Non é novo que un museo acolla unha exposición sobre a arte feminista pero tamén é certo que non é moi frecuente. Decidida aposta do CGAC por achegar ao público representacións de colectividades e identidades que non acostuman a ser exhibidas e que Wack. Art and the Feminist Revolution (Os Ánxeles), Global Feminisms. New Directions in Contemporary Art (Nova York) e Kiss kiss bang bang (Bilbao) abordaron ao longo deste 2007. Os museos deben ser un reflexo da sociedade e os movimentos sociais e políticos minorizados a través das diferentes formas de expresión artística van, pouco a pouco, entrando nos seus proxectos expositivos.
En A batalla dos xéneros as obras de cincuenta artistas de diferentes partes do mundo de países como Francia, España, Gran Bretaña, Austria, América Latina, África, Asia.... evidencian que foi un movemento universal. O pensamento feminista encontrouse na arte cunha efectista vía de comunicación ata tal punto que a obra non ten sentido na súa representación sen a súa explicación previa. Aquí van unhas cantas claves para aproveitar a exposición.
O contexto
Había un interese do CGAC en revisitar os anos setenta porque era o lugar no que había un maior baleiro na súa colección propia. En segundo lugar, é precisamente esta época na que se produce o que se chama a terceira onda do pensamento feminista. A primeira onda é a que ten en conta o pensamento ilustrado que comeza a denunciar a situación de minusvaloración da muller, a segunda onda é a sufraxista, que reivindica o dereito ao voto feminino; mentres que a terceira é aquela que ten o seu principal slogan nunha cita de Simone de Beauvoir non se nace muller senón que se fai.
O pensamento teórico intensifícase nos sesenta e os grupos feministas organizados multiplican a súa actividade nos setenta. Un fito importante ten lugar en 1975, cando a ONU declara o Ano Internacional da Muller trala presión que desenvolven diferentes grupos feministas en distintos momentos. Todo esta efervescencia político-social plasmouse na arte, principalmente, na década dos setenta a través de homes e de mulleres. Este é o contexto que recolle a exposición comisariada por Juan Vicente Aliaga que, malia contar con doce bloques temáticos están debidamente interrelacionados.
O concepto de xénero
Nos anos setenta establécese desde un punto de vista teórico e sólido a diferencia entre sexo e xénero; é dicir, a diferencia entre o corpo biolóxico e as determinacións culturais de masculinidade e feminidade. Na cultural occidental como patriarcal que é, establece aptitudes, actitudes, dereitos, valores, deberes, roles, estatus e espacios diferentes para as persoas en función das marcas xenitais:macho e femia. Unha diferencia que está na base das representacións artísticas que se poden ver estes días no CGAC nas obras de Eleanor Antin, Ewa Partum ou Sanja Ivekovic que pretenden derrubar a divulgación de clixés que separan o feminino do masculino.
O corpo
O corpo na arte contemporánea é moito máis que un tema, é, como di a artista conceptual feminista Barbara Kruger, un verdadeiro campo de batalla, un problema político, un complexo entramado simbólico no que se poñen en xogo valores sociais tan importantes como a definición da identidade, a regulación das conductas, a intersección entre o público e o privado ou a determinación da diferencia sexual. Directamente relacionado coa diferencia sexo-xénero, as obras que penduran estes días do CGAC desvelarán que o sexo, o xénero, a sexualidade ou mesmo a etnicidade ou a raza non son productos naturais, senón construccións artificiosas feitas pola orde social dominante. Entre as diferentes formas de representar esta as similitudes do corpo biolóxico, especialmente a xenitalidade, con formas da natureza. Judy Chicago e Faith Wilding ou a pintora sueca Monica Sjöö son algunhas das artistas que representan esta situación.
A violencia
Nos anos setenta Semiha Berskoy era unha coñecida mezzosoprano que pintaba cadros de denuncia sobre a desarticulación do corpo e á tortura sufrida polas mulleres a man dos seus homes. Ana Mendieta, Margaret Harrison, Nil Yalter, Nicolet Croiset, Judy Blum....son algunhas das artistas que contribuíron coa súa obra a denunciar a violencia exercida contra as mulleres. Trinta anos despois as súas obras seguen a estar de plena actualidade.
As fotografías, performances, vídeos e pinturas que denuncian a opresión sexista que se poden ver ata o 9 de decembro no CGAC contribúen a comprender o universo feminista e, en parte, a sociedade contemporánea. Ademais, como unha imaxe ten o valor do que representa máis a súa explicación, cómpre non esquecer o folleto de man que se reparte á entrada da exposición para poder comprender mellor a selección feita por Aliaga. Para quen busque máis, a exposición conta con dúas actividades paralelas. Dunha banda, un ciclo cinematográfico e, da outra, un coloquio internacional. Un seminario polo que se pasarán artistas, profesores e activistas que pretenden abranguer un espectro de asuntos e problemáticas relacionadas coas esferas relacionadas coas mobilizacións feministas.
