"Así como hai dous séculos os nosos devanceiros estaban preocupados por se a lingua estaba presente ou non na narrativa, na poesía, no teatro ou no ensaio, e hai un século as Irmandades da fala estaban preocupados por se a lingua estaba ou non na prosa científica ou na relación epistolar que mantiñan uns con outros e coas súas familias e os seus correlixionarios, pois un século despois nós temos que estar preocupados por outros espazos que ocupa ou non ocupa a lingua". Deste xeito daba apertura Rosario Álvarez, presidenta do Consello da Cultura Galega, a unha xornada celebrada nesta institución na que se convocaba a expertos nacionais e internacionais para falar das tecnoloxías da lingua. Carmen García Mateo, coordinadora da xornada e da Sección de Lingua do CCG e directora do Grupo de Tecnoloxías Multimedia da Universidade de Vigo, remarca nese mesmo senso que o sentido desta xornada e "falar de usos da tecnoloxía que poden facilitar a vida cotiá en galego". As tecnoloxías da lingua como "unha oportunidade para a sociedade galega que usa a lingua galega".
"Con esta xornada o que pretendíamos é demostrar como as novas tecnoloxías afectan á sociedade, e máis concretamente as tecnoloxías das lingua" explicaba Carmen García Mateo. O programa da xornada, que pode ser consultada a través da canle de You Tube do CCG, centrouse en dous aspectos concretos: "dunha banda a accesibilidade aos medios audiovisuais, é dicir, da facilidade de acceso a contido audiovisual para xente con discapacidade e, pola outra, da tecnoloxía da fala, para ver o caso dos subtitulados automáticos". Durante todas as intervencións sempre estivo moi presente a situación das linguas minoritarias e do galego en concreto, xa que ademais formaba parte do propio nome do evento o acadar nestas tecnoloxías "unha oportunidade para a sociedade galega".
Accesibilidade e máis alá
O certo é que hoxe en día, sobre todo coa tecnoloxía de televisión dixital e o acceso a diferentes plataformas multimedia desde os fogares, cada contido audiovisual, xa sexan emisións televisivas como contidos baixo demanda dispoñen de opcións lingüísticas de accesibilidade de indubidable valor desde diferentes perspectivas. Lourdes Lorenzo, do Departamento de Tradución e Lingüística da Universidade de Vigo que ofreceu un estado da cuestión de accesibilidade aos contidos audiovisuais e deixaba claro que a accesibilidade, conseguir que os contidos do audiovisual estean ao alcance de colectivos con discapacidades ou dificultades e que esta se produza coa mesma inmediatez que para o resto da poboación é algo máis que un bonito pensamento, é unha obriga regulada legalmente pola Lei de Medios e que ten especial importancia en canto a persoas con discapacidades pero tamén no colectivo da terceira idade que, dada a situación demográfica ten unha incontestable importancia no noso territorio.
A amplitude de alcance dos usos destas tecnoloxías, vai polo tanto máis ala do que pode ser o colectivo de persoas con discapacidade auditiva. García Mateo incide neste sentido e asegura que hai que ampliar as miras á hora de tratar as aplicacións destas tecnoloxías: "Isto a veces se asocia cun nicho moi pequeno (o da discapacidade por xordeira), pero é mais amplo. Se nos referimos ao tema do subtitulado con literalidade, o que desde os tecnólogos chamamos transcrición, hoxe en día o estamos a usar para aprender idiomas. Estas escoitando o idioma e o reforzas co subtítulo lendo o propio idioma. Se isto o fas co inglés estou segura que hai xente que está a aprender o galego e que lle ven ben ter subtítulos". Así como ferramenta para a divulgación do idioma en contextos de linguas minoritarias a subtitulación tamén serve como ferramenta de fixación lingüística en eidos de multilingüísmo e de referencia para cidadáns inmigrantes á hora de integrarse.
