Achegámosche as claves para chegar a ser académico

Hai agora un cuarto de século, o 25 de novembro de 1967, entraba na Real Academia Galega (RAG) Ramón Piñeiro. A importancia desta institución centenaria está fóra de toda dúbida, e é aínda hoxe todo un referente que conta con nomes fundamentais da nosa cultura. A coincidir con este aniversario, explicamos como se chega a ser membro deste restrinxido club.

Vaia por diante unha cousa: Por ser membro da Academia non se fai rico ninguén. A institución unicamente outorga aos membros dietas para cubrir os desprazamentos e os gastos derivados dos seus deberes. Se aínda en sabendo isto, hai que segue coa ilusión de ver o seu nome canda aos de Murguía, Castelao, Otero Pedrayo, Ramón Piñeiro, Méndez Ferrín e tantos outros, debe ter en conta unha serie de cuestións.

Evidentemente, nunha institución cun número limitado de prazas (só hai trinta académicos numerarios) e onde, para máis, os postos son vitalicios (para alén de renuncias e sancións), o primeiro que debe facer un aspirante a académico é agardar a que quede un posto. E iso pode levar ao seu tempo. Na actualidade, por exemplo, só queda unha praza, logo da morte hai uns meses de Miguel Anxo Araúxo Iglesias. Antes diso, estaban todas cubertas. Evidentemente non é paciencia a única calidade que se lle esixe a un aspirante. Como se pode imaxinar, cómpren tamén outros méritos, e ben importantes. “No comezo da institución había dous perfís. Boa parte dos membros eran persoas que destacaban polo seu patriotismo e pola defensa do país”, recoñece Xosé Luís Axeitos, membro numerario e arquiveiro da RAG. “Iso predominaba moitas veces sobre o perfil intelectual, aínda que había casos nos que se unían as dúas facetas”. Debemos lembrar, neste sentido, que distintos membros da Cova Céltica que dirixiron a institución no seu comezo, carecían en moitos casos de titulacións superiores, o que motivou non poucas polémicas.

Perfís académicos

A ollar a situación actual, Axeitos opina que “existe unha vontade de que todos os sectores culturais teñan representación. Agora mesmo hai unha grande presenza de filólogos, porque cando a Universidade incorporou este tipo de estudos, viuse que a Academia precisaba este tratamento científico e integrouse moita xente do Instituto da Lingua Galega”. Nomes coma Constantino Romero, Francisco Fernández Rei ou Antón Santamarina, entre outros, responden a esta vaga, e apuntan en certa medida unha posible vía de acceso para os novos aspirantes. “Segundo se foron cubrindo vacantes tentouse que fose entrando xente do mundo da historiografía, como Barreiro ou Villares”, destaca Axeitos. “Finalmente o mundo da creación, nomeadamente poetas e narradores, supón tamén un sector importantísimo, e tamén se buscou presenza da crítica literaria”. Neste último grupo podemos sinalar as recentes entradas de Méndez Ferrín ou Darío Xohán Cabana. Vemos, pois que existe unha certa variedade de currículos. O aparente esforzo que nas últimas dúas décadas está a facer a institución por diversificar o perfil dos seus membros e introducir persoas de ámbitos diferentes á literatura e á lingua pode darlle un plus aos interesados cun currículo científico, xurídico ou artístico, por exemplo. Ao tempo, pódese pensar que a escasa presenza feminina no organismo pode achegar, porén, algunha oportunidade a maiores ás candidatas deste xénero. “Nunca se chega aquí só por ser muller”, advirte Axeitos. “As académicas que hai están porque amosaron capacidade e altura intelectual abonda”, completa ao tempo que lembra que a RAG, coas súas catro cadeiras femininas é unha destas institucións con maior presenza de mulleres no estado.

Tres apoios

Para alén de ter méritos, cómpre que cando menos tres académicos os coñezan e valoren de abondo como para presentar a candidatura en cuestión, así que un pouco de publicidade no ámbito da RAG non virá mal. Tamén fai falta deixarlles claro o interese do candidato a chegar á cadeira, xa que os académicos que propoñen algún membro novo deben responder tamén do asentimento do aspirante ante o plenario. E, atención, que cada petición só serve para unha vacante, de xeito que hai que comezar de novo todo o proceso se non se ten éxito na primeira elección. En calquera caso, a competencia chegados a este punto non adoita ser moi intensa, xa que o máximo de candidaturas que chegou a haber para unha mesma vacante foron tres nos cen anos da institución. Segundo recoñece Axeitos “en ocasións pódese facer un acordo entre todos para que se presente unha única candidatura. Noutros momentos presentáronse varios para decidir cos votos. O feito de que haxa unanimidade ou non tamén permite comprobar o clima de acordo da institución”, apunta.

A selección

Unha vez que se ten a lista de aspirantes, a xunta xeral ordinaria da RAG efectúa unha votación secreta na que, en primeiro termo, o futuro académico debe ser elixido por maioría absoluta do censo. De non se acadar, abonda unha maioría simple dos académicos presentes nunha votación restrinxida aos dous candidatos máis votados. En caso de empate repítese a votación, e ante un novo empate, é escollido o candidato de maior idade. Como podemos ver, non é sinxelo seleccionar trinta nomes de entre toda a cultura para que nos representen na Academia. “Debemos desterrar a idea de que aquí están os mellores. Posiblemente podería haber outros trinta, que non tivesen nada que ver cos actuais, e que desempeñasen perfectamente un papel digno”, destaca Axeitos.