A batalla dos xéneros
Artista: Nancy Spero Sperm Bomb, 1966 Gouache e tinta sobre papel Bloque temático: MACROPOLÍTICAS: A GUERRA E O XÉNERO Macropolíticas: a guerra e o xénero é o nome dunha sección que penetra nunha cuestión olvidada. O fenómeno da guerra, que foi visto convencionalmente como territorio masculino, interesa, inflúe e repercute tamén nas mulleres. As obras de dúas artistas estadounidenses céntranse niso: cruamente, as de Nancy Spero e, sutilmente, as fotomontaxes de Martha Rosler, que introducen o horror bélico no suposto remanso de paz do fogar. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Mary Beth Edelson Some Living American Women Artists/Last Supper, 1972 Cartel Bloque temático: ENTRE O MITO E A HISTORIA Finalmente, a sección titulada Entre o Mito e a Historia analiza unha materia fundamental: a maior parte dos mitos fundadores da humanidade, sexan de orde relixiosa ou non, están marcados pola pegada masculina. Pero tamén as imaxes ás que se lles deu prioridade e visibilidade na arte moderna e nas vangardas. O discurso igualitario propúxose cambiar as tornas. Ulrike Rosenbach investigou sobre a iconografía de Hércules traspasada dende a mitoloxía clásica ao cine para introducir a súa voz de muller, mentres Mary Beth Edelson cambiou os rostros dos apóstolos e de Cristo na última cea polos de coñecidas artistas feministas. Carolee Schneemann resucitou deidades femininas de tempos arcaicos, e a xaponesa Shigeko Kubota burlouse do artista macho por antonomasia, o expresionista abstracto Jackson Pollock, ao crear, cun pincel atado á súa vaxina, trazos, liñas e formas: un novo mundo Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Michel Journiac Le pointage. De la serie Quotidiens, 1974 Fotografía Bloque temático: CONTINUO FEMENINO E PSICOANÁLISE O seguinte apartado, Continuo feminino e psicanálise, trata de reunir dúas problemáticas vinculadas entre si: por un lado, a noción de existencia dunha continuidade do feminino á marxe da historia entre xeracións distintas, como sucede coa brasileira Anna Maria Maiolino e, por outro, aqueles que escarvan nas ideas freudianas respecto da formación do suxeito para adecualas á norma, cuestión esta que Michel Journiac quixo poñer en solfa, comportándose no medio artístico francés como verdadeiro azoute da familia que fixo da heterosexualidade un paradigma. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Jurgen Klauke Transformer, 1973 Bloque temático: O XÉNERO EN ACCIÓN: ACERCA DA PERFORMATIVIDADE, AS MASCARADAS E AS IDENTIDADES O xénero en acción: acerca da performatividade, as mascaradas e das identidades. Estamos ante un dos temas clave deste proxecto, que o distingue netamente doutros de características semellantes. O traballo dunha serie de artistas homes e mulleres demostra que a indumentaria, a aparencia, os xestos e as poses responden a construcións e convencións sociais. Non hai nada natural polo tanto no feito de que unha persoa se comporte dunha forma ou outra, ou leve roupas chamadas de muller ou de home. As obras incluídas nesta sección inciden en que os comportamentos humanos responden a unha sarta de imitacións e de copias das que non existe un orixinal. As normas sociais que marcan e definen o que é feminino e o que é masculino, como un binomio inseparable, non deixan de ser ficcións que poden ser alteradas. O alemán Jürgen Klauke proclamouno fabricando fotografías que buscaban a provocación. Carlos Pazos, influído pola estética do glam rock, afastouse da imaxe estereotipada do varón heterosexual e abrazou a cosmética na España apenas posfranquista. Carlos Leppe, en Chile, travestiuse con prendas propias de cantante de ópera para atacar a ditadura. As norteamericanas Adrian Piper e Cindy Sherman despregaron poses e vestimentas consideradas varonís. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Tee Corinne Surrender, 1978 Foto Bloque temático: A CENTRALIDADE DO CORPO. SEXUALIDADES DESCUBERTAS A centralidade do corpo. Sexualidades descubertas. O obxectivo desta sección é afirmar que un dos combates de maior peso emprendidos polo feminismo consistiu en rescatar o corpo da muller da colonización e explotación machistas, exemplificada en ámbitos tan amplos como o da pornografía, a prostitución, a prensa, a publicidade ou a educación. As obras de Hannah Wilke, contestadas por Lucy Lippard, reivindican a idea de que é posible xuntar beleza e crítica ao sistema, sen caer nas garras da cousificación sexista. A británica Cosey Fanni Tutti explorou en carne propia o mundo da pornografía mentres que a austríaca VALIE EXPORT defendía sen disimulos o seu dereito ao orgasmo. Neste contexto importa tamén ver como algúns homes ironizaban sobre a falocracia, como é o caso de Juan Hidalgo, e como algunhas artistas lles poñían imaxe ás realidades sexuais das lesbianas (Tee Corinne e Barbara Hammer), xeralmente marxinadas. