Ouvidos galegos para as cantigas de donas

As institucións académicas galegas non comparten polo momento as ideas de Ria Lemaire sobre as cantigas de amigo. A teoría de que boa parte destas composicións medievais fan parte dunha tradición oral creada e transmitida por mulleres non é o paradigma dominante nos estudos sobre a lírica medieval. No entanto, a proposta xa non atopa un rexeitamento frontal como acontecía hai varios anos.

As teorías de Ria Lemaire, que tratamos na nosa última reportaxe, aínda non teñen o consenso da Academia no noso país. Segundo explica Camiño Noia, Catedrática de Lingua e Literatura Galega da Universidade de Vigo, "aquí os estudos de literatura medieval foron moi tardíos, nun comezo o que se empregaban eran os manuais de Rodrigues Lapa, aínda nos anos 80, cando se comezaron a estudas estas materias". Canda ao recoñecido autor portugués, o traballo de Giuseppe Tavani desde roma marcou as análises sobre este campo. "Son estudos moi clásicos, que repiten o que dixeran estes estudosos, non se innovou nin se puña nada en cuestión, todo era como dicían estes autores que se tiñan como os pais da lírica medieval".

Visións externas

Foi cando especialistas doutros ámbitos se achegaron a esta cuestión que comezaron a aparecer novos discursos. "Xente coma min que estaban noutras areas fomos reflexionando sobre a escrita de mulleres, e eu mesma pensei que toda esta poesía, como acontecía noutras áreas de todo o mundo, podería ser de mulleres". Segundo Noia, "había datos para dicir que era así, que se cantaban e que uns trobeiros, homes que sabían música e que podían tocar e que tiñan presenza social, colleron estas cancións, cantáronas e logo alguén as puxo por escrito".

Resistencias

A tese non foi ben acollida no seu día, segundo lembra esta catedrática. "Eu un día, nun congreso que se fixera en San Simón sobre lírica medieval puxen esta posibilidade de que fosen de muller. O escándalo foi terrible. Eu recoñecía non ter datos, pero os que arremetía tan duramente contra isto no tampouco os tiñan sobre a identidade de Meendiño, Martin Codax nin doutros autores". Foi a partir de aí que esta investigadora, por apuntamento dunha colega, entrou en contacto coas teorías de Lemaire. "Logo unha vez que fun a un congreso a Bahía, atopei unha rapariga, unha cantautora, Socorro Lira que lle puña música brasileira as cantigas no proxecto de Cores do Atlántico, e foi por ela que coñecía a Ría.

Aos poucos

Noia recoñece que hoxe en día non se atopan as mesmas resistencias a propostas como as que defenden estas especialistas. "Hoxe ninguén se escandaliza xa. Mesmo Tavani que estaba presente cando eu propuxen aquela herexía en San Simón, recoñeceu ao saír da sala que ao mellor se podía seguir aquel fío. Non o vía unha cousa absolutamente fora de lugar, sabía que a lírica feminina que se acompañaba no traballo da muller estaba moi presente en todos os países europeos. Eu non volvín traballar sobre iso, e polo que sei todas as publicacións continúan a ser clásicas e céntranse en cuestións como análises de sílabas e do contido ou ver as sinaturas. Dáse fe que todas as sinaturas son auténticas e todo foi feito polos trobadores, está o tema un pouco estancado"

A excepción

Lemaire, pola súa banda, considera que a nosa literatura segue a ser unha excepción á hora de considerar esas primeiras creacións líricas. "Eu fun convidada a trinta países do mundo para falar da miña teoría, os únicos lugares onde continúo sen ser respectada son en Portugal e na Galiza, desde a perspectiva dos Estudos Medievais. Tamén Italia e Francia, en menor medida. Ata hoxe ninguén fixo o esforzo para acompañar o grande movemento intelectual do postmodernismo, non entraron aínda nesa era, non discuten o nacionalismo, agás algunhas excepcións. No século XX houbo un poder intelectual importante da man de filólogos italianos, e ata hoxe ese control está a impedir unha discusión seria sobre estas cousas. Non é que eu non os respecte, pero eles non me respectan a min". Ao seu ver "estas visións impediron un diálogo serio e científico sobre a realidade da cultura galega. Impediron calquera abordaxe científica da cultura galega".

O futuro

No entanto, esta investigadora está convencida de que haberá mudanzas no xeito en que consideramos a nosa literatura. "Moitos traballos que se presentan hoxe estaban prohibidos en universidades europeas nos anos setenta. Os traballos sobre muller considerábanse acientíficos, ao igual que os traballos sobre autores vivos, sobre tradicións populares ou encol de creadores interdisciplinares. Isto amosaba os limites do ensino das Humanidades. Agora entramos nun momento transnacional que permite este tipo de investigacións. Isto pon como cuestión fundamental, qué é o que nos obrigaron a esquecer na construción desas historias nacionais".