Minube" width="300">Como é sabido, Ravachol era o papagaio do boticario pontevedrés Perfecto Feijoo, en Pontevedra. Aínda que as súas orixes non están totalmente claras (puido ser agasallo dun cuartel ou ben ser propiedade anterior da familia Montero Ríos), conseguiu facerse un personaxe coñecido en Pontevedra cos seus exabruptos anticlericais (non en van tiña nome de anarquista francés), a manía de cantar as belezas das mozas que pasaban e o seu mal xenio, expresándose sempre en galego. Se o papagaio tivese morto no verán non tería pasado nada. Pero morreu o 25 ou o 26 de xaneiro un ano no que o Entroido cadraba baixo, explica Ramón Rozas, xornalista de autor do Ramón Libro de oro del Carnaval de Pontevedra. E é que só oito días despois do deceso, artellouse, a coincidir con estas festas, un multitudinario enterro que implicou a boa parta da poboación local e que foi acompañado dun bo feixe de actividades. No momento en que morreu, non pasou nada. Pero aos poucos comezou a aparecer un lote de xente na botica de Feijoo para lle dar o pésame, e a conta diso ocorréuselles estirar o dó e integrar iso no entroido.
A festa de 1913
En só oito días armouse unha festa como poucas veces vira a vila. O papagaio embalsamouse e estivo na Botica, logo levouse ao Recreo de Artesáns, na beira da Praza da Ferrería, a xente pasaba a velo, lembra Rozas. Cirios e flores acompañaban o corpo presente, e autoridades civís e militares achegáronse a presentar os seus respectos. O cortexo fúnebre, que se celebrou no 5 de febreiro, mércores de cinza, foi verdadeiramente multitudinario, e incluíu, segundo recolle Xosé Fuentes Alende nun artigo publicado no web do Museo de Pontevedra, doce xinetes con farois acesos, bandas de cornetas, a comparsa Los Espías, as carrozas do Liceo Casino e do Recreo de Artesáns, a dos membros do faladoiro da botica, a banda de música municipal e numerosas máscaras e foi contemplado por milleiros de persoas. A celebración completouse cunha Velada Infausta, na que actuou a banda municipal, houbo números de ópera e mesmo unha elexía en lembranza do finado. Logo do acto, celebrouse finalmente o enterro físico do loro, na finca que o boticario tiña en Mourente. O impacto da celebración chegou moi para alén da cidade. A noticia correu por toda España. No Museo consérvanse telegramas de pésame de Ponte Caldelas, Ourense ou Madrid. A xente involucrábase na festa desde a distancia como se morrese a primeira figura da cidade, lembra Rozas.
Vangarda pontevedresa
Ramón Rozas teno claro. Esta celebración coloca Pontevedra á altura da vangarda europea. Se tivese pasado isto en Zurich uns anos depois, cos dadaístas, aparacería en todos os libros. Foi unha auténtica rebelión contra todo o establecido, botar un día enteiro a enterrar e chorar un paxaro. Hai que pensar o qué diría a Igrexa de que enterrasen un papagaio, contando con que habería xente que participaría facendo de curas ou políticas. Isto na mentalidade de hai un século tiña que ser moi chocante.
O caldo de cultivo
Á hora de explicarmos como puido artellarse semellante fenómeno social en 1913, debemos pensar que a cidade contaba cunha tradición carnavalesca importante desde finais do século XIX. Ao se facer capital de provincia, Pontevedra mudou totalmente, tanto a nivel urbanístico como de poboación. Había unha grande masa de traballadores da administración, cultos, que comezaban a precisar determinadas actividades culturais. Así, en lugares como a biblioteca da Familia Muruais, os participantes nas tertulias podían acceder a revistas chegadas directamente de París co que se pode dicir que estaban á última. Había canles de comunicación coa Europa máis moderna, e con este substrato é como vai saíndo o Entroido como válvula de escape para se rebelar un pouco contra o establecido, lembra Rozas. Debemos pensar que falamos dunha cidade no que se acababa de fundar unha loxia teosófica e na que os masóns tamén estaban presentes, na que estaba en marcha a Sociedade Arqueolóxica e na que Casto Sampedro compilaba o seu Cancioneiro, entre moitas outras iniciativas.
Así, xa en 1876 organizouse un Entroido memorable que contou cun importante desfile, un desembarco desde o río e a celebración dun combate entre o rei Urco e Teucro, o fundador mítico da Cidade. A xente viu que ademais de o pasar ben, aquilo tamén valía para gañar cartos, e os comerciantes apostaron por recuperar a fórmula do Entroido na rúa. Así en 1888 e en 1900 houbo tamén grandes celebracións, aínda que polo medio continuou a se celebrar. Con ese caldo de cultivo, non é de estrañar que o falecemento de Ravachol servise como a excusa perfecta para montar unha boa hai agora cen anos.
A pegada do animal
A pegada dun papagaio no conxunto social pontevedrés pode tamén chamar a atención, pero se temos en conta que botou 22 anos a escandalizar paseantes e que o seu dono e mais os seus contertulios eran algúns dos membros culturalmente máis activos da cidade, logo se explica o impacto da súa morte. A fama da ave xa a levara a participar en 1900 nunha obra cómica que se representara no teatro de Pontevedra, aínda que, segundo recolle Xosé Fuentes Alende, o animal saíuse do seu texto.
O renacer do enterro
Malia ao que se poida pensar, a pegada do papagaio non se incorporou inmediatamente ás celebracións do Entroido pontevedrés. Logo deste 1913, a celebración continuou ano a ano sen máis referencias ao plumífero ata que, logo de se ter perdido a celebración ao aire libre, o Entroido retornou a mediados dos anos 80. En 1984 por vez primeira voltou a se celebrar na rúa, explica Rozas, xa que durante o franquismo a celebración quedara vencellada ás sociedades recreativas e non se podía facer fóra. E xa no 85 xente que sabía da historia do loro aproveitouna para seguir dotando de contidos a festa e prolongala ata o venres. Naquel primeiro ano, o loro simplemente incinerouse, e a partir do 86 comezou o costume de o vestir cada ano con algún tipo de referencia á actualidade. Desde entón vense empregando para ridiculizar algún aspecto da sociedade, que era algo que tamén facía Ravachol nos seus días. Este investigador recoñece que a memoria do personaxe non estaba moi viva na poboación, poida que algunhas persoas o coñecesen polos libros de lembranzas de Hipólito de Sáa ou de Prudencio Landín. Precisamente a obra deste último De mi viejo carnet fora reeditada en 1984 pola Deputación de Pontevedra contendo a historia do enterro do papagaio orixinal.
Logo de ampliar aínda máis a celebración nos últimos anos levándoa para o sábado, erguéndolle unha estatua ao plumífero e mesmo recreando cada ano a botica no seu emprazamento orixinal, o Concello de Pontevedra artellou este ano un programa especial para conmemorar o centenario do papagaio. Así, celebrarase unha nova Velada infausta con diferentes actuacións. E, como cada ano, un tropel de viúvas e viúvos acompañarán o animal, desta volta como afectado pola venda de accións preferentes das caixas galegas, ata o seu definitivo adeus. Ata o vindeiro Entroido.