Coñecido historicamente coma o barrio de San Pedro de Fóra pola súa situación no exterior da murallas de Compostela, esta zona da cidade comprende unhas poucas rúas que bordean o tramo final do Camiño Francés que transcorre polas rúas de Concheiros a propia Rúa de San Pedro. Canda a esta, a Rúa do Medio e a Rúa de Bonaval son as tres vías paralelas que conforman o eixe de entrada ao barrio. Destas xorden algunhas travesías perpendiculares que as intercomunican e vías laterais coma a Corredoira de San Pedro que chega ao convento de Belvís. No remate superior deste eixe, a praza do Cruceiro de San Pedro constitúese coma un centro no que conflúen rúas coma Concheiros, Lagartos, a Costa do Veedor ou a Corredoira das Fraguas ata dar nunha trama no que os límites poden resultar confusos para o visitante, pero no que os nativos saben claramente o que é e o que non é San Pedro. A localización do barrio entre grandes posesións eclesiásticas coma as hortas dos conventos de Bonaval e de Belvís levou a que o lugar permaneza en certa medida separado do resto da cidade e permitiu a súa supervivencia coma un lugar de casas unifamiliares baixas de feitío tradicional que contan en moitas ocasións cunha pequena horta na parte traseira. Isto permite observar moitos dos riscos da arquitectura tradicional urbana en Galicia, onde as casas máis rústicas alternan coas galerías das construcións de comezos do século XX e, nas zonas máis afastadas destes centros, con edificios máis modernos e xeralmente modestos.
Patrimonio nos Estados Unidos
A nivel patrimonial San Pedro conta con construción destacadas coma a igrexa parroquial, a igrexa da Angustia ou o convento de Belvís. O adro da igrexa parroquial estivo a piques de acoller un parque arqueolóxico ao se descubrir unha destacada necrópole medieval cando se acondicionaba a zona, aínda que o concello descartou finalmente o proxecto. Para alén do cruceiro que dá nome á praza repártense polo barrio pequenos restos medievais, escudos integrados nas casas e marcas de confrarías talladas sobre as portas dan fe da antigüidade do lugar. Ata ven entrado o este século, o barrio era coñecido coma "Os Estados Unidos" polos composteláns. O padre Tojo Botana, párroco de San Pedro, ve a razón deste alcume en que "a parroquia estaba dividida. A parte dereita da rúa de san pedro e de Concheiros pertencía a Sar e a parte de arriba a Santa María. E logo en cada barrio había unha festa, na Trisca facían unha, na Angustia outra, cada un andaba un pouco ao seu ar. Supoño que haberá outras razóns pero eu xa desde rapaz, de cando estaba no Seminario Menor xa ouvía falar destas cousas".
Zona de paso
Aínda que a situación do barrio como zona tradicional de entrada á cidade decaeu coa ampliación de distintas vías de comunicación, a construción hai uns quince anos do barrio de Fontiñas xusto no límite de San Pedro, deu unha nova vitalidade a zona, segundo os veciños. A construción no novo núcleo dunha grande cantidade de vivendas, canda a un amplo centro comercial, os cines e outros servizos fixeron de novo que a rúa de San Pedro fose unha vía de paso case obrigada para unha grande cantidade de composteláns. "Desde hai dez ou quince anos a rúa converteuse nunha vía de enlace da cidade co barrio de Fontiñas. Non podedes imaxinar a cantidade de xente que pasa por esta rúa", explica Suso Cova, do Dezaseis.
Nova actividade
A importancia que está a conseguir o barrio como zona de paso está a provocar nos últimos anos un incremento da actividade. Camisetas de Once Varas, a galería DF Arte Contemporánea ou os arquitectos de Ese Estudio, todos eles con pouco máis dun ano de existencia son algúns dos exemplos de novos locais que, se van incorporando á zona. Entre as propostas máis recentes está Laboratorio de Movementos, o centro de ensino desta disciplina que Branca Novoneyra abría neste marzo de 2005 na Rúa do Medio. "Buscaba un espazo pequeno pero baleiro, e encontrei este antigo almacén de fontanaría. O barrio está moi ben ubicado e comunicado e agardo atraer xente dos barrios próximos. Alén diso, eu vivo preto", explica. Dun xeito semellante, Fernando Lema, de Once Varas, explica que "O alugueiro é bastante barato, o local era un almacén", e desde DF Arte Contemporánea apúntase que "está a haber bastante movemento nesta zona".
