Polaroid foi no seu dÃa un choque na nosa literatura. Segundo lembraba Dolores Vilavedra a analizar os fitos das nosas letras de finais do século XX, "foi un revulsivo que obrigou a cuestionar o que é a novela e a literatura. En certo xeito marca un punto de inflexión e amosa a herdanza das posmodernidade nas nosas letras". Para mais, o feito de que un libro tal chegase aos centros de ensino como lectura recomendada "provocou protestas de Asociacións de Pais, considerábase inmoral". O feito de lograr o Premio da CrÃtica en 1987 non fixo máis do que incrementar o eco da obra. Textos como o Manifesto Kamikaze ou Galicia, esa merda coa súa chamada a facer croquetas coa momia de Castelao ou a derrubar a casa de RosalÃa de Castro continúan a ser citados e lembrados a dÃa de hoxe.
A definición
O texto de presentación da editorial deixa claro o espÃrito rupturista da obra ao tempo que a dificultade para a definir: "Polaroid é un libro de narracións que enlaza tanto coa cultura underground dos anos setenta como co tempo da cultura pop, da produción de obxectos industriais de consumo en serie, do tempo dos medios de comunicación audiovisuais e da cultura da música pop anglosaxona. Mais tamén é un libro que trata das linguaxes, da lingua e os seus diversos niveis e usos; que xoga e experimenta coa linguaxe narrativa; que ironiza sobre a literatura e as súas retóricas; que utiliza, a partir da oralidade, todo tipo de materiais atopados, creados, manipulados para facer literaturaÂ… ". FotografÃas, supostas cartas de lectores, Manuel Fraga como un personaxe de ficción... as apostas arriscadas sucedÃanse nunha obra que resultou fundamental no posterior desenvolvemento da carreira literaria do seu autor, asà como das letras galegas en xeral.
Vendas e institutos
A pegada da obra da sociedade galega non se poderÃa entender sen a súa presenza como lectura recomendada nos centros do ensino do noso paÃs. Milleiros de estudantes de secundaria achegáronse a Suso de Toro e á narración contemporánea na nosa lingua. Segundo lembra Manuel Bragado, actual director de Xerais, "foi o que nos abriu un novo publico para a literatura galega, permitiu renovar unha oferta para os centros escolares que era moi reducida e moi vencellada coa literatura galega dos anos 60 e 70 e pola outra abrir un revulsivo, unha patada no estómago a moitÃsimos lectores e amosar que era posible que en galego existise unha literatura rabiosamente contemporánea. Eu mesmo fago parte daquela xeracÃon de novos lectores que se incorporou á literatura galega con este libro". A obra tivo tamén a súa importancia para o desenvolvemento de Edicións Xerais, segundo lembra Bragado, "foi, con Crime en Compostela, un dos dous tÃtulos sobre os que se alicerzou a colección Narrativa", lembra. Desde a súa publicación, a obra viu 7 edicións na colección Narrativa e unha edición máis na colección "25 aniversario de Xerais", cun total de 16.700 exemplares vendidos. O libro segue vivo no catálogo de Xerais cunha edición revisada polo autor en 2004 e outra en 2006.
Suso de Toro sitúa a obra no marco dunha tendencia narrativa que deliberadamente querÃa rachar e ser incómoda.
¿Que serÃa de Suso de Toro sen Polaroid?
Pois non o sei. A obra era parte central do discurso co que arrincaba eu. Comezara con Caixón desastre que me premiaran no 83. Con Polaroid puiden formular mellor o que querÃa expresar. A anterior fora unha publicación institucional que funcionou moi ben, aÃnda que tiña unha tiraxe limitada de mil exemplares. Eu querÃa artellar algo mellor, e foi posible ao atopar a LuÃs Mariñas, de Edicións Xerais, que me permitiu facer unha obra como eu querÃa. Entón non podo imaxinar outra cousa. Aquel era o proxecto literario daquela época da miña vida, que continuei logo en Tic-tac.
¿Foi unha sorpresa que aparecese recomendada nos centros de ensino?
