O 2015 desde as industrias culturais

Especialistas da xestión cultural, a literatura, o audiovisual, a escena e a música fan balance dos últimos doce meses

Especialistas da xestión cultural, a literatura, o audiovisual, a escena e a música fan balance dos últimos doce meses
A crise e a precariedade seguiron a ser tendencia no ano que acaba de rematar. Cando menos, así se desprende dos resumos que fixeron para Culturagalega.gal profesionais e críticos de diferentes sectores. Como aspecto positivo, hai coincidencia tamén no grande momento creativo que viven diferentes expresións culturais no noso país. En paralelo a isto, a necesidade de novos marcos lexislativos e de abrir diálogos coas institucións preséntanse como cuestións pendentes.

Xestión cultural



Continuidade na precariedade
Para Alberto García, técnico de cultura do concello de Boiro e presidente da Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural, o 2015 foi "continuidade dos últimos dous ou tres anos, con baixada do investimento público en cultura e crise económica e, por outra banda, de inmersión na cultura dixital". Entre as transformacións do sector está "a maior presenza da cultura colaborativa, unha cultura centrada máis nos procesos que nos grandes eventos". García sinala que esta tendencia se pode observar tamén mesmo na organización de Donostia como capital europea da cultura. "A xestión está indo cara aí e nós como profesionais da xestión apoiámolo, pero tamén consideramos imporante que a Administración se recupere. García sinala que "precisamos artellarnos máis como colectivo, porque non se nos tivo en conta como sector". Os principais problemas do ano son, para el, a precarización dos técnicos de cultura. "Hai moitísimas empresas unipersoais que sobreviven como poden. Os números son moi malos polo momento". Desde o punto de vista positivo, García sinala os avances da economía creativa e colaborativa no último ano.

Literatura


Diversificación de xéneros na narrativa
O crítico literario Armando Requeixo suliña que no ámbito literario o 2015 foi un tempo de consolidación de tendencias que xa se veñen observando, alomenos, desde o último lustro. "No eido da narrativa, por exemplo, creo que se están afianzando subxéneros que non se cultivaban no pasado, cunha produción ben interesante". Novela negra, histórica, a novela de lugar e a de ciencia-ficción son dos xéneros que Requeixo destaca como os dunha produción maior e máis afortunada. No caso da novela negra, "con voces que xa están consolidadas no lectorado e con proxección fóra da nosa terra, como Domingo Villar, Pedro Feijóo, Miguel Anxo Fernández ou Diego Ameixeiras". O mesmo acontece, segundo o crítico, coa novela histórica. "Este ano tivemos un reperfilado que abre posibilidades moi interesantes. Ademáis de determinados momentos históricos moi empregados, como a Guerra Civil, os escritores abriron o abano de épocas para crear tramas subxugantes. É o caso de Lourenço Xograr, de Manuel Portas, que novela a Compostela dos trobadores. Ou mesmo con esa especie de buraco negro que todo o traga e non deixa saír, os chamados Séculos Escuros, novelados por Marcos Calveiro no seu Fontán. Requeixo tamén destaca o auxe do que chama novela-urbe, ou novela-topos, na que un escenario colle un gran protagonismo na historia. "Exemplos son Cabalos e Lobos, de Fran P. Lorenzo ou Os elefantes de Sokúrov, de Antón Riveiro Coello", sinala o especialista, quen destaca que esas novelas urbanas están sobre todo centradas no ámbito urbano, en contraposición co rural ou vilego máis habitual en décadas anteriores da nosa literatura.

Mestizaxe na poesía
"De maneira cada vez máis transparente", analiza Requeixo, "observamos tendencias importantes como a mestizaxe multiartística e multixenérica na poesía", quen defende que a poesía galega está a acadar unha gran visibilidade internacional e importantes e numerosas traducións. A poesía parece moverse cunha liberdade creativa que a diferenza doutros ámbitos literarios. "Hai unha confluencia de ríos caudais que traen dunha banda a fusión entre poesía e música e mesmo vídeo, con audiolibros, poemarios con DVDs, musicados ou recitados", como é o caso do último libro de Toño Núñez, Poemas de amor en outono, que vén acompañado dun CD. Outra tendencia é a fusión co eido da plástica, mesmo no caligráfico. "Cada vez é máis frecuente ver poemarios nos que non é só o verbal, senón tamén o verbo icónico. Por exemplo, Trona o merlo, de Luis Vello, que aparece con caligrafías de Baldo Ramos".

O auxe da "literatura do eu"
No ámbito ensaístico, Armando Requeixo sinala que tamén se están a producir mudanzas. "O ensaio tiña espazos relativamente deficitarios no ámbito galego", sinala o crítico, "pero o noso sistema comeza a ser vizoso desde novos ángulos, como a literatura do eu, a fronteira entre o creativo e o puramente ensaístico". Requeixo destaca a importancia da edición institucional, con entidades coma o Consello da Cultura Galega ou o Instituto Ramón Piñeiro, na aposta por esta tendencia. "A publicación de epistolarios de autores, por exemplo", aclara Requeixo, "está a permitir alumear partes do proceso de creación literaria escuras ata o momento".

