Desde hai vinte anos, unha famosa ilustración que recrea o castro de San Cibrán de Las (San Amaro, Ourense) á altura do século II a.C. salta de web en web e de blog a perfil de rede social, de sitios individuais a páxinas institucionais. As recreacións visuais dos castros galegos non son moi abundantes e só esa permitÃa imaxinar a vida nun dos poboados de maiores dimensións da Galicia da Idade do Ferro, superando as 10 hectáreas. A imaxe fora elaborada polo ilustrador e axitador cultural ourensán Paco Boluda. Boluda non sabÃa que trinta anos despois liderarÃa un equipo de infografistas dixitais que permitirÃa camiñar virtualmente polo medio de San Cibrán de Las. Hoxe presentan o vÃdeo coa que culminan a primeira fase do proxecto: o levantamento arquitectónico desta cidade.
"O proxecto naceu a partir da rabia. Fun ao Centro de Interpretación do Parque Arqueolóxico da Cultura Castrexa, alà no castro de San Cibrán de Las, e vin unha recreación da porta do castro. ParecÃa a entrada dun galiñeiro", explica Paco Boluda, "pero como poden poñer unha porta cunhas táboas mal colocadas nunha cidade de tres mil habitantes! ParecÃa a varanda de Tom Sawyer!".
A ilustración producida nos 90 por Paco Boluda
A partir dese momento Paco Boluda comezou a traballar nun rascuño dunha das portas do castro en dúas dimensións, que é o formato no que el traballa profesionalmente. Uniuse ao proxecto o veterano infografista 3D Carlos Paz, do Centro Infográfico Avanzado de Galicia (CIAG), tamén ourensán, ofrecendo recrealo en tres dimensións. E comezou o proxecto. Inicialmente traballaron nas portas e nalgunha vivenda. "Queriamos facer algo didáctico que amosara a magnitude da cidade, e eu sempre penso que é mellor pasarse en positivo que en cutrerÃa. As portas eran importantes para iso, porque eran a propaganda da cidade, e transmitÃan monumentalidade", indica Paco. A través da bibliografÃa e doutros modelos de recreación de castros en Europa, asà como da observación en campo, foi concibindo un modelo de torre que combinaba as bases de pedra que se poden observar hoxe en San Cibrán de Las con estruturas de madeira de varios pisos. "Decátaste de que na actualidade que os torreóns, desde onde se atopan, terÃan o control e a vista sobre o espazo moi limitada", indica Paco. Os torreóns foron completados con decoración moble, como escudos, armas, cranios humanos ou cabezas de pedra das que se localizan con certa frecuencia nos castros. No interior, Boluda apostou por tentar explicar visualmente as funcións dos amplos corpos de garda que se localizan nalgunhas das portas, que podÃan valer como aduanas ou mesmo como espazos de recepción.
Adicionalmente, os traballos estendéronse cara as casas, correspondéndose cada unha das vivendas da recreación coas exhumadas nas diferentes campañas arqueolóxicas –que malia os anos transcorridos, apenas abriron unha reducida parte do xacemento-. Coa incorporación ao proxecto doutro infografista, Anxo Miján, imaxináronse os barrios aÃnda non escavados a partir da estrutura de rúas que revelan as fotografÃas aéreas e completouse o urbanismo da cidade. "A idea é que con realidade aumentada poidas ir contrastando in situ os restos que ves coa súa recreación", indica Boluda. Un aspecto rechamante é o uso da cor, dos revocados coloristas das cabanas. "Respondemos ao que foi localizado arqueoloxicamente. Nun artigo das últimas escavacións noutro gran castro, o Trega, sinálase que todas as casas estaban revocadas. Aquelo poderÃa parecer un pobo andaluz. O interesante é onde conseguiron os pigmentos para colorear". O traballo supuxo poñer o foco en detalle sobre cada estrutura e reparar en aspectos ben curiosos. "Se te fixas, en San Cibrán de Las as portas das casas nunca se enfrontan, non están por diante unha das outras. As casas estaban viradas para dentro, para o patio interior. "Unha cousa interesante é que en todas as vivendas, que estaban formadas por varios edificios, sempre hai un redondo. Como se recordaran o antigo simbolismo das casas redondas na súa cultura. Pode que alà se celebrasen os actos máis públicos dunha casa", apunta Boluda, "e tamén algúns cabaceiros son redondos".
Outras zonas presentan máis dificultades. Por exemplo, a croa -o recinto superior de San Cibrán de Las-, conta con moi poucas edificacións e alà se localizaron (e aÃnda están, nalgún caso) inscricións de carácter sagrado e figuras de posibles deuses. "Pénsase que era unha zona de reunión, se cadra tamén sagrada, e por iso puxemos moi poucas cousas. Só no centro hai un carballo porque prestamos atención á simboloxÃa da árbore", indica Boluda.