Inclusión desde o punto de partida
No recente informe (xuño de 2018) A Accesibilidade en Galicia da Valedora do Pobo Galego lémbrase que a dita normativa non atopou traslado real á práctica, a pesar de que xa transcorreron os prazos de desenvolvemento das correspondentes medidas que establecía a normativa aplicable convertendo por tanto os seus preceptos en normas directamente esixibles polos cidadáns. Neste mesmo informe a Valedora recolle múltiples queixas por parte da cidadanía. Algunhas teñen que ver coa ausencia de cine subtitulado en salas comerciais, unha carencia que ten que ver co propio mundo da produción audiovisual pois , malia que o problema se achaca a un erro de distribución non é realmente nese elo da cadea de vida dun produto audiovisual onde hai que situalo, como ben recordaba Pablo Romero-Fresco, director de GALMA (observatorio galego de accesibilidade de medios). Aseguraba Romero-Fresco que mentres o custe dunha subtitulación ou da inclusíon dunha pista de descricións para cegos resultaba enorme para os orzamentos de distribución, o seu peso non era tanto dentro dos propios orzamentos de produción dun contido audiovisual e resultaría ademais máis sinxelo e barato. Carmen García Mateo incide nese mesmo sentido na necesidade de ter en conta a accesibildiade desde o momento inicial para facelo todo moito máis doado: "Xa no guión existe un material descritivo que xa é audiodescrición para cegos, que está aí desde o principio pero se perde no camiño en non aparece no produto final. Cando todo iso se pode gravar, nunha pista xa sexa cun conversor de texto a voz ou cunha lectura", asegura ela.
Ademais Romero-Fresco achegaba exemplos de como a previsión de uso de ferramentas de accesibilidade nos audiovisuais debería ser contemplada desde o propio momento da concepción polos propios directores para prever a súa inclusión nos planos de tal xeito que a experiencia non fose frustrante para quen se ve obrigado a acceder aos contidos dese xeito. "A pugna -engade García Mateo- é entrar desde un primeiro momento na previsión da produción, o que se chama en calquera tema de deseño informático un deseño inclusivo. Non ter en conta a discapacidade como algo engadido", di e o exemplifica: "¿Ti non podes comer carne? Pois fago un prato especial para ti. Non. Fai un prato que xa sirva para todo o mundo". Para ela hai neste asunto unha parte que depende do sistema formativo dos creadores e guionistas respecto á sensibilidade inclusiva. O director de GALMA aseguraba que eles prevían e promovían que no eido das producións comezara a existir a figura do Director de accesibilidade e tradución para achegar unha visión desta situación desde o momento da concepción do produto e incluso para achegar solucións creativas para unha mellor percepción e visualización dos planos visuais xa que como lembra o informe da Valedora agora mesmo nos cines "a tecnoloxía instalada apenas permitía o goce das películas e limitaba o modo de visualización. Se a posta a disposición dos subtítulos non vai acompañada dos medios adecuados a situación segue sendo deficitaria. Nese sentido Belén Ruiz Mezcúa, directora do centro español del Subtitulado y la Audiodescripción recordou durante o transcorrer da xornada que no Ministerio de Educación existe unha proposta que eu creo que queda un pouco curta ou aínda non foi consensuada", di ela, "dunha especialización dunha Formacións Profesional de grao superior en subtitulado e audiodescrición", aínda que para ela debería partise dun grao superiror en Interlingüística pero no Ministerio de Educación, segundo ela, "dín que non hai demanda suficiente."
CRTVG terá unha partida específica en 2019
O sector do audiovisual galego ten a consideración de "estratéxico" para o país e dentro del a CRTVG a compañía pública ten un peso específico que lle confire apropia lei no que é tamén a responsabilidade sobre todo no que ten que ver coa accesibilidade. No relativo aos contidos informativos a TVG dispón de sistemas de apoio con subtítulos e linguaxe de signos para os seus programas a través das súas diferentes canles pero non semellan cubrir as necesidades reais. Segundo nos informa a valedora do Pobo recentemente a Federación de Asociacións de Persoas Xordas de Galicia (FAXPG) promoveron queixas porque non existen informativos das noticias en lingua de signos durante a primeira hora da mañá, a última hora da noite e as fins de semana, e tampouco existen subtítulos nas noticias. Subliñaban que "a TVG ten barreiras de comunicación que afectan as persoas xordas, xordocegas e con discapacidade auditiva". Segundo a Valedora resulta necesario ampliar o horario á mañá e á noite "para que a información das noticias estea actualizada, en igualdade de condicións que o resto dos cidadáns galegos". Pero ademais a propia tecnoloxía que se usa para a subtitulación representa problemas propios, de recoñecemento de palabras e variantes lingüísticas, de mesturas de idiomas nun contexto de bilingüísmo, de falta de bases de datos para cuestións de toponimia que axuden ao sistema a recoñecer lugares que se citan, etc... Se ben é certo que estas tecnoloxías de subtitulación automática melloran cada vez máis, aínda son precisas certas intervencións ou correccións humanas que non sempre están dispoñibles, como a do "refalador" ante situacións ou diálogos que non están previstos e responden a desconexións ou entrevistas, xa que nestes casos búscase un falante intermedio que escoite en tempo real e llo repita por un micrófono ao sistema para acadar un maior nivel de recoñecemento. Unha tarefa complicada, cando dous ou máis falantes poden xustapoñer as súas voces e que non sempre resulta posible de ter dispoñible.
