Chega o dÃa de Defuntos. En todas as partes comezamos a ver cabazas que representan caras aterradoras que nos invitan a celebrar o Halloween. Pero, ¡atención!, non é americano todo o que o parece. Ata hai trinta anos por moitas aldeas de Galicia tallábanse cabazas por estas datas, e a dÃa de hoxe cada vez hai mais lugares nos que se está a recuperar esta tradición na forma da festa do SamaÃn.
Se se busca en libros de etnoloxÃa polas celebracións que se fan no noso paÃs con ocasión do dÃa de Defuntos, atoparemos unha serie de costumes ancestrais propias do paÃs. Desde o deixar un oco na mesa ou racións de comida para os defuntos ata facer colares coas castañas novas. A pouco que se pregunte a persoas de máis de corenta anos de diferentes puntos da nosa xeografÃa (Noia, Catoira, Cedeira, MuxÃa,Sanxenxo, Quiroga...) lembran que tamén era habitual por Defuntos coller cabazas, tallarlles unhas caras feroces, poñerlles un pauciños coma dentes e deixalas nos camiños para asustar ós viandantes. Todo isto con ocasión da festividade dos Defuntos, o dous de novembro. Este costume coincide co americano de Halloween e aÃnda co máis antigo celta do SamaÃn, no que eran os cranios dos inimigos os que brillaban na escuridade con candeas no seu interior.
A conexión celta
Rafael López Loureiro, mestre de escola de Cedeira foi o responsable de redescubrir esta tradición e comprobar que existÃa por todo o paÃs ata hai menos de trinta anos. Por se fose pouco tamén comprobou a súa pervivencia no norte de Cáceres, arredor da zona na que están situadas as aldeas de fala galega, e aÃnda en zonas de Zamora e mesmo en Madrid. Ademais, este estudioso analizou a relación do costume das cabazas co culto á morte e a semellanza coas tradicións irmás das illas británicas. E mesmo chegou a detectar peculiaridades como a de Quiroga, onde a cabaza tallada sécase e consérvase para empregala como máscara no Entroido. O seu traballo sobre esta tradición, recollido no libro “Caliveras de melón” e noutra obra de vindeira aparición, comezou aÃnda agora a chamar a atención dos antropólogos do paÃs. Ademais dos estudiosos, López Loureiro tamén divulgou a tradición das cabazas e os seus vencellos co SamaÃn por colexios e asociacións de todo tipo, o que está a provocar que cada vez haxa máis lugares nos que se celebra esta festa sen pasar pola peneira de Estados Unidos.
Cedeira
Tamén foi Rafael López Loureiro o promotor, hai trece anos, do SamaÃn que aÃnda hoxe se celebra en Cedeira. Primeiro desde a asociación Chirlateira e agora desde Amigos do SamaÃn organizan cada ano unha exposición e un premio á cabaza mellor esculpida. Ademais celébrase unha “procesión de ánimas”, na que os rapaces da vila desfilan polas rúas disfrazados e portando luces coma se fosen a Santa Compaña, hai unha merenda e actúan grupos de animación para os pequenos. Desde hai tres anos concédense os premios anuais do SamaÃn ás personalidades que máis fixeron pola vertebración cultural da nación galega. Logo de outorgarllo a Isaac DÃaz Pardo e a XaquÃn MarÃn, este ano será o grupo Milladoiro o homenaxeado. O acto de entrega celébrase nunha caldeirada cultural, e a festa péchase co “De aquà nun ano”, un orixinal pregón que se le ó final do evento. Un destes pregóns, un conto de Miguel Cortizas sobre o SamaÃn foi publicado polos organizadores e distribuÃdo entre os participantes da seguinte edición do evento.
As cabaças de Artábria
Herdeira directa da festa de Cedeira é o SamaÃm ou Festa das Cabaças que desde hai cinco anos vén celebrando a agrupación A Revolta, actualmente integrada na Fundaçom Artábria de Ferrol. Logo dun ano de participación no SamaÃn do norte, introduciron no casco urbano de Ferrol o tallado de cabazas. Ademais do obradoiro e da posterior exposición (que se traslada á rúa na noite previa a defuntos), en Artábria estase a celebrar o evento con outras actividades de carácter terrorÃfico, coma a Casa do Medo que montaron hai dous anos ou o Festimedo que se celebra nesta edición, un evento no que se atoparán contos, poesÃas, representacións teatrais e música co tema común do terror. Desde Artábria recoñecen que a tradición do tallado non se conservaba na cidade, pero si que habÃa aÃnda lembranzas dela en todas as aldeas de arredor, especialmente cara á zona Norte. Desde a Fundaçom teñen previsto editar proximamente unha publicación na que se explican os fundamentos desta tradición.
A multiplicación dun fenómeno
En Narón está desde hai xa ben de tempo a festa organizada pola Asociación de Veciños de San Mateo. En Ferrolterra a Festa das Caveiras de NarahÃo. En Palmeira o colexio público leva varios anos de SamaÃn. Ata tal punto comeza a ser popular a celebración que pola zona de Ferrol xa se comeza a dicir “facer un samaÃn” á hora de falar de preparar unha celebración polo tempo de Defuntos. Un conto de Celia de Sáa, do programa “Plis Plas” da Radio Galega, recolle tamén esta tradición, e a revista que publica o programa leva xa varios anos dedicándolle artigos. Un texto teatral, “Indo para o SamaÃn”, de Carlos y Sabela Labraña, tamén amosa ós máis pequenos esta tradición galega. Hai só oito dÃas o semanario “A Nosa Terra” recollÃa nas súas páxinas esta tradición, e segundo se vai achegando o DÃa de Defuntos son cada vez máis as páxinas de xornal que recollen a existencia do costume. Pouco a pouco o tallado de cabazas, o SamaÃn ou como se lle queira chamar está a ocupar o lugar que se merece dentro das tradicións do paÃs para estes dÃas do ano.
