-Que tal? Andas por aí?
- Si.
A breve conversa semella anódina, pero é parte da historia da tecnoloxía en Galicia. O catedrático de física teórica Carlos Pajares lembra con humor a pregunta que lanzou no primeiro correo electrónico enviado dende Galicia e a resposta aínda máis breve de Alfonso Vázquez Ramallo. Corría o ano 1989, o daquela reitor compostelán estaba en Santiago e o seu colega, no Laboratorio Europeo de Física de Partículas (CERN). Ese mesmo ano, o centro con sede en Xenebra (Suíza) desenvolvería outro fito das telecomunicacións, desta volta a nivel mundial, grazas a Tim Berners-Lee, creador da world wide web. Un cuarto de século despois, o CERN segue a producir ciencia e tecnoloxía de primeiro nivel con contribucións de todo o mundo, incluída Galicia. O que segue é un repaso ás principais achegas dende o noso país.
A pegada galega no CERN déixase ver nos seus principais avances, mesmo no máis famoso: a descuberta do bosón de Higgs. E seguirá séndoo na nova etapa que vén de iniciar o seu acelerador de partículas máis potente do mundo, o Gran Colisor de Hadróns (LHC), que ademais de afondar no modelo estándar podería desafialo e atopar nova física que explique enigmas como o da materia escura. Unha porta aos misterios das partículas elementais do Universo con mira propia dende Compostela.
Dende o CERN chegan a Santiago a través da internet os datos das colisións do LHC para a súa análise. A máquina, un anel de 27 quilómetros de perímetro soterrada a cen metros entre Suíza e Francia, volveu funcionar o pasado mes de xuño logo dunha parada técnica de dous anos cun novo récord: a 13 teraelectronvoltios (TeV), case o dobre da enerxía que permitiu no seu primeiro ciclo atopar unha partícula candidata a ser o bosón de Higgs. Este achado, anunciado o 4 de xullo de 2012, foi posible grazas á capacidade de dous dos catro experimentos do LHC: o CMS e ATLAS. Dende este último, Galicia deixou a súa pegada na descuberta que lle valería o premio Nobel a Peter Higgs e François Englert, quen nos anos 60 do século pasado propuxeron o mecanismo polo o que os obxectos adquiren masa no Universo, e que requería a existencia do bosón que leva o nome do físico escocés.
O túnel do LHC. Foto: CERN
A compostelá Mar Capeáns, membro do cadro do persoal do CERN, traballa en ATLAS no desenvolvemento de detectores e é parte desa contribución galega. A dubresa Patricia Conde, a ourensá Teresa Fonseca e o compostelán Cibrán Santamarina, tamén formados na USC, puxeron outro graíño de area ao facérense cargo da programación dos algoritmos do sistema de filtrado de datos deste detector, que permite peneirar os 600 millóns de colisións entre protóns por segundo que xera e seleccionar só uns poucos centos relevantes.
Hoxe Conde segue a traballar neste experimento dende Lisboa e Santamarina é parte do equipo da USC implicado noutra pata importante do LHC, o LHCb, que o pasado mes de maio publicou xunto co CMS en Nature o descubrimento dunha desintegración de partículas subatómicas moi especial. Tanto, que só acontece unhas tres veces cada mil millóns. Dise que é a achega máis salientable do gran colisor despois do bosón de Higgs, e neste caso Galicia volveu xogar un papel esencial. O deseño da análise e a validación nos datos protagonizaron a tese do focense Diego Martínez Santos, elixido o mellor novo físico experimental de Europa en 2013. O profesor José Ángel Hernando e Xabier Cid, na actualidade investigador posdoutoral no CERN, tamén tiveron unha participación destacada no proxecto.
Martínez Santos inicia agora un ambicioso proxecto financiado polo Consello Europeo de Investigación (ERC) para que o LHCb poida rexistrar con máis eficacia desintegracións moi escorregadizas e "que poderían ser moi interesantes para ir máis aló do modelo estándar da física e pescar a supersimetría", ilustra. A súa proposta de solución baseáse na adaptación do software dun detector xa existente, o que permitiría aforrar o custe que requeriría á construción dun novo experimento.
