A memoria de Muxía

Cada vez é mais habitual que concellos e asociacións artellen recollidas de fotografías antigas. Así fixeron tamén en Muxía, hai xa tres anos. O enorme éxito daquela iniciativa levounos a desenvolver o Proxecto Buserana, unha ambiciosa iniciativa de recuperación do patrimonio inmaterial que comeza aínda a verterse na rede. Nomes de barcas, microtopónimos costeiros, ditos ou personaxes do concello poden coñecerse no blog do proxecto.

Máis de mil fotografías antigas. Microtopónimos da costa. A Romaría da Virxe da Barca. Lendas, ditos e palabras propias da zona. Nomes de barcas. O secado do congro. Ata biografías de persoas célebres na vila teñen cabida no proxecto Buserana. E todo mercé á colaboración dos veciños de Muxía, que amosan un grande interese por conservar e difundir o seu patrimonio inmaterial. Todo comezou como unha iniciativa de Viki Ribadulla, técnica de Cultura no Concello. “Propuxen facer unha compilación de fotografías antigas. A idea era que a xente achegase as da súa familia, escanealas e facer unha pequena exposición con algunhas delas. A verdade é que conseguimos un fondo bastante importante, moitas persoas trouxeron cousas e a exposición tivo moito éxito”. A partir disto, Ribadulla comezou a artellar o que sería o proxecto Buserana. Segundo ela, “O obxectivo principal de todo isto é definirnos como comunidade, poñer en valor todo o que nos define e que nos fai ser como somos”.

Na rede
Agora, a iniciativa abriu un blog no que se vai dando a coñecer, aos poucos, o material que se foi acumulando desde aquel ano 2009. “Tiña moito material pero non sabía como o publicar. Pensara en facer dalgún xeito un museo da cultura inmaterial, pero iso precisa financiamento e un local. A raíz dun curso sobre galego e novas tecnoloxías foi cando pensei en o publicar no blog e conseguir a xente teña acceso”. Polo momento tanto o número de visitas e o retorno recibido por parte dos usuarios semellan darlle a razón á técnica na súa aposta por este medio.

A implicación
Para alén de todo o coñecemento que conseguiu recuperar esta iniciativa, é de destacar a grande implicación dos veciños a prol do seu patrimonio. “Hai un grande orgullo do noso. Quizais dalgún xeito a xente sinte, aínda que non se pare moito a pensar niso, que é unha cultura que está en risco de desaparecer. Muxía perdeu a súa fisionomía de vila mariñeira e o traballo no mar. Quedan sete ou oito barcas do medio cento que podía haber aínda nos anos 80. Entón o sentimento de que imos perdendo algo, e que hai moitas cousas que só fican na memoria, activa a xente”. Segundo recoñece a técnica de cultura, “polo xeral este é un pobo no que nos queixamos de ser apático, e que ninguén fai nada, pero semella que cando nos tocan no noso, reaccionamos”, apunta.

Fotografías e nome
Na actualidade, o proxecto conta con máis de 1000 fotografías de diferentes épocas escaneadas a partir dos arquivos familiares. E é que o muxiáns, segundo Ribadulla “as fotos antigas gústanlle moito á xente, é un dos campos onde conseguimos mais material”. Canda a isto “tamén ten moito éxito a recuperación das palabras”. Este proceso de rexistro das variedades lingüísticas locais desenvolveuse a través dos centros de ensino, promovendo actividades de recuperación mediante os alumnos e as súas familias, e ademais distribuíndo fichas para encher nos bares da vila. “Isto axudou a que xente falase moito sobre o tema, gustou moito lembrar estas cousas. E dunha destas tertulias saíu de xeito espontáneo a proposta de recoller os nomes das embarcacións e quen eran os seus donos”. De aquí saiu un catálogo que recolle nomes como Estás como nunca, Alcatrás, Ambuma, Mediterráneo, A Chicha ou A Pecheha entre moitos outros nomes, canda a expresións como “aprétanche as zocas”, “a faneca está na cadeira”, “chicar o mar con un tolete” ou “estar como un robalo” entre moitas outras.

Persoeiros populares
Outro dos aspectos orixinais do proxecto foi a recollida de breves biografías de persoas que dalgún xeito marcaron a poboación local. “Trátase dunha serie de persoas que persoas que polo seu carisma ou a súa importancia na comunidade son referentes. Calquera saber quen son. Comezamos cos que máis lembramos, pero cómpre incorporar moita xente. Hai cantareiras ou regueifeiros, moita xente. Trátase de valorar o que a persoa achegou á comunidade e ver como deixaron de ser persoas individuais para se facer símbolos”. Juan de Fisterra, Marcelino o Pulga, Pancho Grille ou Eduardo o Rata fan xa parte do imaxinario colectivo muxián, e agora poden ser coñecidos por todos os interesados mediante a rede. “O Rata morreu hai xa moitos anos, pero mesmo rapaces novos que non o coñeceron seguen a falar del e saben quen era, e a xente da súa familia seguen a ser os do Rata”.

Máis accións
Para alén destas accións, no marco do Buserana desenvolvéronse tamén encontros cos maiores da vila para coñecer máis do pasado común, e xeito transversal, outras accións municipais non directamente vencelladas á iniciativa aproveitan para pór en valor este patrimonio. “Por exemplo, no Entroido faise un obradoiro de receitas que se aproveita para xuntar nenos e maiores. Tamén gravamos un vídeo, mediante unha subvención da deputación da Coruña no que os nenos lles fan preguntas ás avoas de Muxía

Futuro
Como futuro inmediato, para alén de continuar a actualizar o blog, Ribadulla quere “implicar os centros de ensino” no traballo e recoñece que “o ideal sería conseguir algún grupo de traballo, máis xente que traballe o tema desde diferentes ámbitos”, xa que recoñece que boa parte do éxito de Buserana se debe “a moitas horas e moito traballo voluntario”. “Gustaríame avanzar na recuperación de topónimos da propia vila, que non se recolleron no nomenclátor das rúas pero que aínda se empregan. Tamén habería que visitar as aldeas para recoller toponimia nelas, hai moitísimas cousas que non están recollidas en ningures”.