Un camiño con restos

Unha catedral, un restos humáns, unha investigación segreda, a inscrición dunha lápida borrada e a igrexa metida polo medio. Parecen os ingredientes dun guión cinematográfico ao máis puro Código Da Vinci pero é unha historia real e moi próxima. Trátase da investigación realizada a cabo para autentificación dos restos do apóstolo Santiago a finais do século XIX e que trae á luz a obra As actas escuras (Centro Dramático Galego) que se pode ver estes días no Salón Teatro de Santiago.

O 28 de xaneiro de 1879 nunha escavacións segreda só coñecida polo arcebispo (Miguel Payá e Rico), varios cóengos e un par de operarios aparece un recóndito no trasaltar moro da Catedral que se sospeita que son os restos do apóstolo Santiago. A Igrexa encarga nese momento unha investigación “que está conformada por dous médicos e un químico ilustre, todos eles da Universidade de Santiago, que fan unha análise anatómica e química da mostra ósea” explica o médico e antropólogo José Carro Otero e un dos máximos coñecedores desta investigación. Segundo o seu criterio o estudo conclúe e documenta científicamente que son os “restos de tres varóns (a tradición popular asegura que Santiago foi enterrado xunto cos seus discípulos Teodoro e Atanasio), que dous deles estaban nunha idade media e o terceiro no último terzo da vida; ademais, as conclusións químicas baseadas en criterios como a robustez, simetrías…determinan que os restos son moi antiguos” explica Carro quen, ademais, posúe a única foto que se conserva do reconditorio no que se atopaban os restos localizados a finais do século XIX.

José Carro Otero afirma, ademais, que existe outra evidencia relacionada cos feitos históricos que contribúe a reforzar a hipótese de que son os restos do Apóstolo: “a un deles fátalle a apófise mastoidea dereita(oso da cabeza), que Xelmírez regalou a San Antón, Obispo de Pistoia, nunha visita a Santiago e antes de que mandara sellar os restos para evitar que Reis e nobles da época pediran o seu anaco de reliquia”. Esa reliquia venérase a día de hoxe en Pistoia (Italia) e formou parte destacada da documentación que levou a que unha Congregación Extraordinaria creada en 1884 para certificar a autenticidade dos restos. Na investigación dirixida por López Ferreiro, constatouse que nos restos atopados (tamén incompletos) falta unha apófise mastoidea e que podería coincidir coa tradición popular. Precisamente, a fonte oral foi determinante na certificación que tivo lugar trala investigación que fixo a Igrexa sobre os restos tendo en conta o que a tradición popular mativo sobre a morte (por decapitación) traslado e soterramento dos restos do Apóstolo.

Evidencia científica versus verdade revelada
“As probas científicas que se realizaron naquel momento non o desminten, pero tampouco o afirman” asegura Carro Otero. Ao mesmo tempo, asegura que aínda que hoxe se tivera acceso ao restos do Apóstolo se lle aplicasen as técnicas modernas (como o ADN ou o Carbono 14) tampouco teríamos a confirmación de que son auténticos. “As probas do ADN baséanse na comparanza e necesitariamos unha mostra dun descendente de Santiago” puntualiza Carro Otero.

Sobre estas cuestións apunta a obra de teatro escrita por Roberto Vidal Bolaño hai uns vinte anos e posta no escenario agora polo Centro Dramático Galego. A obra tamén fai alusión a unha ara situada no mosterio de San Paio de Antealtares. A lápida está considerada como a ara do oratorio do mausoleo precristiano orixinal de Santiago e que antes fora ocultado no século XII polo Arcebispo Clemente ante a ameazada de que o pirata Drake destruíra a Catedral e levara as súas reliquias. San Clemente nunca indicou o lugar exacto no que escondeu as reliquias, o que motivou as escavacións posteriores de localización da man do arcebispo Payá e Rico. Ao tempo, hai fontes que aseguran que o arcebisco San Clemente mandou borrar a inscrición desa lápida en 1601 xustificando o carácter pagá e impropio para o culto; pero tamén hai quen apunta que esa inscrición foi borrada porque indicaría a identidade. Para Otero Carro meter a historia da lápida na investigación dos restos non é axeitada porque "ademais de indocumentada é dar entrada as teorías erradas de que é Prisciliano (este bispo galego herexe, que se enfrontou á xerarquía eclesiástica no final do Imperio Romano)" apunta este científico.

En todo caso, Xulio Lago, director da montaxe "As actas escuras" que se inspira nos feitos históricos apuntaba que "non é teatro histórico pese a que está moi documentado, senón ficción sobre uns feitos que ben darían para un guión cinematográfico".