Se se busca en libros de etnoloxÃa polas celebracións que se fan no noso paÃs con ocasión do dÃa de Defuntos, atoparemos unha serie de costumes ancestrais propias do paÃs. Desde o deixar un oco na mesa ou racións de comida para os defuntos ata facer colares coas castañas novas. A pouco que se pregunte a persoas de máis de corenta anos de diferentes puntos da nosa xeografÃa (Noia, Catoira, Cedeira, MuxÃa,Sanxenxo, Quiroga...) lembran que tamén era habitual por Defuntos coller cabazas, tallarlles unhas caras feroces, poñerlles un pauciños coma dentes e deixalas nos camiños para asustar ós viandantes. Todo isto con ocasión da festividade dos Defuntos, o dous de novembro. Este costume coincide co americano de Halloween e aÃnda co máis antigo celta do SamaÃn, no que eran os cranios dos inimigos os que brillaban na escuridade con candeas no seu interior.
A conexión celta
Rafael López Loureiro, mestre de escola de Cedeira foi o responsable de redescubrir esta tradición e comprobar que existÃa por todo o paÃs ata hai menos de trinta anos. Por se fose pouco tamén comprobou a súa pervivencia no norte de Cáceres, arredor da zona na que están situadas as aldeas de fala galega, e aÃnda en zonas de Zamora e mesmo en Madrid. Ademais, este estudioso analizou a relación do costume das cabazas co culto á morte e a semellanza coas tradicións irmás das illas británicas. E mesmo chegou a detectar peculiaridades como a de Quiroga, onde a cabaza tallada sécase e consérvase para empregala como máscara no Entroido. O seu traballo sobre esta tradición, recollido no libro “Caliveras de melón” e noutra obra de vindeira aparición, comezou aÃnda agora a chamar a atención dos antropólogos do paÃs. Ademais dos estudiosos, López Loureiro tamén divulgou a tradición das cabazas e os seus vencellos co SamaÃn por colexios e asociacións de todo tipo, o que está a provocar que cada vez haxa máis lugares nos que se celebra esta festa sen pasar pola peneira de Estados Unidos.
Cedeira
Tamén foi Rafael López Loureiro o promotor, hai trece anos, do SamaÃn que aÃnda hoxe se celebra en Cedeira. Primeiro desde a asociación Chirlateira e agora desde Amigos do SamaÃn organizan cada ano unha exposición e un premio á cabaza mellor esculpida. Ademais celébrase unha “procesión de ánimas”, na que os rapaces da vila desfilan polas rúas disfrazados e portando luces coma se fosen a Santa Compaña, hai unha merenda e actúan grupos de animación para os pequenos. Desde hai tres anos concédense os premios anuais do SamaÃn ás personalidades que máis fixeron pola vertebración cultural da nación galega. Logo de outorgarllo a Isaac DÃaz Pardo e a XaquÃn MarÃn, este ano será o grupo Milladoiro o homenaxeado. O acto de entrega celébrase nunha caldeirada cultural, e a festa péchase co “De aquà nun ano”, un orixinal pregón que se le ó final do evento. Un destes pregóns, un conto de Miguel Cortizas sobre o SamaÃn foi publicado polos organizadores e distribuÃdo entre os participantes da seguinte edición do evento.
As cabaças de Artábria
Herdeira directa da festa de Cedeira é o SamaÃm ou Festa das Cabaças que desde hai cinco anos vén celebrando a agrupación A Revolta, actualmente integrada na Fundaçom Artábria de Ferrol. Logo dun ano de participación no SamaÃn do norte, introduciron no casco urbano de Ferrol o tallado de cabazas. Ademais do obradoiro e da posterior exposición (que se traslada á rúa na noite previa a defuntos), en Artábria estase a celebrar o evento con outras actividades de carácter terrorÃfico, coma a Casa do Medo que montaron hai dous anos ou o Festimedo que se celebra nesta edición, un evento no que se atoparán contos, poesÃas, representacións teatrais e música co tema común do terror. Desde Artábria recoñecen que a tradición do tallado non se conservaba na cidade, pero si que habÃa aÃnda lembranzas dela en todas as aldeas de arredor, especialmente cara á zona Norte. Desde a Fundaçom teñen previsto editar proximamente unha publicación na que se explican os fundamentos desta tradición.
A multiplicación dun fenómeno
En Narón está desde hai xa ben de tempo a festa organizada pola Asociación de Veciños de San Mateo. En Ferrolterra a Festa das Caveiras de NarahÃo. En Palmeira o colexio público leva varios anos de SamaÃn. Ata tal punto comeza a ser popular a celebración que pola zona de Ferrol xa se comeza a dicir “facer un samaÃn” á hora de falar de preparar unha celebración polo tempo de Defuntos. Un conto de Celia de Sáa, do programa “Plis Plas” da Radio Galega, recolle tamén esta tradición, e a revista que publica o programa leva xa varios anos dedicándolle artigos. Un texto teatral, “Indo para o SamaÃn”, de Carlos y Sabela Labraña, tamén amosa ós máis pequenos esta tradición galega. Hai só oito dÃas o semanario “A Nosa Terra” recollÃa nas súas páxinas esta tradición, e segundo se vai achegando o DÃa de Defuntos son cada vez máis as páxinas de xornal que recollen a existencia do costume. Pouco a pouco o tallado de cabazas, o SamaÃn ou como se lle queira chamar está a ocupar o lugar que se merece dentro das tradicións do paÃs para estes dÃas do ano.
