Montse Pena, investigadora especializa en Literatura Infantil e Xuvenil, impartÃa o pasado xoves na Facultade de FiloloxÃa da Universidade de Barcelona a conferencia As orixes da literatura infantil en galego: Xohana Torres, Galaxia e La Galera. Na súa intervención, Pena sinalaba a existencia dunha planificación clara na publicación dos primeiros tÃtulos destinados aos máis novos na nosa lingua. “Antes de me introducir nesta cuestión non pensaba que existise unha planificación neste sentido por parte de Galaxia”, advirte esta investigadora. Foi ao analizar datos achegados por investigadores coma Mónica DomÃnguez sobre as traducións no Estado entre os anos 40 e 80 e do estudo de Carlos González Figueiras sobre a Literatura infantil no tardofranquismo, que se lle revelou esta cuestión. “En Cataluña, a editora La Galera comezara en 1963 un plan para publicar obras en todas as linguas do Estado. No 65 xa comezou vasco, e aà viu Galaxia que habÃa un oco que debÃan cubrir”.
Os primeiros tÃtulos
Un acordo entre as dúas entidades facilitou a tradución das primeiras catro obras que foran publicadas por La Galera dentro da colección A Galea de Ouro. O globo de papel, de Elisa Vives de Fábregas, foi a primeira obra que viu a luz no seo desta iniciativa, en 1966, aÃnda que non se distribuirÃa ata o seguinte ano. Tamén en 1967 saÃu do prelo na mesma colección O abeto valente de Jordi Cots. De xeito paralelo, a colección Desplega velas acollerÃa ese ano Todos os nenos do mundo seremos amigos de Eulà lia Valeri, e Unha nova terra de Francesc Candel. A tarefa de traducir estas obras para a nosa lingua caeu na man de Xohana Torres.
A escolla de Xohana Torres
Segundo explica Pena, “en Galaxia habÃa unha concepción bastante patriarcal da literatura infantil. Pensábase que a muller tiña certa facilidade para a mesma, unha concepción que está bastante arraigada na cultura occidental. E Xohana Torres era case a única muller achegada ao grupo, ademais era poeta e estaba comprometida coa escrita”. Logo das primeiras obras, os editores comprobaron que algúns dos libros nose axeitaban ao noso público. “Déronse conta que algúns trataban temas especificamente cataláns, e entón solicÃtanlle a Torres que escriba unha obra orixinal, que serÃa Polo mar van as sardiñas (1967). A esta edición seguirÃanlle diferentes escolmas de contos populares para os máis novos e algunhas outras obras de creación fortementes inspiradas na tardición oral.
Outros plans
Canda a Xohana Torres, outro nome xorde nesas primeiras tentativas de crear libros para os máis novos en galego. “Outra iniciativa que desenvolveron foi apoiar a Asociación O Facho nos seus certames de contos e de teatro infantil, que se celebraron en 1968 e 1973, respectivamente”, explica esta investigadora. Xohana Torres e outros membros de Galaxia participaron nos xurados destas convocatorias, nas que resultou vencedor Carlos Casares, con A galiña azul e As laranxas máis laranxas de todas as laranxas. “Casares era un pouco a segunda peza de Galaxia para planificar isto, era máis visible que Xohana Torres, que se encargaba das traducións. Ademais de escribir estas obras, o ourensán encargouse tamén de traducir, xa en 1972, O principiño. De xeito paralelo, en 1968 Edicións do Castro tira do prelo Memorias dun neno labrego que acabarÃa converténdose nun clásico das letras para os máis novos.
Os problemas
Malia a estes esforzos, débese sinalar que de calquera xeito a produción de obras infantÃs e xuvenÃs era escasa na literatura e que se atopaba ademais, lastrada por unha distribución moi deficiente. “Estes lanzamentos non funcionaron. O público non estaba preparado para recibir este tipo de literatura en galego, non habÃa ensino de ningún tipo na nosa lingua e a distribución era moi deficiente. Ademais, o feito de ser A Galera quen seleccionaba os textos tamén propiciaba certo distanciamento dos mesmos”. Estes problemas revelan, a xuÃzo da investigadora que “Galaxia querÃa planificar pero non sabÃa como. Mesmo en Grial apenas hai publicidade destas obras. Penso que os homes de Galaxia trataron esta cuestión cun certo desleixo, malia a que estaban moi atentos ao que se facÃa noutros sistemas literarios. Finais dos anos sesenta é un comezo moi serodio para a nosa literatura infantil e xuvenil”, explica Pena.
Novas colaboracións
Segundo explica Penas, o fracaso comercial desta iniciativa deu en que se deixase en boa medida de atender a literatura para os máis novos. Chama a atención, entón, a existencia dun novo acordo entre Galaxia e La Galera na altura do ano 79. “Ese ano aprobouse o decreto de bilingüismo, e a editora galega viu que se abrÃa un mercado infantil coa introdución do galego no ensino”. AÃnda doutra volta, en 1983 un novo convenio entre as editoras darÃa pé á edición de diferentes volumes para os máis novos. “Da colaboración destes editoras e mais da vasca Elkar sairÃa a colección A chalupa, que recollÃa textos orixinais de autores galegos, cataláns e vascos canda a contos populares, e que continuarÃa ata 1992”, lembra Pena, que ten clara a orixe desta iniciativa. “Nesta ocasión, o detonante foi a Lei de Normalización LingüÃstica. En todos os casos obsérvase que Galaxia respondÃa a ocos que Ãa detectando no mercado. De feito a primeira colaboración con La Galera coincide cun momento de apertura do réxime franquista”, conclúe Pena.Do mesmo xeito, diferentes editoras do paÃs e foráneas se introducen rapidamente neste nacente mercado.
O despegue da literatura infantil en galego non chegarÃa, ao seu ver, ata 1985, cando Paco MartÃn gaña o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil con Das cousas de Ramón Lamote. “Ese foi o comezo dunha estabilidade que despois dará nun sistema normalizado”, conclúe esta investigadora.