S. Pedro de noite
A nivel de vida nocturna San Pedro non conta con pubs nin con locais destacados fóra de varios restaurantes. Segundo comenta Suso Cova, cando abriu o Dezaseis, "estaba o restaurante San Clodio e pouco máis de actividade hostaleira fóra das tabernas tradicionais que quedaban". Na actualidade, o panorama non mudou moito. No entanto, o barrio mantense coma un referente na noite compostelá grazas á actividade da Murga Os Estalotes. Segundo explica Morgan, un dos fundadores deste colectivo de músicos, "O núcleo duro naceu hai uns dez anos con persoas que formábamos parte da Agrupación Folclórica Cantigas e Agarimos. Xuntabámonos para tocar e logo quedabamos para tomar uns viños e cantábamos polos bares. Aos poucos foise instituíndo unha ruta, foi entrando xente nova e un día puxémoslle o nome". Na actualidade os Estalotes, xa constituídos como asociación cultural, animan as noites de San Pedro indo cada venres por locais coma o Triacastela, o Cruceiro, o Lalín ou Pampín, nunha ruta prefixada durante a que se interpretan pezas de música tradicional, sempre abertos á colaboración de cantantes e bailaríns espontáneos que estean no lugar. Para facilitarlle o traballo aos que descoñecen boa parte destas letras, este colectivo editou nos últimos anos dúas publicacións que recollen boa parte do seu repertorio cantado. Os Estalotes son tamén responsables da ambientación musical das festas que se celebran na zona, e a súa fama tenos levado a visitar países coma Francia, Polonia ou Portugal. "Vas coñecendo xente que nos convida aos sitios", explica Morgan.
Centros de cultura
De entre as asociacións e espazos que acolle o barrio, destaca o Centro Xuvenil don Bosco. Vencellado á orde relixiosa dos Salesiano, o amplo local, acolle as actividades de varias asociacións e de parte dos equipos deportivos da zona e funciona como punto de información xuvenil, centro de formación de monitores e directores de tempo libre e oficina do Servizo de Voluntariado Europeo en Compostela, entre outras actividades. Durante anos, mesmo mantivo unha radio de barrio e aínda que na actualidade as reformas que están en marcha nas instalacións obrigaron a reducir as actividades, os responsables agardan ampliar en breve as súas propostas. Outros centros que destacan no campo sociocultural son a Libraría Pedreira, unha das máis coñecidas da cidade, que se sitúa na rúa do Home Santo, o Centro Sociocultural de Belvís e, máis recentemente, o Centro de Documentación do Instituto Galego das Artes Escénicas e Musicais, que ten a súa sede na Rúa da Angustia desde o pasado mes de febreiro.
Colectivos
Unha das grandes peculiaridades que ofrecen San Pedro a pouco que se olle é a importancia do asociacionismo na zona. Alén do alto número de colectivos que teñen no barrio a súa sede, dáse o fenómeno de existir unha Coordinadora de Barrio que se encarga de montar actividades coma o magosto, a festa de San Xoán ou o Entroido, e que ampliou as súas actividades ata a recuperación das festas patronais que se celebraron pola primeira vez no ano 2004 logo de dez anos de ausencia. Asociacións tan dispares coma Don Bosco, A Xuntanza, Lilith, Interred, A Asociación Galega de Fibromialxia, A Coral A Xuntanza, a empresa de animación Cooperactiva, a Casa Encantada e a biblioteca do barrio colaboraron no labor a través deste organismo. Desde a Asociación Veciñal A Xuntanza, Concha de la Fuente, sinala que "non podería dicir categoricamente se aquí hai un maior tecido asociativo do que noutros lugares, o que sei é que en San Pedro funcionase moi ben. Conseguimos que houbese coordinación co Centro Sociocultural da Trisca e estamos traballando conxuntamente sen que se solapen actividades.", destaca. "Estase conseguindo que todo o todo o mundo se relacione e haxa resultados. A xente está arroupada e sabe onde acudir para encontrar actividades". Concha é consciente de que "ao se basear a actividade no traballo voluntario hai épocas mellores e peores, depende do tempo da xente", pero recoñece que o 2004 "coa celebración das festas foi un ano moi completo, traballouse moi duro".
