A súa obra,"Ten o seu punto a fresca rosa", presenta tres historias engarzadas polo fío común que tece o amor e que, como é propio dela, foxe de convencionalismos, achegándose á súa dimensión física, que ha de servir para que a persoa se realice.
Incansable defensora da muller non renega dos cualificativos que lle poñen, máis aínda o seu corpo miúdo devolve con siso todas e cada unhas das críticas que lle fan dende o panorama literario galego. Un ambiente que considera sexista e no que a muller aínda ten moito que escalar para acadar un estatuto igualitario co do home
-Desde que en 1965 publicou a súa primeira novela A orella no buraco- leva nas súas costas máis de trinta obras en que o tema do amor é unha constante, pero...¿que é o amor para María Xosé Queizán?
É unha pregunta difícil de contestar porque ao longo da miña vida o amor vai sendo con cousas distintas. O que fago na miña obra, sobre todo na dos últimos anos é unha desmitificación do amor, dese amor entendido como dependencia, por exemplo, dese amor que é tan patriarcal, desa poesía de amor feita tradicionalmente por homes e mulleres, que está un pouco arredada da realidade material, do corpo incluso, que está chea de tópicos.
Normalmente aprendemos a amar con palabras, aprendemos a amar coa literatura e eu trato, como sempre, de poñer aí un punto non tanto de diverxencia coma de sospeita ante ese amor. Ao longo da miña vida funme dando conta de que ese amor, sobre todo para as mulleres, ás veces é significativo, ás veces significa renuncia, renuncia tremenda, unha abnegación. Espérase que as mulleres entreguen todo por amor e isto é moi perigoso, cobra moitas vidas, no sentido de moita liberdade, moita realización persoal.
Neste sentido, hai que aprender a amar doutra maneira, creo que agora xa se está aprendendo a amar doutra maneira. Ao mellor pérdese un pouco este aspecto romántico, apaixonado, do amor, pero eu creo que se vai gañar en amizade, comprensión, realización persoal. Nesta última novela miña, unha personaxe feminina di que se o amor non lle serve para mellorar, para realizarse, para ser feliz, entón non se volverá namorar. Pois un pouco é isto.
- Se o amor vai cambiando co paso do tempo, ¿na súa obra ese amor tamén muda?
Si, os humanos creamos unha idea que cada vez vai sendo madura, son efectos distintos, creo que cada vez máis importantes porque na medida en que unha persoa avanza e pode captar máis o mundo tamén se enriquece dalgunha maneira por dentro.
En realidade, do que falo sempre sae do coñecemento porque eu son racionalista, quero razoar a miña concepción do amor. Por iso en "Ten o seu punto a fresca rosa " a protagonista busca o amor para mellorar, para realizarse.
-E esa reflexión persoal sérvelle para a súa literatura...
Eu son a que escribo, eu son a autora e polo tanto eu estou aí, pero o que eu pretendo é falar dos demais, inventar outras historias, saír de min e non entrar en min. Fago unha literatura cara ao exterior e intento ese fenómeno da comprensión, que é realmente ter a capacidade de comprender os demais, de vivir outras vidas, de estar en función doutras cousas.
Sen embargo, a min interésame moitísimo crear novas vidas, crear novos personaxes, xente diferente a min e tratar de meterme na súa pel e tratar de sentirme negra sen ser negra, por exemplo; ser exiliada na miña propia terra. Ademais isto tamén me divirte, falar de miña irmá, por exemplo, non me divertiría case nada. Quero tamén coñecer eu a través da literatura e que a literatura me sirva tamén a min como sistema de ampliar.
-¿Ten o seu punto a rosa fresca?
Si, eu supoño que si, que o ten, o que pasa que pode ter moitos puntos, sempre ten moitos puntos.
Por exemplo...
As persoas non somos rosas, non somos tan efémeras, non murchamos tan facilmente, podemos perdurar. E iso é o que debe quedar despois de ler o libro, porque dalgunha maneira a literatura pode perdurar e loitar contra a morte.