Como resultado destas queixas desde a oficina da valedora do Pobo a dirección da CRTVG anunciou que no ano 2019 a compañía pública galega contará cunha partida de seu no orzamento para poder acometer de forma estrutural e implementar melloras na accesibilidade. A CRTVG estima que con estas novas actuacións terá a capacidade operativa en 2019 para cumprir o reflectido no articulado da Lei de Medios Audiovisuais respecto ás horas e contidos con apoio en linguaxe de signos. No relativo á audiodescrición para persoas con discapacidade visual a CRTVG asegura que "seguirá a traballar coas entidades dedicadas a innovación e institucións universitarias coas que xa comezou a investigar para lograr acadar un software que permita o uso desta ferramenta partindo do galego como lingua nativa". Para mellorar a súa oferta en subtitulado e axeitala ao que marca a Lei a CRTVG apunta a "controlar de maneira expresa aos seus provedores para que cumpran coa norma xa establecida de entregar os produtos audiovisuais subtitulados de forma que a porcentaxe de cintas con estas características siga a aumentar na grella da CRTVG tendo como obxectivo os limiares marcados pola Lei".
Puntos pendentes
Entre as "verdadeiras materias pendentes da accesibilidade" Lourdes Lorenzo, vía como se xeraba un debate entre investigadoras á hora da valoración da literalidade dos subtítulos. Segundo ela esa literalidade, "non é boa". Para a investigadora "os xordos teñen moitas dificultades para entender as linguas orais tal e como as concibimos", asegura. O feito de que en realidade para as persoas xordas a súa primeira lingua sexa a linguaxe de signos ( en castelán, xa que non se dá en galego), e que sexa a partir deste e das súas limitacións como comprenda o mundo fai que algúns xiros da linguaxe non teñan sentido ao velos escritos malia que entendan as palabras en si. Nos estudos de caso feitos nos colexios detectáronse enormes problemas de comprensións das linguas orais por parte dos xordos profundos ou de nacemento o que implicaría que mesmo nos subtitulados a perfección viría por unha "adaptación" da linguaxe literal, o cal deixaría as ferramentas de recoñecemento de voz ou de transcrición automática como unha opción actual aínda pouco axustada a unha verdadeira accesibilidade por estes colectivos. Nese mesmo sentido recorda Lorenzo, que se a lingua de signos en castelán é a primeira lingua, a segunda é propiamente en castelán e o galego resulta ser a terceira lingua da poboacións xorda galega. Ata tal punto é así que ante a negativa da Xunta de apoiar economicamente proxectos de subtitulación de accesibilidade para cativos xordos que non estivesen en galego as propias asociacións que engloban a estas persoas rexeitaron eses produtos de apoio se só ían estar en galego e foi a vontade dos seus propios produtores a que levou adiante moitas destas ferramentas ou produtos subtitulados ou para o seu uso en galego ou castelán,, aínda que como recoñece Lourdes Lorenzo "nas asociacións recibían os subtítulos en galego e en español e só poñían os de español", aseguraba a investigadora ao mesmo tempo que defendía que "non se trata dun problema de desprezo" e o vencellaba á dificultade de usar o seu terceiro idioma.
Oportunidade para unha lingua minoritaria
Unha das conclusións que se puideron tirar desta xornada é que estas tecnoloxías e o seu desenvolvemento son unha oportunidade para a lingua e a sociedade galega. Malia que o avance levado a cabo en todo o que ten que ver cos sistemas de recoñecemento de fala ou texto está claramente máis avanzado noutras linguas que contan como millóns de falantes en todo o mundo non se pode tirar a toalla no caso do galego. "Hai que darlle un pulo á lingua galega dentro dun contexto de globalización e multilingüísmo, -incide Carmen García Mateo- a tecnoloxía da lingua é algo que esta a desenvolverse para distintos idiomas e para o galego tamén". Como recordaba Pedro J. Moreno, de Google na súa videoconferencia, o xigante do software está a traballar no recoñecemento de fala para buscas e tradución automática tamén en galego pero recoñecen que a demanda, o número de buscas por voz e o uso dos teclados virtuais específicos no noso idioma é pequeno, incluso para o limitado número de falantes que somos e os sistemas como estes para mellorar precisan sobre todo uso, xa que aprenden con el. "Non sabemos que podemos usar o Google en galego e que podemos facer esas buscas tanto escritas como faladas en galego, - di García Mateo- co cal hai moita poboación que se pasa a outro idioma, en concreto ao castelán, co cal potencias o desenvolvemento desa tecnoloxía en castelán" lembra, en detrimento do que sería un uso en galego. "Aí hai unha tecnoloxía que precisa que se use".