Nos últimos anos
Logo dunha serie de obras públicas que se prolongaron durante varios anos e que levantaron varias veces o pavimento de toda a rúa, a zona parece estar vivir unha reactivación. De la Fuente apunta que "San Pedro está sendo un punto de referencia da cidade, estase achegando xente de todo tipo e o barrio está a se facer apetecible nun sentido bonito estanse remodelando moitas casas e ven xente nova, mentres continúa na zona moita xente maior. Estanse dando bastantes contrastes, sobre todo cos inmigrantes que se están a achegar nos últimos anos". No mesmo sentido maniféstase Fernando Lema, de Camisetas de Once Varas, sinala que "creo que de tres anos para acó está mudando moito, están a se restaurar moitos edificios".
Problemas e melloras
Hai cinco anos, os diferentes puntos de vista sobre a situación do barrio e a diminución das liñas de transporte urbano na zona deron lugar ao nacemento da Asociación de Veciños Amigos de San Pedro. Desde este colectivo defenden a necesidade de mellorar este servizo, alén de reclamar a atención para unha zona que consideran esquecida en grande medida polo Concello. "Ao reurbanizar a zona non se ampliaron as beirarrúas, hai problemas de infraestruturas e somos unha zona moi insegura" sinala Regina Quiñoy, responsable desta asociación. Canda ás reclamacións de melloras, este colectivo organiza excursións culturais "cinco ou seis no ano" para coñecer outras cidades, e actividades coma cursos de fontanaría, masaxe ou relaxación no centro sociocultural da Trisca. Onda este centro, no parque da Trisca, celebran tamén o seu propio magosto e a festividade do patrón "opoñémonos a que se corte o tráfico e se amole aos veciños que non queren ter a festa ao carón da casa", sinala. A visión sobre boa parte da problemática do barrio é compartida desde A Xuntanza. "Estamos pendentes de que obren en Belvís, na rúa de Betanzos, no Home Santo... Ademais hai que atender as necesidades de moita xente maior que vive no barrio e da comunidade inmigrante que se está asentando", explica Concha de la Fuente.
En breve
No futuro máis inmediato, está xa en marcha a preparación das festas do barrio para o ano 2005. Nos tres primeiros días de xullo de novo haberá concertos, foliadas, un pasarrúas de cabezudos (elaborados por un dos veciños do barrio), verbena o segundo día coa orquestra Costa Dorada, actividades infantís e romaría, repetindo aproximadamente as actividades do ano pasado e cortando de novo, por un día, o tráfico na rúa. Do mesmo xeito que no pasado ano se realizaron proxeccións de fotografías antigas do barrio e dos seus habitantes, recuperadas polos propios veciños, a Comisión de Festas prepara algún tipo de proxección multimedia e quere decorar a rúa. Dun xeito semellante, desde Oncevaras preparan unha nova camiseta en homenaxe ao barrio, coma a que o ano pasado publicitaba San Pedro coma "posiblemente o mellor barrio do mundo" imitando as letras dunha coñecida marca de cervexa. Sobre o grado de razón que leva a mensaxe, mellor pasar a ver o lugar.
A xente de San Pedro
O dezaseis
Non se pode comprender a noite en San Pedro sen O Dezaseis, un restaurante con capacidade para 200 persoas cunha carta especializada en cociña tradicional galega. Suso Cova fala orgulloso do seu establecemento, que agora cumpre dez anos: "Atopamos un local enorme pero no que había que facer moita obra...isto era unha cabaleiriza, parece ser que hai oitenta ou noventa anos paraban os cabalos. No primeiro andar comíase e enriba durmíase".
Hoxe en día, o Dezaseis conta na súa clientela con moitos representantes do mundo cultural e político compostelán. "Aquí ven xente de todo tipo. Desde funcionarios, banqueiros, xente do Museo do Pobo Galego, músicos, artistas plásticos, artesáns, políticos... O mesmo podes encontrar un artista do CGAC que un cantante famoso, unha persoa da banca, dun sindicato ou dunha asociación de veciños. O que logrou o dezaseis neses últimos dez anos foi facer unha mestura de xente".
O restaurante tamén colabora cos veciños en actos a través da Asociación Veciñal A Xuntanza. O barrio, segundo Suso, "agora está comezando a se mover. A rúa debería estar peatonalizada para conseguir que viñera máis xente".
A xente de San Pedro
Comezamos o percorrido. A rúa de San Pedro é unha das poucas do Concello de Santiago que mantén o pavimento de lastros. E iso tendo en conta que a rúa sufriu numerosas obras de acondicionamento nos últimos anos. Uns traballos que duraron moito máis do previsto polo que ten mérito a paciencia dos veciños.
