Década de supervivencia con dificultades para o libro

No marco do Estado das autonomías a Comunidade galega ocupa o primeiro lugar, compartido con Castela- A Mancha en número de librarías por cada 100.000 habitantes, mentres que en cifras absolutas é a cuarta por detrás de Madrid, Cataluña e Andalucía. Tanto as librarías como as editoriais amosaron balances económicos moi negativos durante case toda a década reducindo o seu número e o dos seus empregados para adaptarse a un mercado decrecente. Estes son algúns dos datos que se recollen no informe Datos da edición en Galicia 2006-2016 presentado por Håkan Casares, do Observatorio da Cultura Galega, na xornada A Lei do Libro 2006 a debate no Consello da Cultura Galega (CCG). O informe do Observatorio do CCG ofrece, ademais da recompilación dunha panorámica de datos sobre os libros editados neses dez anos, interesantes táboas de resultados económicos do sector que compre ter moi en conta á hora de pensar no impacto da crise económica e no futuro do sistema editorial e libreiro desde unha perspectiva comercial e economicamente sostible.

Co gallo do Día Mundial do Libro e a Lectura, a Sección de Lingua, Literatura e Comunicación do Consello da Cultura Galega (CCG) organizaba hoxe en Santiago unha xornada de avaliación do desenvolvemento da Lei do Libro e da Lectura de Galicia e do seu impacto desde a súa creación en 2006. A partir da análise dos datos empíricos e dos obxectivos que a Lei pretendía e permitía acadar, esta xornada servirá para valorar os contidos desta dende a perspectiva legal e administrativa, así como a súa vixencia, fortalezas e feblezas a partir dos puntos de vista achegados polos distintos axentes públicos e privados relacionados con este ámbito. O Observatorio da Cultura Galega do CCG fixo a súa achega á xornada con este informe presentado durante a quenda da mañá do encontro. Recollendo datos do período 2006-2016 de diferentes fontes como a Estadística de la edición española de Libros con ISBN, a Federación de Gremios de Editores de España ou o Mapa de las librerías en España CEGAL. Fontes todas elas habituais á hora de avaliar as variables da edición de títulos, o idioma de publicación ou as temáticas de títulos editados. Pero o Observatorio engade tamén relevantes datos de carácter económico tirados do Sistema de Análisis de Balances Ibéricos ou a Encuesta de Presupuestos Familiares do INE, entre outros. As catro patas do sector do libro, creación, edición, impresión e comercialización aparecen retratadas nos datos e gráficas que achega o Observatorio.

Boa presenza de establecementos libreiros
Segundo o Mapa de Librerías 2016. En Galicia hai 402 librarías nese ano, 9 menos que no ano 2015. Con esta cifra a nosa comunidade ocupa o cuarto lugar no Estado por atrás de outras autonomías claramente máis poboadas como Madrid, Cataluña e Andalucía, pero por diante doutras que tamén teñen máis poboación. Esta posición estatal levou ao Observatorio a calcular e establecer unha orde en función das bibliotecas por cada 100.000 habitantes, o que coloca á nosa comunidade, xunto con Castela- A Mancha, na primeira posición de España ao presentar unha proporción de 14,8 librarías. Segundo explica Håkan Casares desde o Observatorio da Cultura, esta situación pode ter moito que ver coa dispersión poboacional pero aínda así non deixa de chamar a atención.

Realizouse para este informe unha mostra das librarías galegas para estudiar os seus principais datos económicos. Consonte ao ciclo económico presente da mostra da década 2006-2016, desde 2008 estes establecementos experimentaron unha caída nos seus ingresos de explotación e número de empregados que chegou ao seu punto mínimo nos anos 2013-14 para iniciar a partires daí unha recuperación. A nova situación de ascendencia nese sentido, talvez estea relacionada tamén coa progresiva desaparición destes comercios e o redimensionamento da oferta. O informe contempla unha caída imparable do número de empresas de "comercio ao retallo e recreativos en establecementos especializados", pasando das 2.303 ás 1.930, 373 comercios menos nunha década.


Pouca capacidade de xerar beneficios
Malia todo, o informe resulta moi claro á hora de amosar o deficitario da actividade do comercio do libro. Os resultados dos exercicios económicos destes establecementos son deficitarios, con perdas en case todos os exercicios agás algunha excepción en 2009 e 2016 pero sen resultar compensatorios en absoluto. “É un sector que non é capaz de xerar beneficios”, conclúe Casares ante este panorama claramente deficitario que tamén se repite no apartado das empresas editoras. Segundo os datos sacados do Sistema de Análisis de Balances Ibéricos o acumulado negativo dos balances das librarías galegas na década estudiada supera os dous millóns de euros. No mesmo sentido pero aínda peores e sen apenas excepcións ocorre cos balances das editoriais de Galicia cuxo balance da década tamén é negativo sen paliativos agás unha suba en 2007 e unha tímida entrada positiva no 2010, con anos de grandes perdas entre o 2011 e 2016. Un resultado claramente negativo para unha década de actividade que non se puido mellorar nin co remonte dos ingresos de explotación observado a partires do 2013 que recolle o informe.