LIX: xogar na primeira división
É na literatura infantil e xuvenil onde Requeixo sinala a maior repercusión internacional dos nosos autores, historias e relatos. "Somos unha das mellores literaturas non só estatais, senón europeas", afirma categoricamente Requeixo, "multitraducidos, multipremiados e valorados polo lectorado, a crítica e os medios de comunicación". "Autores como Antonio García Teijeiro, Agustín Fernández Paz, Xabier Docampo, Fina Casalderrey son moi recoñecidos a nivel internacional", sinala.

Audiovisual


Calidade de variedade
Carlos Ares, presidente da Academia Galega do Audiovisual, destaca a boa situación a nivel creativo que viviu este sector en 2015. "Este foi o ano dun éxito do noso cinema como é o filme O descoñecido, que foi moi para alén de Galicia. Ademais amosouse a variedade que existe no panorama cinematográfico do país. Facemos filmes moi diferentes e moi interesantes, desde o cinema que se pode chamar comerciais ata propostas moi sinxelas e con pouco orzamento. Estamos a vivir tamén unha época dourada cos documentais, están a se tratar asuntos e estilos moi diferentes".

Máis peso das series
Fronte a isto, sinala a mingua xeral a nivel de producións feitas no país. "Estamos a ver unha menor produción de cinema. A crise nótase, as televisións teñen menos orzamento e isto inflúe moito. Este ano hai menos obras que se presentaron aos Mestre Mateo, só son seis ou sete en total, e antes había bastantes máis. E isto inclúe filmes de animación, que son dous, e os feitos para a televisión". Dentro deste panorama, son precisamente os traballos para televisión os que se revelaron como un dos puntos fortes para o sector. "Un ámbito no que estamos a destacar moito é a televisión. Facemos moi boa TV, e as nosas series, cun orzamento moito máis baixo que as estatais, están mellor en xeral. Mesmo en ocasións gañamos en audiencia. Posiblemente a TVG é unha da televisión que fai máis series, a media de calidade é moi boa e a xente ségueas". Éxitos como Serramoura, Pazo de familia ou Hospital real están a amosar as posibilidades destes formatos.

Consolidación de eventos
Logo de abrir, ao igual que outras asociacións profesionais unha nova etapa neste 2015, Ares destaca o potencial dos eventos vencellados ao audiovisual. "O panorama de festivais é moi positivo. Desde a Academia promovemos no nacemento da coordinadora de festivais, e vimos que hai trinta e tantos por todo o país, que van aparecendo máis, e que todos teñen o seu público. Este é un valor cultural propio do país, e hai xente que vén a Galicia só por ir a eles". Ademais, sinala, como noutros sectores, a necesidade de abrir novas vías de diálogo coa administración para mellorar a actual situación. "Temos que reclamar máis apoios públicos, en especial nas Axudas ao Talento. Hai moi poucos cartos, e a pouco máis que se gaste, xa tes un esqueleto importante para a televisión. Agardo que o ano que vén sexa mellor e que vaiamos tendo un audiovisual forte", conclúe.

Artes Escénicas


A nova Escena Galega
Belén Pichel, flamante presidenta de Escena Galega, apunta tamén que desde a asociación "consideramos este como un ano de transición para o sector. No mes de xuño houbo un cambio que consideramos histórico. Por vez primeira fomos quen de nos xuntar na asociación, preto do 90 por cento das compañías que existen no país. Isto fixo que as cousas mudasen bastante na nosa relación coa administración, temos moitísimo máis diálogo e comezamos a traballar en conxunto. Polo momento non se concretaron moitas cousas, pero haberá resultados de cara ao 2016", asegura.

A pegada crecente da ESAD
De xeito similar ao audiovisual, ou á música, tamén o panorama escénico semella vivir unha importante efervescencia creativa. Neste sector en concreto, a incorporación de novos nomes está a ser unha tendencia destacada nos últimos anos. "Algo interesante que está a acontecer nos últimos anos e que continuou este 2015 é a aparición de novas compañías, moitas delas saídas da Escola Superior de Arte Dramático. Este ano por exemplo, apareceu Cinema Sticado, que mestura teatro con cinema ao vivo e é moi interesante. Cada ano están a saír unha ou dúas propostas con proxectos serios e vocación de continuidade que prometen dar que falar", explica Pichel. A concretar en montaxes que destacasen nos últimos doce meses "podemos falar, a partir dos Premios María Casares e dos da Crítica, dos éxitos de Perplexo de Il Maquinario e mais de Pan Pan! da Panadaría, precisamente dúas compañías que saíron da ESAD. A xente nova está a entrar con forza e iso está moi ben".