A xente de San Pedro
Encrucillada
O inicio da Rúa San Pedro, ás portas da cidade vella, na mítica Porta do Camiño, é unha das principais encrucilladas urbanas da zona. San Pedro foi barrio ás portas da cidade, zona de recepción dos peregrinos e hoxe en día un populoso e concorrido espazo.
A súa posición de encrucillada explica unha boa parte do seu carácter.
Benvidos e benvidas á xente de San Pedro.
Texto: Manuel Gago e Xermán Hermida
Fotos: Manuel Gago
A xente de San Pedro
DF Arte Contemporáneo
Francisco Álvarez é un dos encargados desta nova galería de arte na entrada da Rúa de San Pedro. Escolleron o lugar "porque está na proximidade do Centro Galego de Arte Contemporánea, porque está céntrico e porque é tamén unha zona con moito sabor". Francisco está contento coa evolución da galería. Levan catro exposicións dende que abriron, o ano pasado. Na actualidade, en DF pódese visitar a exposición de Eva Morant.
A xente de San Pedro
Un momento para a expresión
Carlos Neira creou Espacio Aberto no ano 92. Inaugurábase así un novo espacio docente para a danza e o teatro contemporáneos. Por Espacio aberto pasa moita xente con gañas de facer cousas, que complementa o seu traballo ou estudos coa expresión das artes nun contorno austero, centrado no corpo. Carlos cre que "nos últimos tempos está mudando algo no barrio, hai moita xente nova, novas tendas, outro ambiente, outro movemento...".
A xente de San Pedro
Manuel Tojo Botana
O padre Tojo Botana leva case un cuarto de século sendo cura párroco de San Pedro. O Centro Parroquial acolle a biblioteca de barrio. Ademais do específico que é a misión pastoral e a catequese, a través do equipo de Cáritas levamos unha serie de actividades de tipo social. Por exemplo hai un grupo de ximnasia de persoas maiores dous días á semana. Tamén veñen moitos a xogar a partida. O centro acolle tamén un centro de recollida e de reparto de roupa usada, e desde a parroquia repártese tamén, co traballo de diferentes voluntarias, vales de compra para tendas de alimentos da zona.
O párroco destaca que no último ano incrementouse moito o traballo social destinado a inmigrantes, e sinala que a situación do barrio a medio camiño entre a zona vella e boa parte das institucións favorece que sexa escollido por este colectivo. Fundamentalmente son hispanoamericanos. Colombianos, Uruguaios, Peruanos... Tamén hai algúns musulmáns. Algúns deles son ilegais, estamos en contacto con diferentes institucións para ver como os axudar, conseguirlles traballo.... O sacerdote indica que o número de residentes necesitados diminuíu, pero hai problemas novos: xente con problemas de SIDA e de drogadicción.
A xente de San Pedro
Suar a camiseta
Farruco Rodríguez é o director do Centro Xuvenil Don Bosco. Este gran espazo é un fervedoiro de actividades relacionadas co deporte e o asociacionismo xuvenil. Coordinado por unha organización relixiosa, os Salesianos, o Centro conta cunha ludoteca, un aula de informática, un servizo de información ao voluntariado, os scouts...Don Bosco está integrado na coordinadora de asociacións do barrio e está en plena vitalidade: todo o caserón está sometido a unha profunda reforma arquitectónica.
A xente de San Pedro
Envarados
Moisés Suárez é a metade de Camisetas de Once Varas. A súa tenda, antes coñecida coma Arrebato, aínda antes coma O Funil, e anteriormente un negocio de música, dedícase a vender desde hai un ano, con grande éxito os deseños do seu socio Fernando Lema. "É un barrio que ten moita potencialidade e hai que explotalo, cambiar a imaxe e meter tendas modernas, asegura Moisés. Mentres, Fer destaca que se vives aquí ves a mesma xente todos os días, hai unha cultura máis de barrio, fas as compras aquí, vas de viños aquí e non precisas saír do barrio.
A xente de San Pedro
O restaurador
Leopoldo Rodríguez comeza unha dura tarefa no seu obradoiro da Rúa do Medio. O que ten entre manos é nada manos que o Cristo central dun pantocrátor do século XII, procedente da igrexa de San Miguel de Bréamo (Pontedeume), unha das xoias do románico galego.