Noutra das patas do sector, a das empresas de artes gráficas, a recollida de datos permítenos observar uns resultados máis acordes cos de calquera actividade industrial nesta pasada década marcada polo ciclo de crise económica. Para estas empresas, para as que a busca dun resultado de beneficios si que semella formar parte do seu sentido de existencia máis que nos casos da edición e librarías, en só catro dos exercicios contables desta década presentan datos negativos. A gráfica amosa nelas unha capacidade de adaptación como sector a base de peche de empresas e descenso paralelo en número de empregados en tendencia descendente e paralela sempre aos ingresos de explotación. Con todo as empresas de artes gráficas obteñen beneficios antes da crise de 2009 e dende 2014.

Non se pode deixar de relacionar toda esta situación da década cos importantes descensos de libros editados, tanto en número de títulos (de 2.444 no 2006 a 1.990 en 2016), como nas tiradas de exemplares (redúcese en máis dun millón en 2016 respecto á cifra do 2006). Así eses descensos conlevan tamén en cadea o descenso do número de editores e os empregos que xeran. Os datos económicos dos principais actores do sector vense afectados por esta situación xeral. As editoriais, que sufriron un retroceso importante durante os anos da crise, non se recuperan substancialmente co cambio de ciclo que se experimenta dende 2013-2014. Entre as causas desta situación, atópase o descenso no consumo privado de libros. As familias gastan moito menos en libros "non de texto" que hai 10 anos. A incipiente recuperación do gasto en cultura en consonancia co ciclo económico non repercute na mesma medida no gasto en libros. Tampouco axudan as políticas de gasto público. Por unha banda, constátase un descenso moi importante no gasto das adquisicións en bibliotecas que, non obstante, debuxa unha tímida recuperación a partires de 2014. Pola outra banda, os orzamentos dos principais programas de fomento do libro e da lectura sofren un gran recorte nos últimos 10 anos, cun descenso que se sitúa por riba do 50%. É o caso do programa de Promoción da lectura e o libro para o que a Xunta destinaba en 2006 1.120.000 euros e baixaba esa cifra a 200.000 nos orzamentos do ano 2016. Situación coincidente, aínda que con menos caída, dase noutras partidas como a de Promoción e edición do libro en galego, por exemplo.



Desde os consumidores
Segundo recolle este informe do Observatorio da Cultura o gasto en libros non de texto realizado polos fogares galegos na década 2006-2016 experimentou un decrecemento do 54,5%, o que supón case 47 millóns de euros menos. No bienio 2015-2016 este gasto sitúase por primeira vez por baixo dos 100 millóns de euros, unha situación que ven condicionada polo descenso global do gasto das familias no ámbito cultural. Con todo, os fogares galegos gastan, en 2016, 5,5 millóns de euros máis que en 2015. O gasto medio por persoa en libros descendeu, nos dez anos estudados, 17 euros e semella tocar fondo en 2015, cun desembolso per cápita de menos de 30 euros. En 2016 parece recuperarse de xeito moi leve ata os 32 euros por persoa. Aínda que existe unnha nova alza no que supón o gasto das familias en consumo cultural en xeral, esta subida non semella afectar ao consumo de libros que segue apuntando á baixa no futuro a favor de outros produtos culturais.

Gasto medio por persoa en libros (euros)

Fonte: Instituto Nacional de Estadística. Encuesta de Presupuestos Familiares. Base 2006

Outro consumidor relevante da produción libreira son as bibliotecas. Na década estudiada de vigor da Lei do Libro o informa constata a baixada tamén da adquisición de exemplares por parte das pertencentes á rede de Bibliotecas Públicas de Galicia (as bibliotecas de titularidade estatal situadas dentro do territorio de Galicia, as 335 bibliotecas de titularidade pública local dependentes de concellos ou entidades públicas locais e 13 bibliotecas públicas e de titularidade privada). Tanto en número de adquisicións como en importe do gasto realizado pola Rede de Bibliotecas Públicas de Galicia a tendencia é negativa nos dous parámetros, pero presenta unha incipiente recuperación nos últimos anos. Entre 2008 e 2016 o recorte nas adquisicións ascendeu a case 2,4 millóns de euros, o cal supón un 58% menos. Con este e o resto dos factores na contra o libro aínda así sobrevive, contando baixas continuamente e a contracorrente sempre nunha mostra de tenacidade e voluntade dun sector vocacional.