Onde cres que hai máis especies? No Polo Sur ou no Amazonas? E na penÃnsula Escandinava ou na Ibérica? Se seguÃsemos facendo preguntas parecidas, confrontando territorios afastados do ecuador cos que están máis próximos, a maior parte de nós serÃa capaz de, intuitivamente, reconstruÃr o chamado “gradiente latitudinal de riqueza”. É dicir, a diminución de biodiversidade, medida como número de especies, segundo nos afastamos do ecuador (baixa latitude) cara aos polos (alta latitude). Este é un dos padróns de diversidade máis coñecidos e estudados e, con todo, aÃnda non temos claro por que é asÃ. De feito, foi identificada como unha das 25 preguntas chave para o futuro segundo o número que publicou a prestixiosa revista Science no seu 125 aniversario (xullo de 2005).
Se, de novo, trasladásemos esta pregunta á xente corrente, seguramente moita contestarÃa que se debe vivir "máis a gusto" canto máis preto do ecuador, ou algo parecido. E, unha vez máis, a intuición popular darÃa coa resposta correcta ou, polo menos, unha delas. É o que se coñece como a hipótese da auga e da enerxÃa, que postula que o aumento de radiación solar (e a abundancia de auga) segundo nos aproximamos ao ecuador é o responsable dunha maior produción primaria ou, noutras palabras, máis vexetación, o que favorece toda a cadea trófica, desde os animais que se alimentan directamente destas plantas aos que se alimentan destes herbÃvoros, e asà sucesivamente. Se hai máis comida, pode haber máis individuos alimentándose dela e, xa que logo, é posible que eses individuos pertenzan a un maior número de especies.
Con todo, é posible que esta idea de alimento ilimitado non fose a subxacente ao termo "a gusto" para moitas persoas. Seguramente moitas delas simplemente pensen que preto do ecuador a vida é, aparentemente, máis fácil. E asà é, polo menos desde un punto de vista climático. Por unha banda, as condicións climáticas a altas latitudes son moito máis duras e moitas especies simplemente non poden aturar os frÃos extremos. Isto coñécese como a hipótese da hostilidade climática (Climate Harshness Hypothesis) e está directamente relacionada coas limitacións fisiolóxicas das especies. Doutra banda, as condicións climáticas son moito máis estables e predicibles canto menor é a latitude, o que permite que as especies poidan ter un maior grao de especialización, centrándose en explotar uns recursos moi concretos e deixando outros dispoñibles para outras especies diferentes, o que permite que moitas máis coexistan. Ademais, o feito de que as condicións climáticas sexan moi estables implica que houbo menos episodios de extincións causadas, por exemplo, por perÃodos de seca prolongados. Todas estas explicacións, que se relacionan principalmente con procesos evolutivos e de competencia entre especies, englóbanse na denominada hipótese da estabilidade climática. Desta forma, simplemente pensando na posible relación entre o número de especies e as condicións climáticas, atopámonos ante tres hipóteses que, aÃnda que están relacionadas, implican procesos totalmente diferentes.
O feito de que un mesmo padrón (neste caso o patrón latitudinal de riqueza, e mesmo a súa relación con variables abióticas, como serÃan as condicións climáticas) poida ser o resultado de procesos totalmente diferentes é un dos principais atractivos da disciplina coñecida como bioxeografÃa ou macroecoloxÃa. O labor do bioxeógrafo é desenvolver novas aproximacións metodolóxicas e teóricas que permitan dilucidar que procesos son os que desempeñaron un papel máis importante á hora de configurar os padróns de diversidade que observamos hoxe en dÃa. Para isto ha de ter en conta que as especies non foron "colocadas" nos seus hábitats óptimos (nos cales as observamos hoxe en dÃa) antonte (falando en termos de tempo xeolóxico). As especies teñen unha historia detrás que hai que ter en conta e, por tanto, o bioxeógrafo ha de considerar non só as condicións abióticas e bióticas presentes, senón tamén as que houbo no pasado, asà como a historia evolutiva das especies que estuda.