Asentir

Unha vez o plenario fixese a súa elección, o candidato deberá estar ben atento ao seu correo. Debemos pensar que se en dous meses a RAG non recibe resposta, dará por non aceptado o nomeamento. Aínda que semelle estraño ten habido casos en que non se chegou a tomar posesión da praza. “Ao longo destes cen anos houbo renuncias, algunha mesmo despois de ter aceptado. A institución viviu momentos moi convulsos xa no seu comezo, coa polémica que mantivo Rivera Montero con Murguía, que levou a que houbese varias renuncias e xente que non tomou posesión, entre 1909 e 1910”, lembra Axeitos.

O discurso

En calquera caso, mentres agarda a evolución de todo este proceso, o aspirante pode ir preparando por se acaso o seu discurso de ingreso, que non é pouco traballo. A lectura desta obra é unha condición indispensable para acceder ao posto. Debemos pensar que estes textos, que deberán lerse ante o plenario en corenta e cinco minutos, deben estar á altura do organismo. “Historicamente houbo de todo, pero tendo en conta que cada numerario ten afinidade con certos temas, case sempre os discursos achegan algo especial”. Nese sentido, intervencións recentes coma a de Neira Vilas sobre a emigración bonaerense ou Ramón Villares sobre Otero Pedrayo ou Xosé Ramón Barreiro sobre o liberalismo coruñés do XIX pódennos dar unha idea sobre o nivel que se esixe. “Penso que sempre teñen algún aspecto orixinal”, lembra o arquiveiro.

Os prazos

Hai que lembrar que o texto debe comezar cunha louvanza do académico ao que se substitúe. Para alén, será examinado por unha comisión e respondido por un académico na toma de posesión do novo membro. Para abordar este traballo, o futuro académico disporá dun prazo de seis meses desde o momento en que a RAG lle envíe a comunicación do nomeamento, cunha posible prórroga de tres máis por causa xustificada e unha prolongación extraordinaria doutros tres en casos xa verdadeiramente extremos. Aínda que houbo fases na historia da Academia onde “houbo unha certa deixadez”, Axeitos apunta que “cando entrou Del Riego instouse a todos a cubrir prazas, e aí entrou moita xente que non tivera especial interese en formalizar o ingreso”. Desde aquela, a cuestión lévase con bastante firmeza, de xeito que non vale iso de “o meu can comeu o discurso de ingreso”, mellor andar espelidos, que o nomeamento caduca.

O acto

A lectura deste texto terá lugar ante unha xunta extraordinaria do organismo na que o aspirante deberá seguir un estrito protocolo. Segundo especifica o regulamento interno da RAG, o secretario deste organismo deberá presentar os antecedentes do caso. A continuación, “os dous académicos de máis recente nomeamento entre os presentes irán buscar o electo e acompañarano ata a tribuna, situada á dereita da presidencia, na que lerá o seu discurso de ingreso”, explica este texto. Logo da resposta ao discurso, “o presidente proclamará académico de número ao candidato, entregaralle o diploma, poralle a medalla, distintivo da Corporación, e abrazándoo en nome da Academia, invitarao a sentar entre os académicos”. Aí comeza unha nova vida para o antigo aspirante e xa académico ata a fin dos seus días, se non hai novidade.

Consellos para un futuro académico

Como consello para o aspirante a académico, Axeitos recomenda “traballar polo país. Esta é a primeira condición e non hai nada máis revolucionario que o traballo ben feito. Aínda así, só hai trinta prazas e é dificilísimo que lle toque a un”. Deste xeito, o nomeamento “normalmente é un premio case sempre inesperado. Mesmo figuras que hoxe nos semellan indiscutibles, cando se elixiron non o eran. Podemos pensar que Otetro Pedrayo entrou cando era aínda un mozo con algúns libros e revelábase contra a cultura do século XIX, ou que Risco entrou en 1923, e daquela había moitos outros que poderían ser escollidos”, apunta. Así que tampouco se pode perder a esperanza.

Alternativas

Se non houbo sorte, e para alén de agarda a seguinte vacante, o interesado en ser académico ten algunha alternativa. Por exemplo, pode aspirar a acumular méritos tales que sexa declarado académico de honra. Nese caso deberá preparar unha lección maxistral para o acto de ingreso. Cun pouco menos de currículo, é posible chegar a ser un dos sesenta académicos correspondentes que colaboran nas tarefas científicas da institución, e que só precisan dous académicos para presentar a candidatura. A maiores, debemos lembrar que a RAG non é a única academia que existe no país. Con currículos algo máis especializados pódese optar a entrar na Real Academia Galega de Belas Artes A Nosa Señora do Rosario, a Real Academia de Medicina e Cirurxía de Galicia, na Academia de Xurisprudencia e Lexislación ou na Academia Galega das Ciencias. Todo é meterse a traballar o tema.