Os prexuÃzos e tópicos
Boluda aÃnda lembra como houbo xente que se rÃa habÃa trinta anos ao ver a recreación do castro de San Cibrán de Las. "E pasounos agora algo parecido", apunta. Nestes dÃas previos xa presentaron algunhas imaxes do que será a segunda fase do proxecto. Nelas pódese ver a un home e unha muller. O home é o que Boluda denomina un corono, un lÃder da comunidade. Miguel Torre, o artista que recrea as personaxes, pediulle ao director do proxecto que lle explicase psicoloxicamente a personaxe. "DÃxenlle que este foi un señor que estivo en batallas, que ten un corpo adaptado a esa mobilidade, pero xa é máis polÃtico que militar. Estase a poñer un pouco fondón. Non ten barrigón, porque o que tivo retivo", explÃcame. Tanto el como a muller representada incorporan adobÃos localizados en escavacións arqueolóxicas e a roupa representa os patróns que aparecen nas escasas estatuas ou noutros elementos decorativos.
O sorprendente é a reacción que provocaron estas imaxes humanas. Dentro dunha sorpresa xeral estes dÃas nas redes, Boluda puido observar reaccións do máis interesante. "Houbo xente que me preguntou que por que estaban tan limpos", di o ilustrador, "cousa que non lles parecerÃa estraña se os representados foran romanos, gregos ou doutro sitio". Tamén criticaron que non se parecÃan aos galegos actuais, ou que eran demasiado guapos e Ãan moi pulcros, ou que o home tiña músculos. "A xente ten tan metida na cabeza a idea desa cutrerÃa que cando le amosas algo que rompe o estilo desconcértalle", explica Boluda. O ilustrador explica como esta percepción era similar noutras culturas como a viquinga, representada hai décadas como moinantes e hoxe transformada visualmente. As escasas representacións de persoas da Idade do Ferro en Galicia durante moito tempo presentaban, a xuÃzo de Boluda, a "persoas vestidas con peles e descoidadas".
Un proxecto en varias fases
A cidade de Lanobriga, que é a variante do posible nome orixinal da cidade escollida polo equipo, xa pode ser visitada a través dun vÃdeo dispoñible na canle de Youtube creada polos autores. Tamén, nunha aplicación aÃnda non aberta ao público, xa se pode percorrer libremente o escenario a través dun visor do navegador.
É o punto de partida dun proxecto que só nos traballos realizados ata o momento, tanto de documentación como de desenvolvemento 3D, Boluda estima que terÃa un custe de 110.000 euros. Só que os seus autores desenvolven todo este proxecto no seu tempo libre. Nestes momentos estamos a pensar as aplicacións de 'merchandising', como unha liña de pósters, un libro coas recreacións, ou mesmo "unha colección de cromos", proxectos multimedia adicionais, xogos. Moitos dos traballos precisarán financiamento adicional porque o obxectivo "é que sexa o máis accesible e barato posible". Boluda está convencido das posibilidades internacionais do proxecto.
"Canto más machadada e mal representada estaba esta xente da Idade do Ferro", conclúe Paco Boluda, "máis me gustaba ensinala destoutra maneira. Primeiro, por orgullo, e segundo, por darlles dignidade".
"O proxecto naceu a partir da rabia. Fun ao Centro de Interpretación do Parque Arqueolóxico da Cultura Castrexa, alà no castro de San Cibrán de Las, e vin unha recreación da porta do castro. ParecÃa a entrada dun galiñeiro", explica Paco Boluda, "pero como poden poñer unha porta cunhas táboas mal colocadas nunha cidade de tres mil habitantes! ParecÃa a varanda de Tom Sawyer!".
A ilustración producida nos 90 por Paco Boluda
A partir dese momento Paco Boluda comezou a traballar nun rascuño dunha das portas do castro en dúas dimensións, que é o formato no que el traballa profesionalmente. Uniuse ao proxecto o veterano infografista 3D Carlos Paz, do Centro Infográfico Avanzado de Galicia (CIAG), tamén ourensán, ofrecendo recrealo en tres dimensións. E comezou o proxecto. Inicialmente traballaron nas portas e nalgunha vivenda. "Queriamos facer algo didáctico que amosara a magnitude da cidade, e eu sempre penso que é mellor pasarse en positivo que en cutrerÃa. As portas eran importantes para iso, porque eran a propaganda da cidade, e transmitÃan monumentalidade", indica Paco. A través da bibliografÃa e doutros modelos de recreación de castros en Europa, asà como da observación en campo, foi concibindo un modelo de torre que combinaba as bases de pedra que se poden observar hoxe en San Cibrán de Las con estruturas de madeira de varios pisos. "Decátaste de que na actualidade que os torreóns, desde onde se atopan, terÃan o control e a vista sobre o espazo moi limitada", indica Paco. Os torreóns foron completados con decoración moble, como escudos, armas, cranios humanos ou cabezas de pedra das que se localizan con certa frecuencia nos castros. No interior, Boluda apostou por tentar explicar visualmente as funcións dos amplos corpos de garda que se localizan nalgunhas das portas, que podÃan valer como aduanas ou mesmo como espazos de recepción.