EN GALICIA AS MULLERES SEGUIMOS A SER POUCO VISIBLES, TANTO SE FALAS DE ESCRITORAS COMO DOUTRAS PROFESIÓNS
- En 1977 vostede publicou un ensaio en que di que as mulleres de lingua galega teñen dous elementos represivos, uns anos despois considera que esa situación das mulleres mudou algo, mudou bastante...
Si, mudou evidentemente, sería terrible se non. O ano pasado cumpríronse vintecinco anos do feminismo, porque a morte de Franco supuxo o nacemento de moitas cousas, entre elas a do feminismo que naceu no ano 75. Desde aquel momento, a muller tivo unha situación de mellora, mudou toda a situación do país, no Código Penal, no Código Civil, as leis, os costumes...
As mulleres entraron no ensino e pasaron de ser escasas na Universidade a seren maioría na meirande parte das carreiras. O cambio foi extraordinario e fundamental.
E no campo da literatura pasa o mesmo. Na última década o "boom" poético das mulleres é moi importante e mudou o xeito de facer poesía e esta ampliou totalmente o seu aspecto tanto conceptual coma estilístico. Isto nos próximos anos vai pasar na narrativa, porque xa está empezando a xurdir unha xeración de narradoras. Todos estes son cambios importantísimos.
-Sen embargo, malia todos os cambios, segue a soster que o mundo editorial galego é sexista.
Si, por suposto, todo o mundo é aínda insolidario e sexista. As mulleres que facemos calquera cousa estamos sometidas a un handicap, porque o traballo que fagamos ha ser menos valorado. Todas as sociedades, pero sobre todo canto máis atrasadas, máis patriarcais son.
Na sociedade galega, comprobamos cómo a literatura, a crítica e a valoración que se fai da literatura é sempre dende unha literatura masculina porque eles se ven, eles son visibles, ás mulleres aínda non nos ven. A eles teslles que dicir "ben, é fulanita...", "ah, si, claro, é tal...", e logo din fulanita de tal, pero de entrada non falan de escritoras, non as citan, non as recomendan.
Aínda somos pouco visibles, e quen di escritoras di outra cousa, e en Galicia seguramente máis aínda ca no resto de España.
-Malia este déficit, ¿como cre que está o panorama literario?
Coido que o sistema literario goza de boa saúde. Creo que o nivel da literatura galega en tódolos xéneros é un nivel comparable ao doutras literaturas do mundo. Neste momento publícanse máis títulos que nunca, en todos os xéneros. Pero isto non quita que a literatura non estea normalizada plenamente.
O NIVEL DA LITERATURA GALEGA EN TÓDOLOS XÉNEROS É UN NIVEL COMPARABLE AO DOUTRAS LITERATURAS DO MUNDO
-Feminista, nacionalista, exacerbada... estes son algúns dos cualificativos que máis se lle poñen. Pero... ¿como é María Xosé Queizán?
En primeiro lugar eu non renego xamais deses cualificativos. E, en segundo lugar, son evidentemente feminista e con moito orgullo, son nacionalista e dedícome ao ensino porque é algo que me gusta.
Non renego de ningún deses cualificativos que me poñen, son unha muller, que nacín aquí, que escribo e que fago moitas outras cousas e que aquí estou, feliz de facelo. E de facer o meu traballo baixo a miña ideoloxía, e baixo as miñas ideas, que plasmo nas liñas que escribo.
- Acaba de dicir que a súa ideoloxía marca o seu traballo, ¿é unha formulación coa que se enfronta en todos os seus libros?
Si, si, eu realmente escribo con idea de comunicar todo aquilo que eu poida chegar a pensar, todo aquilo que eu poida comprender, coñecer, e sinto un afán por sentilo. Teño unha visión optimista, creo que a escrita é fundamental na vida. Na evolución da humanidade, Foucault dicía que primeiro somos escrita e logo todo o demais.
Eu considero que é moi importante a escrita e a arte, que é a creación da humanidade, e nesa medida estou aí poñendo o meu gran de area e a miña morea, se pode ser. E fágoo con optimismo, ao mellor teño un impulso excesivo, unha especie de conciencia, tal vez un Pepiño Grilo, que era a conciencia de Pinocho, pois eu tamén teño esa especie de ansiedade, de necesidade de comunicación, de sentir que estou achegando algo. Todos achegamos algo á comunidade e eu achego desde a disidencia e contra o poder...
