Antón Corral, na trastenda da tradición

É un nome pouco coñecido fóra dos ámbitos máis especializados da música de raíz. No entanto, Antón Corral resulta un personaxe que influíu de xeito decisivo na evolución da nosa tradición durante o último terzo do século XX. Artesán, profesor e investigador incansable, o seu labor acaba de ser recoñecido co premio honorífico que entrega a anualmente Asociación de Músicos ao Vivo.

"Antón Corral representa un fito na historia da música popular galega, tanto polo incansable traballo de investigación nas melloras construtivas dos instrumentos, coma polo labor de dignificación e difusión do folclore, así como por ter formado a músicos e artesáns de altísima calidade e relevancia como Anxo Lois Pintos ou Carlos Núñez, entre moitos outros". Así explica a directiva da Asociación Músicos ao Vivo a decisión de lle outorgar o seu premio honorífico de 2016 a este "artesán, gaiteiro, mestre de grandes gaiteiros e sobre todo referente e traballador incansable pola mellora técnica e estilística dos instrumentos populares galegos". Segundo eles "Antón Corral supón un paso de xigante na música galega, dende a case marxinalidade até o recoñecemento internacional que hoxe ten, e todo feito dende unha humildade, xenerosidade e cariño que o fan dobremente admirable”.

O mito
Segundo explica Xosé Lois Romero, membro da directiva de Músicos ao Vivo, "na evolución da música galega, en calquera dos seus estilos e ámbitos, hai nomes clave que provocan saltos realmente importantes. En moitos casos son iconas non moi mediáticas pero que teñen a súa importancia". Nesta liña, a asociación recoñeceu na primeira edición do seu premio de honra a Antonio Cruz Peri e na pasada edición o grupo N.H.U. Para esta edición seleccionouse unha figura que "é un mito, un personaxe cunha transcendencia brutal. Hai un antes e un despois do seu traballo en moitos aspectos", asegura Romero. "Foi artesán, docente, fixo evolucionar instrumentos e métodos, creou unha grande escola e foi mestre de artistas que hoxe son referente mundiais", resume os méritos do homenaxeado. "Carlos Núñez, Pintos ou Budiño son os picos deses discípulos, pero entre eles e Corral hai milleiros doutros alumnos cun nivel de coñecemento técnico e artístico espectacular".

Un disco
A procurar algún fito concreto do traballo de Corral, este músico salienta un disco. "Para alén de todo o traballo técnico de recuperación e mellora técnica de instrumentos, se falamos do xeito en como nos influíu a todos, eu penso nos discos que se editaron na caixa chamada Instrumentos musicais populares galegos a finais dos anos oitenta. Traía catro vinilos e aí facíanse todo tipo de combinacións. Gaita e piano, requintas, bandas de gaitas… Ese disco supuxo unha ruptura de prexuízos e un salto de vinte anos sobre o punto no que se estaba. Estamos a falar da infancia do que agora vivimos. Amosaba as posibilidades que había a nivel de calidade dos instrumentos, do repertorio e dos intérpretes, así como de recuperación, adaptación, mellora técnica e arranxos. Foi a plasmación física e pública do que estaba comezando a se cocer, é algo que calquera pode valorar, e ademais amosaba un pouco todo o traballo que había por detrás".


A elección de ensinar
Antón Corral comezou no mundo da música tradicional con oito anos, e na súa mocidade participou en grupos como Os Modernos e Os Montes de Lugo, ademais de colaborar en agrupacións da Sección Feminina e de impartir cursos con Cantigas e Frores. No entanto, non cabe dúbida de que algo que distingue a carreira de Corral da de moitos outros investigadores do folclore é o feito de se ter centrado no traballo de construción e de ensino. "Elixín o camiño da ensinante e vivino con moita intensidade. Quixen investigar e mellorar, ver o que se podía facer. E gozeino intensamente", asegura o homenaxeado. Unha vocación que non acaba de ter claro de onde saíu. "Non sei ben por que fun por este camiño. Sempre me gustou moito o mundo da música tradicional, crieime nel desde pequeno. Pasei por varios movementos musicais e en todos tiven quen me ensinou". No entanto, foi no momento en que deixou o seu traballo de comercial e comezou a se dedicar profesionalmente á confección de instrumentos que apostou claramente polo ensino. "Cando me iniciei na construción de instrumentos, aló polo 72, tiven que traballar de xeito autodidacta. Daquela había só dous ou tres artesáns, e tampouco lles gustaba moito transmitir os seus coñecementos. Foi aí tamén onde me deu a idea de que debía amosar aquilo que estaba a aprender. Xa tiña experiencia de dar clase de gaita desde os vinte anos, pero desde aquel momento foi unha obsesión facer novos artesáns e intérpretes", lembra.