Neste sentido, cando falamos da hipótese da estabilidade climática non nos referimos só a que as condicións climáticas actuais son máis estables preto do ecuador. Tamén o foron no pasado, ata o punto de que, por exemplo, esas zonas non quedaron baixo o xeo durante as épocas glaciais. E é obvio o efecto dramático sobre as especies de flora e fauna que tiveron estas glaciacións. Por tanto, un segundo grupo de hipótese chave para entender a distribución da biodiversidade son as chamadas hipóteses históricas e evolutivas. Existen dúas hipóteses básicas respecto diso. A primeira postula que as taxas de evolución (o número de especies "novas" que aparecen nun perÃodo de tempo determinado) son máis rápidas canto máis nos achegamos ao ecuador e, por tanto, ao longo do tempo deron lugar a un maior número de especies nestas zonas. É dicir, as condicións ambientais dos trópicos favorecerÃan aspectos como unha maior taxa de mutación do ADN e, con iso, que as especies diverxesen dando lugar a novas especies. Esta é a denominada hipótese da taxa evolutiva. A segunda gran hipótese é a hipótese da perturbación histórica, que recoñece que eventos como as glaciacións tiveron un efecto dramático nas especies ao aniquilalas de territorios moi extensos e, a dÃa de hoxe, o que se observa é que as especies non "recolonizaron" todos os territorios nos que poden vivir. Desta forma, o feito de que haxa menos especies segundo nos achegamos cara aos polos explicarÃase porque moitas delas non chegaron aÃnda, xa que seguen a expandirse desde as zonas de baixas latitudes, que exerceron como refuxio durante as glaciacións.
Pero estas non son as únicas respostas. Cabe preguntarse cal é o efecto das interaccións bióticas ou se a simple forma dos continentes pode ser determinante. E cando saibamos contestar isto, aparecerán novas cuestións, nunha procura iterativa para tentar entender que determina a biodiversidade. E, mentres a pregunta que dá tÃtulo a este artigo só poida ser respondida parcialmente, os bioxeógrafos seguirán espreitando a distribución da vida para tentar entender que a fai tan especial.
Departamento de ZooloxÃa, Xenética e AntropoloxÃa FÃsica. Universidade de Santiago de Compostela.
Se, de novo, trasladásemos esta pregunta á xente corrente, seguramente moita contestarÃa que se debe vivir "máis a gusto" canto máis preto do ecuador, ou algo parecido. E, unha vez máis, a intuición popular darÃa coa resposta correcta ou, polo menos, unha delas. É o que se coñece como a hipótese da auga e da enerxÃa, que postula que o aumento de radiación solar (e a abundancia de auga) segundo nos aproximamos ao ecuador é o responsable dunha maior produción primaria ou, noutras palabras, máis vexetación, o que favorece toda a cadea trófica, desde os animais que se alimentan directamente destas plantas aos que se alimentan destes herbÃvoros, e asà sucesivamente. Se hai máis comida, pode haber máis individuos alimentándose dela e, xa que logo, é posible que eses individuos pertenzan a un maior número de especies.
Seguramente moitas persoas pensan que preto do ecuador a vida é, aparentemente, máis fácil. E asà é, polo menos desde un punto de vista climático
Con todo, é posible que esta idea de alimento ilimitado non fose a subxacente ao termo "a gusto" para moitas persoas. Seguramente moitas delas simplemente pensen que preto do ecuador a vida é, aparentemente, máis fácil. E asà é, polo menos desde un punto de vista climático. Por unha banda, as condicións climáticas a altas latitudes son moito máis duras e moitas especies simplemente non poden aturar os frÃos extremos. Isto coñécese como a hipótese da hostilidade climática (Climate Harshness Hypothesis) e está directamente relacionada coas limitacións fisiolóxicas das especies. Doutra banda, as condicións climáticas son moito máis estables e predicibles canto menor é a latitude, o que permite que as especies poidan ter un maior grao de especialización, centrándose en explotar uns recursos moi concretos e deixando outros dispoñibles para outras especies diferentes, o que permite que moitas máis coexistan. Ademais, o feito de que as condicións climáticas sexan moi estables implica que houbo menos episodios de extincións causadas, por exemplo, por perÃodos de seca prolongados. Todas estas explicacións, que se relacionan principalmente con procesos evolutivos e de competencia entre especies, englóbanse na denominada hipótese da estabilidade climática. Desta forma, simplemente pensando na posible relación entre o número de especies e as condicións climáticas, atopámonos ante tres hipóteses que, aÃnda que están relacionadas, implican procesos totalmente diferentes.