PARTO DA IDEA PARA FACER LITERATURA E EN FUNCIÓN DO QUE QUEIRA POÑER DE RELEVANCIA VÉNLLE O SEU XÉNERO Á OBRA
- Moitos pensan que cando se tratan temas coma o do amor, faise literatura porque é a mellor canle de expresión...
Eu non creo que o importante sexa sempre transmitir o sentimento, sentimentos ten todo o mundo e estes non son orixinais. Por outra banda, os afectos tamén son reais, son aprendidos, son culturais. Os sentimentos non son iguais en distintos momentos históricos nin en distintos países nin en distintas circunstancias económicas.
Imos camiñando na nosa maneira de amar, na nosa maneira de relacionarnos, no noso concepto de amizade, por exemplo. Antes as mulleres tiñan un escaso concepto da amizade e hoxe é bo que o teñan para que as mulleres sexamos amigas. Por outra banda, entre os homes e as mulleres ten que existir unha igualdade, e desde a submisión, que se viviu durante moito tempo, dificilmente se pode ter amizade. E todo isto é un camiño que se vai cambiando segundo as épocas. Segundo a realización cultural e segundo a evolución humana. Polo tanto, eu non acredito moito neso dos sentimentos como algo moi profundo do ser humano. Eu teño unha escrita antisentimental que é unha verdadeira loita contra o sentimentalismo, isto é así.
Poesía, teatro, narrativa... cultivou todos os xéneros, pero ¿cal é o que mellor se adapta a María Xosé Queizán como escritora?
É moi difícil. Eu creo que cada obra vén co seu xénero, en función quizais do que queira prevalecer, do que se queira poñer. Eu son unha escritora que parto moito da idea, parto da ideoloxía para facer literatura e entón en función do que queira poñer en relevancia vénlle o seu propio xénero á obra. Tardei moito en escribir poesía, precisamente porque a poesía está moi marcada por ese aspecto quizais un pouco tópico. Un camiño en que aínda me queda moito por facer.
Incansable defensora da muller non renega dos cualificativos que lle poñen, máis aínda o seu corpo miúdo devolve con siso todas e cada unhas das críticas que lle fan dende o panorama literario galego. Un ambiente que considera sexista e no que a muller aínda ten moito que escalar para acadar un estatuto igualitario co do home
-Desde que en 1965 publicou a súa primeira novela A orella no buraco- leva nas súas costas máis de trinta obras en que o tema do amor é unha constante, pero...¿que é o amor para María Xosé Queizán?
É unha pregunta difícil de contestar porque ao longo da miña vida o amor vai sendo con cousas distintas. O que fago na miña obra, sobre todo na dos últimos anos é unha desmitificación do amor, dese amor entendido como dependencia, por exemplo, dese amor que é tan patriarcal, desa poesía de amor feita tradicionalmente por homes e mulleres, que está un pouco arredada da realidade material, do corpo incluso, que está chea de tópicos.
Normalmente aprendemos a amar con palabras, aprendemos a amar coa literatura e eu trato, como sempre, de poñer aí un punto non tanto de diverxencia coma de sospeita ante ese amor. Ao longo da miña vida funme dando conta de que ese amor, sobre todo para as mulleres, ás veces é significativo, ás veces significa renuncia, renuncia tremenda, unha abnegación. Espérase que as mulleres entreguen todo por amor e isto é moi perigoso, cobra moitas vidas, no sentido de moita liberdade, moita realización persoal.
Neste sentido, hai que aprender a amar doutra maneira, creo que agora xa se está aprendendo a amar doutra maneira. Ao mellor pérdese un pouco este aspecto romántico, apaixonado, do amor, pero eu creo que se vai gañar en amizade, comprensión, realización persoal. Nesta última novela miña, unha personaxe feminina di que se o amor non lle serve para mellorar, para realizarse, para ser feliz, entón non se volverá namorar. Pois un pouco é isto.