A pegada de Vigo
A destacar momentos da súa extensa carreira, Corral lembra que "tiven etapas extraordinarias". Desde os seus comezos en Lugo, e do empeño por crear un Grupo Didáctico Musical que xa iniciara en Ortigueira, este mestre destaca de xeito especial a súa experiencia en Vigo. A chamada do Concello da Cidade Olívica para desenvolver o Obradoiro Escola de Instrumentos Musicais Populares Galegos no marco da Universidade Popular acabou sendo unha oportunidade que o protagonista non dubida en calificar de "milagre". "Naquel momento, nos primeiros oitenta, a xente comezaba a ter moitas inquedanzas e buscar tonalidades diferentes. Foi un momento crucial, no que se constituíu un pequeno conservatorio onde ían rapaces que asistían tamén ao conservatorio oficial a aprender con Henrique Otero", sinala.

Apoios
Non foi este o único proxecto que contou co apoio de Corral. Nomes como Fuxan os Ventos ou Matto Congrio, onde se atopaban Carlos Núñez e futuros membros de Berrogüetto, tamén están ligados á súa mestría. Por non falar coa banda de gaitas Xarabal, un proxecto que naceu dos membros do Grupo Didáctico coa intención de explorar os límites sonoros dos instrumentos tradicionais. "Para min foi unha das propostas máis importantes da escola, procuraba a profesionalización dos intérpretes de gaita e de percusión, que nos parecía algo necesario". A nómina de persoas que participaron no proxecto dá idea do alto nivel que acadou, xa que pasaron polas súas fileiras Carlos Núñez, Anxo Pintos, Xosé Manuel Budiño, Anxo Lorenzo, Marcos Campo ou Lucía Martínez entre moitos outros. Aínda que Corral deixou a dirección desta iniciativa en 2008, a banda continúa a súa andaina cun importante recoñecemento internacional.

A evolución
Contrariamente ao que pode semellar, non todo o tempo pasado foi mellor para a tradición. Segundo lembra Corral "nos anos 50 e 60 había unha actividade relativamente pequena. Isto medrou enormemente en cantidade e calidade. Hoxe vese a gaita en calquera movemento musical cunha calidade realmente impresionante. E o mesmo acontece coa zanfona, a requinta ou o pito galego, que se recuperou aínda nos anos 70 logo do traballo pioneiro de Santalices". Ademais, "a gaita evolucionou en calidade, timbre e afinación. Naceron novas tonalidades, melloráronse moito os punteiros. Antes había só tres tipos de gaita. Hoxe hai ata catorce, que foron saíndo para responder a distintas necesidade musicais, e iso enriqueceu moito este mundo". "Xa nos anos 70 o Moxenas comezara a tocar en re-sol con Muxicas, que era algo que antes non se fixera. Nós xa en Ortigueira chegamos a empregar gaitas de sete tons diferentes, no que chamabamos sinfónica de gaitas". Por outra banda, "de dous ou tres artesáns que había cando eu comecei, hoxe pode haber máis de 50. Collemos unha potencia enorme e recoñecida", explica a avaliar a evolución histórica da música de raíz.

Fitos
Satisfeito polos avances do sector, Corral sinala como éxitos colectivos "a fortaleza que colleu o mundo da gaita, todo este movemento". A un nivel máis persoal apunta "ter conseguido que fose recoñecida esta actividade por algunha institución. Foi importantísimo tamén poder relacionarme con centos de rapaces e rapazas, deume unha enorme felicidade e alegría con todo o que fixen. Estou moi orgulloso tamén de moitas cousas que saíron da escola". Sente como cuestión pendente unha xeneralización do ensino de instrumentos tradicionais no país. "Eu tentei que as autoridades tomasen máis interese do que toman, que continúa a ser moi pouco. Gustaríame que se conseguisen máis Obradoiros como o de Vigo. Tentei que houbese outro no Museo do Pobo, outro da man da Deputación da Coruña, outro en Lugo. En parte conseguín algo, pero penso que cada provincia debía ter un conservatorio de música tradicional que funcionase a todos os niveis, tamén artesanal".

Como plans inmediatos, o mestre e artesán non prevé deixar de traballar. "Ata que poida seguirei metido neste mundo", co seu obradoiro en pleno rendemento. Encol do premio, apunta que "para min é unha honra recibir esta distinción. Tiven moitos agradecementos de xente da música tradicional, pero esta resulta máis importante para min porque está dada por persoas de movementos musicais moi diversos. E eu agradezo moito que se puxesen de acordo para este galardón". A entrega deste e dos demais galardóns dos Premios Martín Códax da Música, desenvolverase este xoves 28 de abril no Pazo da Cultura de Pontevedra.