Foi, foi. Eu tiña claro que era un libro que nacÃa de min mesmo. E eu tiña unha formación basicamente no canon da literatura moderna en inglés, francés ou castelán, e tamén incorporei conscientemente referencias propias da miña xeración, que xa incluÃan a cultura propia dos medios de comunicación. AÃnda que a miña primeira infancia foi sen televisión, fun crecendo con ela, e estaba a radio, os xornais, as revistas ou a música pop e en inglés. E iso non era só unha moda, era tamén unha linguaxe que quixen incorporar. Realicei en Polaroid unha fusión consciente e poida que aà estea o que é estritamente novidade. Polo resto é unha obra litearira que se le como tal, que che entretén.
¿Ata que punto foi unha aposta consciente por renovar na narrativa?
Fun afortunado porque habÃa unha tarefa por facer. A cultura estaba dominada por un certo doctrinarismo ou catecismo nacionalista moi pÃo e moi de cartón pedra. E pola outra banda, a cultura funcionaba como botafumeiro dun poder moi conservador e moi reaccionario, que era o que estaba naquel momento na Xunta. E isto insatisfacÃame polas dúas bandas. Entón a obra conscientemente estableceu unha dialéctica coas ideas dominantes naquel momento, e custionaba tamén as estéticas correspondentes. Hai unha parte do libro, un ciclo de oito textos chamado Apoteose do churrasco que é un retrato duro do meu paÃs, no que conscientemente cuestionaba por unha banda a imaxe de vÃtima que cultivaba o nacionalismo como ao tempo tamén ese poder novo dunha dereita que estaba a se lexitimar e asentar pero que para min era unha cadea que se lle botaba ao pescozo ao paÃs. Entón é un libro que realmente ten unha parte de belixerancia estética, ideolóxica e tamén polÃtica. E resultáballe incómodo a xente dun lado e doutro e agora vexo que iso foi parte do seu éxito.
¿Lembra algunha crÃtica que lle chamase especialmente a atención?
Houbo unha moi positiva que escribiu un crÃtico desde Barcelona, Xesús González Gómez, que saudou Polaroid como a novidade necesaria na literatura galega. El era moi crÃtico co que se publicaba daquela e saudou estrondosamente a chegada da obra. Para mÃn foi moi importante porque eu non coñecÃa ninguén, andaba fóra dos circuÃtos onde se movÃan os axentes da literatura, profesores ou escritores, e tampouco ninguén me coñecÃa persoalmente. Entón iso resultoume moi positivo, porque tampouco tiña padriños que apoisen a obra. E logo houbo outra crÃtica moi interesante e significativa, que fixeron dous profesores da Universidade da Coruña de Literatura Galega que saÃron ao paso do libro cun artigo estenso na revista Luzes de Galicia e o que viñan dicir era que en realidade Polaroid non eran tan novo nin tan moderno, e que iso todo xa estaba inventado. Eu contesteilles no seguinte número cun artigo bastante reflexivo. Pero para min foi significativo atopar profesores de literatura galega que seguramente tiñan a súa idea sobre a literatura galega e se viron na necesidade de lle saÃr ao paso ao libro. Entón eu dixen "algo pasa" para que esta xente teñan a necesidade de saÃr publicamente. Poucas veces alguén se pon a escribir contra un libro para dicir que non é tan interesante como cre a xente, para desmentir os lectores.
¿Ata que punto pensa que ten vixencia o libro?
Agora vexo as cousas desde fóra. Achegueime ao libro e ao meu xeito de ver está perfectamente vivo. Non mudarÃa nada. En primeiro lugar porque é un libro deliberadamente imperfecto e non admite que se lle limen cousas, iso é parte da súa estética. É un libro que ten algo de xesto, entón non lle podo tocar nada. E por outra banda vexo que está vivo. E aÃnda máis, o discurso ideolóxico que está na Apoteose do churrasco asÃnoo hoxe. A visión do paÃs que está aà segue a ser perfectamente válida para min. Se o quixese retratar hoxe non o farÃa mellor.