O grupo compostelán do LHCb ten ademais participado na construción do complexo sistema de detectores e subdetectores do experimento dende a súa fundación nos anos 90. E tamén contribuído noutras publicacións de análises de desintegracións de mesóns beauty, engade o seu director, Juan Saborido. "Estas desintegracións son moi raras e potencialmente moi interesantes, aínda que de acordo coas predicións do modelo estándar", explica Saborido, que dubida na súa quiniela sobre que dará de si a nova xeira do gran colisor. "É difícil facer prognósticos. Se houbese que apostar, diría que probablemente o modelo estándar vai saír bastante victorioso (...), ou poderíamonos equivocar e ver cousas espectaculares, como as partículas supersimétricas. Iso sería un bombazo", responde.
O grupo de física teórica da USC participa tamén no LHC a través do seu cuarto experimento, ALICE, que estuda as propiedades da materia a moi altas densidade e temperatura, tal e como era nos primeiros microsegundos despois do Big Bang, indica o seu coordinador, o profesor Pajares, o delegado científico de España no CERN nun período clave para o LHC, dende 2008, ano da súa posta en marcha, ata 2012. No marco deste proxecto, o seu colega Carlos Salgado conta con outra axuda do ERC para investigadores prometedores centrada nunha investigación que tamén se podería beneficiar da nova etapa do Gran Colisor de Hadróns.
Sexa cal sexa o futuro que depare, o Laboratorio Europeo de Física de Partículas xa cambiou a historia desta disciplina, e tamén a da ciencia galega, salienta Carlos Pajares. "Por osmose, a participación no CERN foi moi importante pola influencia que tivo non só na física, senón na internacionalización de toda a ciencia en España e Galicia", reflexiona.
- Si.
A breve conversa semella anódina, pero é parte da historia da tecnoloxía en Galicia. O catedrático de física teórica Carlos Pajares lembra con humor a pregunta que lanzou no primeiro correo electrónico enviado dende Galicia e a resposta aínda máis breve de Alfonso Vázquez Ramallo. Corría o ano 1989, o daquela reitor compostelán estaba en Santiago e o seu colega, no Laboratorio Europeo de Física de Partículas (CERN). Ese mesmo ano, o centro con sede en Xenebra (Suíza) desenvolvería outro fito das telecomunicacións, desta volta a nivel mundial, grazas a Tim Berners-Lee, creador da world wide web. Un cuarto de século despois, o CERN segue a producir ciencia e tecnoloxía de primeiro nivel con contribucións de todo o mundo, incluída Galicia. O que segue é un repaso ás principais achegas dende o noso país.
A pegada galega no CERN déixase ver nos seus principais avances, mesmo no máis famoso: a descuberta do bosón de Higgs. E seguirá séndoo na nova etapa que vén de iniciar o seu acelerador de partículas máis potente do mundo, o Gran Colisor de Hadróns (LHC), que ademais de afondar no modelo estándar podería desafialo e atopar nova física que explique enigmas como o da materia escura. Unha porta aos misterios das partículas elementais do Universo con mira propia dende Compostela.
Os algoritmos do sistema de filtrados de datos dun dos experimentos que descubriron o bosón de Higgs son de autoría galega
Dende o CERN chegan a Santiago a través da internet os datos das colisións do LHC para a súa análise. A máquina, un anel de 27 quilómetros de perímetro soterrada a cen metros entre Suíza e Francia, volveu funcionar o pasado mes de xuño logo dunha parada técnica de dous anos cun novo récord: a 13 teraelectronvoltios (TeV), case o dobre da enerxía que permitiu no seu primeiro ciclo atopar unha partícula candidata a ser o bosón de Higgs. Este achado, anunciado o 4 de xullo de 2012, foi posible grazas á capacidade de dous dos catro experimentos do LHC: o CMS e ATLAS. Dende este último, Galicia deixou a súa pegada na descuberta que lle valería o premio Nobel a Peter Higgs e François Englert, quen nos anos 60 do século pasado propuxeron o mecanismo polo o que os obxectos adquiren masa no Universo, e que requería a existencia do bosón que leva o nome do físico escocés.