Adicionalmente, os traballos estendéronse cara as casas, correspondéndose cada unha das vivendas da recreación coas exhumadas nas diferentes campañas arqueolóxicas –que malia os anos transcorridos, apenas abriron unha reducida parte do xacemento-. Coa incorporación ao proxecto doutro infografista, Anxo Miján, imaxináronse os barrios aÃnda non escavados a partir da estrutura de rúas que revelan as fotografÃas aéreas e completouse o urbanismo da cidade. "A idea é que con realidade aumentada poidas ir contrastando in situ os restos que ves coa súa recreación", indica Boluda. Un aspecto rechamante é o uso da cor, dos revocados coloristas das cabanas. "Respondemos ao que foi localizado arqueoloxicamente. Nun artigo das últimas escavacións noutro gran castro, o Trega, sinálase que todas as casas estaban revocadas. Aquelo poderÃa parecer un pobo andaluz. O interesante é onde conseguiron os pigmentos para colorear". O traballo supuxo poñer o foco en detalle sobre cada estrutura e reparar en aspectos ben curiosos. "Se te fixas, en San Cibrán de Las as portas das casas nunca se enfrontan, non están por diante unha das outras. As casas estaban viradas para dentro, para o patio interior. "Unha cousa interesante é que en todas as vivendas, que estaban formadas por varios edificios, sempre hai un redondo. Como se recordaran o antigo simbolismo das casas redondas na súa cultura. Pode que alà se celebrasen os actos máis públicos dunha casa", apunta Boluda, "e tamén algúns cabaceiros son redondos".
Outras zonas presentan máis dificultades. Por exemplo, a croa -o recinto superior de San Cibrán de Las-, conta con moi poucas edificacións e alà se localizaron (e aÃnda están, nalgún caso) inscricións de carácter sagrado e figuras de posibles deuses. "Pénsase que era unha zona de reunión, se cadra tamén sagrada, e por iso puxemos moi poucas cousas. Só no centro hai un carballo porque prestamos atención á simboloxÃa da árbore", indica Boluda.
Os prexuÃzos e tópicos
Boluda aÃnda lembra como houbo xente que se rÃa habÃa trinta anos ao ver a recreación do castro de San Cibrán de Las. "E pasounos agora algo parecido", apunta. Nestes dÃas previos xa presentaron algunhas imaxes do que será a segunda fase do proxecto. Nelas pódese ver a un home e unha muller. O home é o que Boluda denomina un corono, un lÃder da comunidade. Miguel Torre, o artista que recrea as personaxes, pediulle ao director do proxecto que lle explicase psicoloxicamente a personaxe. "DÃxenlle que este foi un señor que estivo en batallas, que ten un corpo adaptado a esa mobilidade, pero xa é máis polÃtico que militar. Estase a poñer un pouco fondón. Non ten barrigón, porque o que tivo retivo", explÃcame. Tanto el como a muller representada incorporan adobÃos localizados en escavacións arqueolóxicas e a roupa representa os patróns que aparecen nas escasas estatuas ou noutros elementos decorativos.
O sorprendente é a reacción que provocaron estas imaxes humanas. Dentro dunha sorpresa xeral estes dÃas nas redes, Boluda puido observar reaccións do máis interesante. "Houbo xente que me preguntou que por que estaban tan limpos", di o ilustrador, "cousa que non lles parecerÃa estraña se os representados foran romanos, gregos ou doutro sitio". Tamén criticaron que non se parecÃan aos galegos actuais, ou que eran demasiado guapos e Ãan moi pulcros, ou que o home tiña músculos. "A xente ten tan metida na cabeza a idea desa cutrerÃa que cando le amosas algo que rompe o estilo desconcértalle", explica Boluda. O ilustrador explica como esta percepción era similar noutras culturas como a viquinga, representada hai décadas como moinantes e hoxe transformada visualmente. As escasas representacións de persoas da Idade do Ferro en Galicia durante moito tempo presentaban, a xuÃzo de Boluda, a "persoas vestidas con peles e descoidadas".
Un proxecto en varias fases
A cidade de Lanobriga, que é a variante do posible nome orixinal da cidade escollida polo equipo, xa pode ser visitada a través dun vÃdeo dispoñible na canle de Youtube creada polos autores. Tamén, nunha aplicación aÃnda non aberta ao público, xa se pode percorrer libremente o escenario a través dun visor do navegador.
É o punto de partida dun proxecto que só nos traballos realizados ata o momento, tanto de documentación como de desenvolvemento 3D, Boluda estima que terÃa un custe de 110.000 euros. Só que os seus autores desenvolven todo este proxecto no seu tempo libre. Nestes momentos estamos a pensar as aplicacións de 'merchandising', como unha liña de pósters, un libro coas recreacións, ou mesmo "unha colección de cromos", proxectos multimedia adicionais, xogos. Moitos dos traballos precisarán financiamento adicional porque o obxectivo "é que sexa o máis accesible e barato posible". Boluda está convencido das posibilidades internacionais do proxecto.
"Canto más machadada e mal representada estaba esta xente da Idade do Ferro", conclúe Paco Boluda, "máis me gustaba ensinala destoutra maneira. Primeiro, por orgullo, e segundo, por darlles dignidade".
Serie
Recreacións virtuais
Presentan unha recreación integral en 3D do castro de San Cibrán de Las