A crise e o pequeno formato escénico
Malia a estes procesos, "a crise non remite", asegura a presidenta de Escena Galega. "Non podemos esquecer que tivemos recortes do 60 por cento nas axudas públicas. Aínda que de cara ao 2016 haberá un pequeno incremento na Rede de Teatros e Auditorios, para que poidamos falar de remisión hai que volver aos orzamentos de 2009, senón será moi complicado". A situación reflíctese tamén nos espectáculos que chegan ás táboas. "Vese unha tendencia clara a nivel de formato nas compañías galegas. Impóñense as pequenas montaxes porque non hai capacidade nas empresas para máis. Agora mesmo facer un espectáculo de seis actores xa está considerado unha loucura, é moi difícil de distribuír". A distribución continúa a se presentar como o talón de Aquiles do sector. "É a grande eiva. Desde Escena Galega consideramos é onde hai que facer o maior esforzo. Segue a ser difícil facer viables espectáculos por moi ben que funcionen. Hai casos como As do peixe foi como un boom e sen embargo na Rede de Teatros e Auditorios conseguiu só dezanove funcións. Iso non é economicamente viable", conclúe

Música



Calidade e transición
Manuel Alonso, da directiva Músicos ao Vivo apunta que tamén na música vivimos meses de transición. "O ano 2015 supuxo, seguramente, un cambio de ciclo para unha parte do sector musical e a continuación dunha situación onde non se acaba de apostar pola nova música galega". A calidade crecente é tamén unha tendencia clara no panorama sonoro do país. "Dende hai algúns anos, vemos un paulatino proceso de mellora na calidade media dos músicos galegos, cada vez están mellor formados, pero iso non vai da man necesariamente da construción dun tecido de industria cultural sostible, rendible e acorde ao nivel e á tradición musical do país".

Necesidades pendentes
A nivel económico, a Asociación recoñece unha mellora. Segundo explica Alonso, "desde a asociación experimentamos de novo un incremento da facturación dun 10% con respecto ao ano pasado". Cómpre aclarar que Músicos ao Vivo funciona como plataforma de facturación para unha grande cantidade de bandas do país, e que esta mellora débese á progresiva incorporación de artistas á mesma, non a que en xeral se incrementase a contía do negocio da música. Este maior número de asociados oferta tamén unha lectura sobre a situación do sector. "O paulatino incremento de socios que precisan dun medio para facturar legalmente pon de manifesto o descoñecemento por parte dos músicos da complicada burocracia esixida para traballar neste ámbito. Tamén amosa a falta de vontade política para propor un novo estatuto do músico ou do artista, unha cuestión que se estivo a mover nos partidos políticos de cara ás pasadas eleccións xerais desde a Federación de Músicos Asociados da que Músicos ao Vivo forma parte".

A cuestión das verbenas
Dentro das transicións do sector, un dos ámbitos máis afectados é a das orquestras orientadas ás festas populares. "O ano 2015 foi o ano de inicio dunha transformación profunda para determinados sectores da música. Isto é especialmente importante para o sector da música de verbena, que está a atravesar un período de incerteza e cambio que quizais non se está a encarar do mellor xeito e está a deixar moita xente implicada no camiño. O 2016 será de vital importancia ao respecto coa previsible aprobación dunha nova Lei de Espectáculos para a que se está a negociar só con algunhas partes implicadas, deixando sen voz a gran parte do colectivo interesado como poden ser os propios músicos".

Novos formatos, novos nichos, novos públicos
A mudanza no modelo de edición discográfica continúa a se apuntalar, cun peso cada vez mellor das empresas tradicionais e unha tendencia a abandonar o disco físico que se deixa sentir no país. "Desde a asociación observamos unha tendencia á autoedición discográfica crecente; incluso anovas formas de propor contidos sen ter que pasar obrigatoriamente polo formato físico. As redes sociais e plataformas de streaming e vídeos parece que son fundamentais non só para o futuro inmediato, senón para o presente", lembra Alonso. Ademais de formatos, tamén collen forza novos estilos musicais. "Neste senso tamén é destacable o tirón das edicións de música para nenos, o que está representando un nicho de importancia nos últimos tempos. De vital importancia será no ano entrante articular estratexias de fomento de público á asistencia a espectáculos de música ao vivo, xa que no ano 2015 non vemos trazas de cambio á dinámica de perda de espectadores". Precisamente nesa liña salienta a necesidade de "iniciativas que se están articulando en Galicia nestes momentos como #Queremos entrar", que busca que se permita o acceso de menores de idade a concertos. "Parécennos de vital importancia para ir formando unha nova xeración de público novo, que saiba que se está a facer en Galicia en todos os estilos musicais e que poña en valor o alto nivel musical galego. Que os mozos acudan aos concertos debe ser un dereito insubstituíble e apoiar isto unha obriga para as institucións públicas".