A Leopoldo manipular esta maltratada figura de madeira non o pon nada nervioso: despois de 38 anos de oficio como restaurador e escultor relixioso, esta imaxe non deixa de ser unha das máis de trinta que recupera ao ano. O oficio venlle do remoto: o seu avó adicábase á escultura sacra na Praza de Praterías. O seu pai trouxo este obradoiro para os territorios máis calmos do Campo das Angustias.
A xente de San Pedro
A corte rehabilitada
A parella de arquitectos formada pola sueca My Svefors Per-jönson e Santiago Rodríguez Alcalá instalaron o seu estudo nunha corte remodelada na praza do Cruceiro de San Pedro hai pouco máis dun ano. Traballabamos moito para restauración e rehabilitación, estabamos de alugueiro, queríamos algo no casco vello e encontramos isto, explica nun excelente galego My, mentres nos amosa o seu estudo, no que respectaron o espacio interior da corte apenas pintándoo e facendo un mínimo acondicionamento que deu nun lugar amplo e luminoso para traballar. Temos un proxecto para rehabilitar unha casa na rúa de Betanzos, outra na rúa do Pino... Ademais parece que van vindo pequenas cousas para restaurar no barrio, unha fachada, unha cuberta....
A xente de San Pedro
Xuntos
A Asociación Veciñal A Xuntanza nacía hai vinte e sete anos para reivindicar as infraestructuras das que carecía o barrio. Aínda que seguen sen ser marabillosas fixéronse cousas importantes, explica Concha de la Fuente, actual representante deste colectivo. Canda ás reclamacións, A Xuntanza desenvolveu un destacado traballo social e cultural que deu na creación da biblioteca de barrio, na coral que leva o nome deste colectivo e unha completa proposta de actividades na súa sede da Rúa das Fraguas. Temos arredor de vinte actividades agora mesmo. Manualidades pintura, coiro, ioga, tai chi, ximnasia de mantemento, calceta, acordeón, gaita, pandeireta... Con apoio da concellería da muller impártense clases para obter o graduado de secundaria, unha actividade á que acoden con regularidade unha vintena de persoas. Ademais organízanse charlas e participase, coa Coordinadora do Barrio na organización de todo tipo de eventos.
A xente de San Pedro
Futuros veciños
O colexio Vilas Alborada participa na vida do barrio, ademais de educando a boa parte dos veciños máis novos, organizando cada ano desde hai unha semana cultural temática. Pepa García, unha das profesoras do centro, explica este ano o tema é a auga, ambientouse o colexio, fanse saídas a depuradoras e piscifactorías, montouse un laboratorio para os nenos, faise unha viaxe en catamarán.... Ademais, o centro organiza cada ano unha xornada de convivencia cos pais, e a miúdo a xente do barrio achégase polo colexio. Moitas veces botamos man de veciños para facer actividades e obradoiros, estamos en contacto coa asociación A Xuntanza e calquera actividade que fagan eles ou a biblioteca do barrio comunícase no centro e anímase aos alumnos a participar.
A xente de San Pedro
Modernidade escénica
Maika Valiño traballa no Centro Sociocultural A Trisca. Cun espectacular deseño realizado polos arquitectos John Hejduk, Antonio Sanmartín e Elena Cánovas, o edificio permite admirar desde a súa terraza unhas destacadas vistas sobre o casco histórico. No seu interior desenvólvense unha boa cantidade de actividades, tanto das organizadas desde o centro como aquelas que organiza a Asociación de Veciños Amigos de San Pedro, que emprega o centro como local para a maior parte das súas propostas. O centro conta con espazos específicos para maiores e para pequenos, sendo estas franxas de idade as que máis frecuentan o lugar.
A xente de San Pedro
A forxa de escudos
Berto Leis mantén na Costa do Veedor unha forxa tradicional. Fuxe conscientemente dos mecanismos modernos e reivindica o valor da artesanía. Fai grandes pechos de cárcere, cadeiras medievais, soportes para fachos, escudos, cascos, fontes, candelabros e augamanís. Moitos vellos modelos de chave ou de pasador volven cobrar vida. E na praia recupera lámparas de faros corroídas pola sal. Non traballa moito para o barrio, pero el tampouco vive disto. O oficio perpetúase na súa filla Casilda, que realiza pequenas xoias en prata nunha habitación da vella casa da familia, agora centro de exposición do traballo de Berto.