruguai e EtiopÃa como referencia para oque temos aquÃ, ao tempo que se incide na idea de diversidade cultural”. Alén das imaxes, a exposición conta cun guÃa nas tardes de maior afluencia que atende as preguntas do público. Tamén contarán con guÃaas visitas escolares que se desenvolven en VilagarcÃa a partir do dezanove de xaneiro.
Ler a paisaxe
A intención do proxecto é “darlle á xente ferramentas para ler a paisaxe que poida ter diante, alén do valor estético”. Analizar as funcións dos diferentes elementos, ou situar historicamente diferentes partes dunha vista poden achegarnos moitas pistas sobre o xeito de vida dun espazo ou a evolución do mesmo. Como exemplo, explica que “os asistentes decataranse de que unha aldea tradicional está asociada a un xeito de explotación do seu contorno que se repite en toda Galicia. Entón nas proximidades das casas están sempre as horas, algo máis lonxe atopamos o espazo destinado á ganderÃa e xa nas aforas o espazo dedicado ao toxo”, explica Otero. Neste ollar teñen unha experiencia no Laboratorio de Patrimonio, que desde hai quince anos está a traballar sobre o concepto de paisaxe cultural aplicándoo á arqueoloxÃa.
A nosa pegada
Do mesmo xeito que as épocas anteriores, tamén a nosa ha deixar as súas pegadas de cara ao futuro. “A nivel persoal, penso que o que vai queda desta época serán sobre todo os efectos negativos, coma en todas as paisaxes. O que percibimos a simple vista é a substitución dun sistema agrÃcola intensivo, que aproveitaba todos os nichos e todos os espazos case por unha explotación forestal, unha paisaxe moito máis homoxénea”, explica. Alén da mudanza fÃsica, a modificación é tamén cultural, “trátase dun territorio que só se valora coma espazo económico, mentres que antes a paisaxe tiña asociados valores de toponimia ou folclore entre outros”.
Outras mostras
Esta exposición itinerante é só comezo dunha iniciativa que quere medrar. A intención do Laboratorio de Patrimonio é desenvolver unha mostra de maior tamaño sobre esta mesma cuestión. Ademais, de xeito paralelo, a mesma entidade ten en marcha outra aproximación ao temal. Desde o pasado oito de xaneiro, a Sala Araguaney, en Compostela, acolle Huellas de la memoria, unha mostra que amosa as paisaxes cultural de Tacuarembó (Uruguay), one tamén estivo a traballar o Laboratorio. “O enfoque desta mostra é moi visual e mesmo artÃstico, e busca a implicación emocional do espectador, aÃnda que nos dous casos comparten o punto de vista da arqueoloxÃa da paisaxe”. Aos interesados, pois, non lles faltan oportunidades para se introducir nesta materia.
Uruguai
Dous modelos de xestión do territorio: un, gandeiro, sostible, no que podemos ver algúns cerritos de indios, e outro, agrÃcola, cun forte impacto sobre o medio, propiciado por unha arroceira.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Hospital de Montouto na Fonsagrada
Elementos que perviven, e outros que se perden van configurando as Paisaxes Tradicionais. Nesta imaxe do Hospital de Montouto, na Fonsagrada, podemos ver os restos dunha leira abandonada, un hospital de peregrinos, un dolmen neolÃtico e mesmo un parque eólico.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Serra do Xistral en Lugo
Serra do Xistral en Lugo, gran afloramento granÃtico empregado en tempos epipaleolÃticos como abrigo, exemplo de elemento da Paisaxe Cazadora.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Xacemento de Montenegro no Morrazo
Xacemento de Montenegro, no Morrazo, restos do chan dunha cabana circular dun poboado neolÃtico, dentro da que chamamos Paisaxe Monumental, protagonizada polas mámoas. habitacional.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Forno dos Mouros en Ortigueira
Forno dos Mouros en Ortigueira, dous túmulos megalÃticos reconstruÃdos, exemplo da Paisaxe Monumental funeraria.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Petroglifo de Laxe das Rodas en Muros
Petroglifo de Laxe das Rodas en Muros, os gravados rupestres conforman un exemplo do que chamamos Paisaxe Sagrada.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
Castro na comarca da Terra de Lemos
Castro na comarca da Terra de Lemos, os castros son os artelladores da Paisaxe Fortificada.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
EtiopÃa, acceso a un poboado Gumuz.
Fonte: Laboratorio do Patrimonio Iapa-csic