O túnel do LHC. Foto: CERN
A compostelá Mar Capeáns, membro do cadro do persoal do CERN, traballa en ATLAS no desenvolvemento de detectores e é parte desa contribución galega. A dubresa Patricia Conde, a ourensá Teresa Fonseca e o compostelán Cibrán Santamarina, tamén formados na USC, puxeron outro graíño de area ao facérense cargo da programación dos algoritmos do sistema de filtrado de datos deste detector, que permite peneirar os 600 millóns de colisións entre protóns por segundo que xera e seleccionar só uns poucos centos relevantes.
Diego Martínez ten apoio europeo para facer máis eficaz o LHCb na procura de partículas moi escorregadizas
Hoxe Conde segue a traballar neste experimento dende Lisboa e Santamarina é parte do equipo da USC implicado noutra pata importante do LHC, o LHCb, que o pasado mes de maio publicou xunto co CMS en Nature o descubrimento dunha desintegración de partículas subatómicas moi especial. Tanto, que só acontece unhas tres veces cada mil millóns. Dise que é a achega máis salientable do gran colisor despois do bosón de Higgs, e neste caso Galicia volveu xogar un papel esencial. O deseño da análise e a validación nos datos protagonizaron a tese do focense Diego Martínez Santos, elixido o mellor novo físico experimental de Europa en 2013. O profesor José Ángel Hernando e Xabier Cid, na actualidade investigador posdoutoral no CERN, tamén tiveron unha participación destacada no proxecto.
Martínez Santos inicia agora un ambicioso proxecto financiado polo Consello Europeo de Investigación (ERC) para que o LHCb poida rexistrar con máis eficacia desintegracións moi escorregadizas e "que poderían ser moi interesantes para ir máis aló do modelo estándar da física e pescar a supersimetría", ilustra. A súa proposta de solución baseáse na adaptación do software dun detector xa existente, o que permitiría aforrar o custe que requeriría á construción dun novo experimento.
O grupo de física teórica estuda as propiedades da materia tal como era só uns microsegundos despois do Big Bang
Por osmose, a participación no CERN foi moi importante pola influencia que tivo na internacionalización de toda a nosa ciencia, apunta Pajares
O grupo compostelán do LHCb ten ademais participado na construción do complexo sistema de detectores e subdetectores do experimento dende a súa fundación nos anos 90. E tamén contribuído noutras publicacións de análises de desintegracións de mesóns beauty, engade o seu director, Juan Saborido. "Estas desintegracións son moi raras e potencialmente moi interesantes, aínda que de acordo coas predicións do modelo estándar", explica Saborido, que dubida na súa quiniela sobre que dará de si a nova xeira do gran colisor. "É difícil facer prognósticos. Se houbese que apostar, diría que probablemente o modelo estándar vai saír bastante victorioso (...), ou poderíamonos equivocar e ver cousas espectaculares, como as partículas supersimétricas. Iso sería un bombazo", responde.
O grupo de física teórica da USC participa tamén no LHC a través do seu cuarto experimento, ALICE, que estuda as propiedades da materia a moi altas densidade e temperatura, tal e como era nos primeiros microsegundos despois do Big Bang, indica o seu coordinador, o profesor Pajares, o delegado científico de España no CERN nun período clave para o LHC, dende 2008, ano da súa posta en marcha, ata 2012. No marco deste proxecto, o seu colega Carlos Salgado conta con outra axuda do ERC para investigadores prometedores centrada nunha investigación que tamén se podería beneficiar da nova etapa do Gran Colisor de Hadróns.
Sexa cal sexa o futuro que depare, o Laboratorio Europeo de Física de Partículas xa cambiou a historia desta disciplina, e tamén a da ciencia galega, salienta Carlos Pajares. "Por osmose, a participación no CERN foi moi importante pola influencia que tivo non só na física, senón na internacionalización de toda a ciencia en España e Galicia", reflexiona.
Serie
Galicia e as partículas elementais: de Schrödinger ao CERN
A informática ourensá Eva Dafonte é subdirectora dun equipo indispensable para o funcionamento do CERN
A canteira da USC participa no proxecto máis ambicioso da física contemporánea
Así se xestou un dos máis resultados máis importantes do LHC ata o momento
Claves para entender a partícula fundamental máis buscada durante décadas
A ecuación que leva o nome do físico austríaco, esencial na revolución da física cuántica
Crónica da primeira visita dun Nobel a unha Galicia que espertaba á ciencia