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Faith Wilding Waiting, 1972 Fotografía e texto Bloque temático: EN TORNO A WOMANHOUSE: COLECTIVIDADE E PERFORMANCE NO FEMINISMO ARTÍSTICO En torno a Womanhouse: colectividade e performance no feminismo artístico é unha sección na que se expón material procedente dalgunhas das performances e instalacións que tiveron lugar na cidade de Los Angeles en 1972 baixo o impulso de Judy Chicago e Miriam Schapiro. Trátase dunha verdadeira iniciativa comunitaria que deu voz e imaxe a unha infinidade de asuntos considerados ata daquela menores, como o acoso sexual, o maltrato, as alienantes tarefas domésticas, o desexo sexual da muller, a menstruación. Con achegas como as de Faith Wilding e moitas outras artistas abríase paso a idea de que o persoal revestía claramente unha dimensión política. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Ana Mendieta Untitled (Rape Scene), 1972 Proxección diapositivas Bloque temático: ACERCA DA VIOLACIÓN E OUTRAS VIOLENCIAS SOCIAIS Acerca da violación e outras violencias sociais é un apartado no que se aborda unha lacra totalmente invisible ata o inicio dos movementos feministas: a disposición do corpo da muller por parte do home ata límites insospeitados, traducibles mesmo en violación. Ana Mendieta púxoo de manifesto en Rape Scene ao coñecer na Universidade de Iowa o caso dunha estudante violada e asasinada. A británica Margaret Harrison analiza o caldo de cultivo na historia da arte que promove a idea de que a muller está sempre ao servizo do home. As pinturas de Semiha Berksoy, realizadas en Turquía, aluden á desarticulación do corpo e á tortura sufrida polas mulleres. Nesta sección inclúese tamén a obra colectiva de Nil Yalter, Nicole Croiset e Judy Blum La Roquette, prison des femmes (1974), a partir dunha realidade descoñecida e ignorada: a sorte das presas narrada por unha ex-prisioneira nun cárcere de París. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Anna Bella Geiger Brasil nativo, Brasil alienígena, 1977 nota: o nativo vai á esquerda e a alieníxena á dereita segun a persoa que o vexa de frente Bloque temático: RELACIÓNS ENTRE ETNIA, RAZA E XÉNERO Relacións entre etnia, raza e xénero é unha sección que dá a entender que as políticas identitarias do feminismo tiveron en conta, aínda que ben é certo que con menor empeño, o compoñente racial. Se as mulleres brancas foran utilizadas como obxectos de desexo e consumo para o home, as negras ou as mulleres de distintas etnias nin sequera eran representadas. Faith Ringgold púxoo en evidencia. Desde outra perspectiva, a brasileira Anna Bella Geiger resaltou a importancia de identificarse, aínda que fose provisionalmente, coas actividades e as formas de vida de comunidades indíxenas menosprezadas. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Margaret Harrison Homeworkers, 1977-78 Collage, acrylic paint, markers on canvas 2 lenzos de 244 x 31 / 234 x 174 cm 6 fotos de 37 x 25 mm 8 fotos de 30 x 19 mm Bloque temático: MATERNIDADE, EXPLOTACIÓN LABORAL E OUTRAS OPRESIÓNS Maternidade, explotación laboral e outras opresións. Con este enunciado amósanse obras que foxen da visión romántica da maternidade e que cuestionan a falacia do instinto maternal, centrándose pola contra na dimensión laboral e económica da crianza dos nenos. Artistas como Mary Kelly apartáronse das lecturas puramente corporais sobre a maternidade e a británica Jo Spence arremeteu contra o sistema machista e o desinterese do goberno do seu país na posta en marcha e instalación de garderías. A catalá Eulàlia, próxima a prácticas conceptuais, ampliou o espectro de discriminacións da muller e fíxoo plasmando os distintos papeis e expectativas sociais en función do sexo. Fonte texto e imaxe: CGAC
A batalla dos xéneros
Artista: Ana Mendieta Untitled (Facial Cosmetic Variations), 1972 xogo de tres fotografías a co Bloque temático: AS CONSTRICIÓNS DA BELEZA E OUTROS ESTEREOTIPOS CULTURAIS, EDUCATIVOS E MEDIÁTICOS As constricións da beleza e outros estereotipos culturais, educativos e mediáticos. As sociedades modernas, ao igual que as tradicionais, basearon parte da súa estrutura e poder na divulgación de clixés que separan drasticamente o feminino do masculino, mais a modernidade ademais utilizou os medios divulgativos da cultura de masas. Artistas como Eleanor Antin, Ewa Partum ou Sanja Ivekovic deconstruíron esa perniciosa influencia. A catalá Fina Miralles estableceu un parangón entre o proceso de vestir a unha nena e os lugares comúns sobre a feminidade que destilan as revistas, a publicidade e a televisión, forxando modelos ideais constrinxentes. Fonte texto e imaxe: CGAC