Cando Santiago só é unha etapa

Percorre 372 quilómetros ao longo da antiga Gallaecia, desde a antiga capital romana de Braga ata o santuario da Virxe da Barca, aberto ao Océano en Muxía. E, polo medio, varios dos santuarios da tradición rural galega e do norte de Portugal que concentran aínda miles de fieis, peregrinos e rituais ás veces procedentes dun mundo que vai moito máis alá do cristianismo, con centos de elementos do patrimonio cultural e da etnografía. É a Vía Mariana, un proxecto creado por veteranos activistas do Camiño de Santiago que involucra a ducias de entidades locais e que está a despegar.

Hai unha diferencia moi grande entre o Camiño de Santiago e a nova Vía Mariana, chamada así porque conecta diferentes santuarios vinculados á devoción da Virxe. "Cando recuperamos o Camiño Portugués ou o de Muxía, eramos moi conscientes de que estabamos a traballar con arqueoloxía, non con algo vivo". Quen así o afirma é José de la Riera, un veterano activista do Camiño de Santiago que é un dos fundadores da asociación Vía Mariana e vocal de Patrimonio. De la Riera participou no nacemento e potenciación do Camiño de Santiago, xunto ao xa mítico sacerdote Elías Valiña, nos anos 80 e 90. "Pero nós agora vimos as romarías autóctonas, peregrinacións locais que non só están vivas, senón que teñen unha gran forza etnográfica. Queriamos conseguir un camiño autóctono único en Europa, que aínda conserva cultos vivos moi antigos, aos santos, ás pedras e ás augas".


Foto: Vía Mariana

Así naceu a Vía Mariana, un camiño promovido por unha asociación cultural, sen investimento público, e que permite a adhesión doutras entidades mentres cumpran un código de boas prácticas. Son 372 quilómetros entre Braga e Muxía, divididos en dezasete etapas. A sinalización está case rematada e xa están dispoñibles os tracks para diferentes plataformas. Unha primeira ollada a través de google maps revela, tan só nas beiras do propio camiño, unha impresionante riqueza cultural: petróglifos, cruceiros, fontes, mámoas e castros, ermidas e fascinantes camiños polo bosque e a montaña. Cada etapa está anotada meticulosamente polos responsables de cada tramo tan só marcada polos responsables de cada un dos tramos. Porque ese é un dos aspectos máis orixinais desta vía.

Compromiso do rural
"Eu vivo no rural", afirma de la Riera, "e isto é un deserto verde. Hai un enorme cansazo, desmoralización. Ninguén vai vir solucionarnos o futuro como non sexamos nós mesmos". E aquí está parte da chave da Vía Mariana: involucran no deseño do itinerario "de abaixo arriba. Se se fai ao revés, de arriba abaixo, non vai funcionar, a xente non se vai implicar". Un comité científico da Universidade de Santiago delimitou os santuarios que debían ser conectados, todos templos de gran importancia simbólica: desde a virxe da Franqueira ata Santa Mariña de Augas Santas (Cotobade), do santuario das Estacas, da Nosa Señora da Peneda no Xurés, ata os Milagros de Amil. Lugares todos que conservan unha enorme relixiosidade popular e peregrinacións locais. E a partir de aí chamaron a comunidades de veciños, de montes, a freguesías, para que fose cada comunidade local o que conectase os puntos do camiño, lembrando os antigos camiños de difuntos, de arrieiros ou reais que ían máis alá de cada parroquia. Houbo desbrozadoras, motoserras, moito suor, pero os camiños están abertos.
"Cada entidade que se adscribe á Vía Mariana debe subscribir un código de boas prácticas", indica José de la Riera. Este código refírese ao mantemento en boas condicións de transitabilidade, conservación e paisaxe da vía que entra e sae da demarcación de cada comunidade, descentralizando deste xeito a súa xestión e mantemento. "Non queremos xente que se sume para botar foguetes", di moi graficamente José de la Riera. A asociación exerce como coordinadora e orientadora da iniciativa, asesorando ás comunidades sobre a idoneidade dos camiños e incorporando a sinalética orientativa a todos os tramos.


Foto: Vía Mariana

Proxección para o futuro
Un dos planos inmediatos da Vía Mariana é optar a ser designada itinerario cultural europeo, para o cal están a comezar a preparar a documentación precisa. De la Riera recoñece que queda moito camiño por facer, como dar a coñecer o camiño entre os potenciais interesados. "Este non é un camiño para vender en feiras nin en mercados. Confiamos no boca a boca, nas asociacións de peregrinos fartas do Camiño Francés, nos aventureiros e nos buscadores. O Camiño de Santiago vai morrer de éxito, porque se está a vulgarizar. Os que tiran destas vías son sempre os tolos e os aventureiros", afirma con contundencia De la Riera.

"Cando dentro de dez anos cheguen os políticos, os titiriterios e as axencias de turismo, a nós vannos borrar", afirma sen resignación. "Por iso queremos ter unhas bases sólidas, vinculadas con centos de persoas que traballen nisto. Así é o único xeito de crear un futuro".


Foto: Vía Mariana

Entrementres, unha peregrina húngara xa fixo o percorrido enteiro, no que se chegan a percorrer tramos de catorce quilómetros de bosque autóctono e paisaxes descoñecidas para os miles de peregrinos do Camiño de Santiago convencional, a través dunha Galicia rural que un día estivo conectada por centos de pequenas devocións locais, vinculadas a covas, fontes, fervenzas e grandes penedos. Unha tradición para tolos, aventureiros e buscadores.