- Se o amor vai cambiando co paso do tempo, ¿na súa obra ese amor tamén muda?
Si, os humanos creamos unha idea que cada vez vai sendo madura, son efectos distintos, creo que cada vez máis importantes porque na medida en que unha persoa avanza e pode captar máis o mundo tamén se enriquece dalgunha maneira por dentro.
En realidade, do que falo sempre sae do coñecemento porque eu son racionalista, quero razoar a miña concepción do amor. Por iso en "Ten o seu punto a fresca rosa " a protagonista busca o amor para mellorar, para realizarse.
-E esa reflexión persoal sérvelle para a súa literatura...
Eu son a que escribo, eu son a autora e polo tanto eu estou aí, pero o que eu pretendo é falar dos demais, inventar outras historias, saír de min e non entrar en min. Fago unha literatura cara ao exterior e intento ese fenómeno da comprensión, que é realmente ter a capacidade de comprender os demais, de vivir outras vidas, de estar en función doutras cousas.
Sen embargo, a min interésame moitísimo crear novas vidas, crear novos personaxes, xente diferente a min e tratar de meterme na súa pel e tratar de sentirme negra sen ser negra, por exemplo; ser exiliada na miña propia terra. Ademais isto tamén me divirte, falar de miña irmá, por exemplo, non me divertiría case nada. Quero tamén coñecer eu a través da literatura e que a literatura me sirva tamén a min como sistema de ampliar.
-¿Ten o seu punto a rosa fresca?
Si, eu supoño que si, que o ten, o que pasa que pode ter moitos puntos, sempre ten moitos puntos.
Por exemplo...
As persoas non somos rosas, non somos tan efémeras, non murchamos tan facilmente, podemos perdurar. E iso é o que debe quedar despois de ler o libro, porque dalgunha maneira a literatura pode perdurar e loitar contra a morte.
EN GALICIA AS MULLERES SEGUIMOS A SER POUCO VISIBLES, TANTO SE FALAS DE ESCRITORAS COMO DOUTRAS PROFESIÓNS
- En 1977 vostede publicou un ensaio en que di que as mulleres de lingua galega teñen dous elementos represivos, uns anos despois considera que esa situación das mulleres mudou algo, mudou bastante...
Si, mudou evidentemente, sería terrible se non. O ano pasado cumpríronse vintecinco anos do feminismo, porque a morte de Franco supuxo o nacemento de moitas cousas, entre elas a do feminismo que naceu no ano 75. Desde aquel momento, a muller tivo unha situación de mellora, mudou toda a situación do país, no Código Penal, no Código Civil, as leis, os costumes...
As mulleres entraron no ensino e pasaron de ser escasas na Universidade a seren maioría na meirande parte das carreiras. O cambio foi extraordinario e fundamental.
E no campo da literatura pasa o mesmo. Na última década o "boom" poético das mulleres é moi importante e mudou o xeito de facer poesía e esta ampliou totalmente o seu aspecto tanto conceptual coma estilístico. Isto nos próximos anos vai pasar na narrativa, porque xa está empezando a xurdir unha xeración de narradoras. Todos estes son cambios importantísimos.
-Sen embargo, malia todos os cambios, segue a soster que o mundo editorial galego é sexista.
Si, por suposto, todo o mundo é aínda insolidario e sexista. As mulleres que facemos calquera cousa estamos sometidas a un handicap, porque o traballo que fagamos ha ser menos valorado. Todas as sociedades, pero sobre todo canto máis atrasadas, máis patriarcais son.
Na sociedade galega, comprobamos cómo a literatura, a crítica e a valoración que se fai da literatura é sempre dende unha literatura masculina porque eles se ven, eles son visibles, ás mulleres aínda non nos ven. A eles teslles que dicir "ben, é fulanita...", "ah, si, claro, é tal...", e logo din fulanita de tal, pero de entrada non falan de escritoras, non as citan, non as recomendan.
Aínda somos pouco visibles, e quen di escritoras di outra cousa, e en Galicia seguramente máis aínda ca no resto de España.
-Malia este déficit, ¿como cre que está o panorama literario?