O feito de que un mesmo padrón (neste caso o patrón latitudinal de riqueza, e mesmo a súa relación con variables abióticas, como serÃan as condicións climáticas) poida ser o resultado de procesos totalmente diferentes é un dos principais atractivos da disciplina coñecida como bioxeografÃa ou macroecoloxÃa. O labor do bioxeógrafo é desenvolver novas aproximacións metodolóxicas e teóricas que permitan dilucidar que procesos son os que desempeñaron un papel máis importante á hora de configurar os padróns de diversidade que observamos hoxe en dÃa. Para isto ha de ter en conta que as especies non foron "colocadas" nos seus hábitats óptimos (nos cales as observamos hoxe en dÃa) antonte (falando en termos de tempo xeolóxico). As especies teñen unha historia detrás que hai que ter en conta e, por tanto, o bioxeógrafo ha de considerar non só as condicións abióticas e bióticas presentes, senón tamén as que houbo no pasado, asà como a historia evolutiva das especies que estuda.
A bioxeografÃa ten que ter en conta que as especies teñen unha historia detrás e considerar non só as condicións presentes
Neste sentido, cando falamos da hipótese da estabilidade climática non nos referimos só a que as condicións climáticas actuais son máis estables preto do ecuador. Tamén o foron no pasado, ata o punto de que, por exemplo, esas zonas non quedaron baixo o xeo durante as épocas glaciais. E é obvio o efecto dramático sobre as especies de flora e fauna que tiveron estas glaciacións. Por tanto, un segundo grupo de hipótese chave para entender a distribución da biodiversidade son as chamadas hipóteses históricas e evolutivas. Existen dúas hipóteses básicas respecto diso. A primeira postula que as taxas de evolución (o número de especies "novas" que aparecen nun perÃodo de tempo determinado) son máis rápidas canto máis nos achegamos ao ecuador e, por tanto, ao longo do tempo deron lugar a un maior número de especies nestas zonas. É dicir, as condicións ambientais dos trópicos favorecerÃan aspectos como unha maior taxa de mutación do ADN e, con iso, que as especies diverxesen dando lugar a novas especies. Esta é a denominada hipótese da taxa evolutiva. A segunda gran hipótese é a hipótese da perturbación histórica, que recoñece que eventos como as glaciacións tiveron un efecto dramático nas especies ao aniquilalas de territorios moi extensos e, a dÃa de hoxe, o que se observa é que as especies non "recolonizaron" todos os territorios nos que poden vivir. Desta forma, o feito de que haxa menos especies segundo nos achegamos cara aos polos explicarÃase porque moitas delas non chegaron aÃnda, xa que seguen a expandirse desde as zonas de baixas latitudes, que exerceron como refuxio durante as glaciacións.
Pero estas non son as únicas respostas. Cabe preguntarse cal é o efecto das interaccións bióticas ou se a simple forma dos continentes pode ser determinante. E cando saibamos contestar isto, aparecerán novas cuestións, nunha procura iterativa para tentar entender que determina a biodiversidade. E, mentres a pregunta que dá tÃtulo a este artigo só poida ser respondida parcialmente, os bioxeógrafos seguirán espreitando a distribución da vida para tentar entender que a fai tan especial.
Escrito por Carola Gómez RodrÃguez
Departamento de ZooloxÃa, Xenética e AntropoloxÃa FÃsica. Universidade de Santiago de Compostela. Serie
Explorar a biodiversidade
Andrés Baselga explica en que consisten as diversidades alfa, beta e gamma e a súa utilidade para definir como de diferentes son as comunidades biolóxicas
Carola Gómez ofrece unha introdución á bioxeografÃa, a ciencia que trata de explicar que inflúe na distinta distribución de formas de vida no planeta