Coido que o sistema literario goza de boa saúde. Creo que o nivel da literatura galega en tódolos xéneros é un nivel comparable ao doutras literaturas do mundo. Neste momento publícanse máis títulos que nunca, en todos os xéneros. Pero isto non quita que a literatura non estea normalizada plenamente.
O NIVEL DA LITERATURA GALEGA EN TÓDOLOS XÉNEROS É UN NIVEL COMPARABLE AO DOUTRAS LITERATURAS DO MUNDO
-Feminista, nacionalista, exacerbada... estes son algúns dos cualificativos que máis se lle poñen. Pero... ¿como é María Xosé Queizán?
En primeiro lugar eu non renego xamais deses cualificativos. E, en segundo lugar, son evidentemente feminista e con moito orgullo, son nacionalista e dedícome ao ensino porque é algo que me gusta.
Non renego de ningún deses cualificativos que me poñen, son unha muller, que nacín aquí, que escribo e que fago moitas outras cousas e que aquí estou, feliz de facelo. E de facer o meu traballo baixo a miña ideoloxía, e baixo as miñas ideas, que plasmo nas liñas que escribo.
- Acaba de dicir que a súa ideoloxía marca o seu traballo, ¿é unha formulación coa que se enfronta en todos os seus libros?
Si, si, eu realmente escribo con idea de comunicar todo aquilo que eu poida chegar a pensar, todo aquilo que eu poida comprender, coñecer, e sinto un afán por sentilo. Teño unha visión optimista, creo que a escrita é fundamental na vida. Na evolución da humanidade, Foucault dicía que primeiro somos escrita e logo todo o demais.
Eu considero que é moi importante a escrita e a arte, que é a creación da humanidade, e nesa medida estou aí poñendo o meu gran de area e a miña morea, se pode ser. E fágoo con optimismo, ao mellor teño un impulso excesivo, unha especie de conciencia, tal vez un Pepiño Grilo, que era a conciencia de Pinocho, pois eu tamén teño esa especie de ansiedade, de necesidade de comunicación, de sentir que estou achegando algo. Todos achegamos algo á comunidade e eu achego desde a disidencia e contra o poder...
PARTO DA IDEA PARA FACER LITERATURA E EN FUNCIÓN DO QUE QUEIRA POÑER DE RELEVANCIA VÉNLLE O SEU XÉNERO Á OBRA
- Moitos pensan que cando se tratan temas coma o do amor, faise literatura porque é a mellor canle de expresión...
Eu non creo que o importante sexa sempre transmitir o sentimento, sentimentos ten todo o mundo e estes non son orixinais. Por outra banda, os afectos tamén son reais, son aprendidos, son culturais. Os sentimentos non son iguais en distintos momentos históricos nin en distintos países nin en distintas circunstancias económicas.
Imos camiñando na nosa maneira de amar, na nosa maneira de relacionarnos, no noso concepto de amizade, por exemplo. Antes as mulleres tiñan un escaso concepto da amizade e hoxe é bo que o teñan para que as mulleres sexamos amigas. Por outra banda, entre os homes e as mulleres ten que existir unha igualdade, e desde a submisión, que se viviu durante moito tempo, dificilmente se pode ter amizade. E todo isto é un camiño que se vai cambiando segundo as épocas. Segundo a realización cultural e segundo a evolución humana. Polo tanto, eu non acredito moito neso dos sentimentos como algo moi profundo do ser humano. Eu teño unha escrita antisentimental que é unha verdadeira loita contra o sentimentalismo, isto é así.
Poesía, teatro, narrativa... cultivou todos os xéneros, pero ¿cal é o que mellor se adapta a María Xosé Queizán como escritora?
É moi difícil. Eu creo que cada obra vén co seu xénero, en función quizais do que queira prevalecer, do que se queira poñer. Eu son unha escritora que parto moito da idea, parto da ideoloxía para facer literatura e entón en función do que queira poñer en relevancia vénlle o seu propio xénero á obra. Tardei moito en escribir poesía, precisamente porque a poesía está moi marcada por ese aspecto quizais un pouco tópico. Un camiño en que aínda me queda moito por facer.