I é que os algoritmos que fan mellores, máis rápidos e máis doados de usar estes sistemas de voz precisan da propia fala para medrar. Tamén aparece como unha das carencias ou necesidasdes para mellorar a efectividade respecto á lingua galega o acceso destes softwares a bases de datos de voces gravadas e textos en cantidades enormes que axuden aos sistemas a prender ben os usos do idioma, xiros, puntuacións, acentos, toponimia, etc. "Os sistemas máis modernos -asegura García Mateo, que é unha das creadoras do coñecido Cotovía- baséanse en técnicas de aprendizaxe-máquina e faltan existencias de material para adestrar os propios sistemas. Falta texto en galego e fala gravada". Aí a investigadora ve que é onde as institucións públicas poden facer máis por apoiar a mellora en lingua galega destas tecnoloxías "Que material da CRTVG estea doadamente accesible e descargable e teña subtítulos, que todos os organismos que poñen material na rede permitan descargalos para adestrar algoritmos".
Para a investigadora o desenvolvemento e avance nas tecnoloxías da lingua ten sentido e importancia dentro dun marco moito máis amplo e esencial no que o galego e a nosa sociedade non poden quedarse atrás. "A tecnoloxía da lingua nestes momentos non ten valor per se, é un elemento máis importante dentro dun sistema grande que é o sistema de acceso á información", incide a investigadora da Universidade de Vigo. O seu valor para reducira fenda de acceso ao mundo dixital pode ser determinabnte e o suso do idioma propia pode asegurar ademais que certa poboación non quede fóra destes avances nos que terían un atranco máis se non poden usar a súa primeira lingua. "A tecnoloxía da lingua -asegura García Mateo- axuda a reducir a fenda dixital en poboacións como a nosa rural e envellecida. Se a unha persoa que non está afeita á tecnoloxía lle dis que ten escribir en castelán ou falar en castelán pois é unha dificultade engadida. A tecnoloxía da lingua no propio idioma contribúe a que a fenda dixital non vaia a máis". Claramente unha oportunidade para a sociedade galega para estar aí como unha sociedade desenvolvida. A xornada que tivo lugar no CCG terá continuidade, segundo avanzou a Presidenta da institución, o vindeiro 29 de novembro cunha segunda xornada nesta liña na que se tratará o tema de "¿Para que serven os datos lingüísticos?".
"Con esta xornada o que pretendíamos é demostrar como as novas tecnoloxías afectan á sociedade, e máis concretamente as tecnoloxías das lingua" explicaba Carmen García Mateo. O programa da xornada, que pode ser consultada a través da canle de You Tube do CCG, centrouse en dous aspectos concretos: "dunha banda a accesibilidade aos medios audiovisuais, é dicir, da facilidade de acceso a contido audiovisual para xente con discapacidade e, pola outra, da tecnoloxía da fala, para ver o caso dos subtitulados automáticos". Durante todas as intervencións sempre estivo moi presente a situación das linguas minoritarias e do galego en concreto, xa que ademais formaba parte do propio nome do evento o acadar nestas tecnoloxías "unha oportunidade para a sociedade galega".
Accesibilidade e máis alá
O certo é que hoxe en día, sobre todo coa tecnoloxía de televisión dixital e o acceso a diferentes plataformas multimedia desde os fogares, cada contido audiovisual, xa sexan emisións televisivas como contidos baixo demanda dispoñen de opcións lingüísticas de accesibilidade de indubidable valor desde diferentes perspectivas. Lourdes Lorenzo, do Departamento de Tradución e Lingüística da Universidade de Vigo que ofreceu un estado da cuestión de accesibilidade aos contidos audiovisuais e deixaba claro que a accesibilidade, conseguir que os contidos do audiovisual estean ao alcance de colectivos con discapacidades ou dificultades e que esta se produza coa mesma inmediatez que para o resto da poboación é algo máis que un bonito pensamento, é unha obriga regulada legalmente pola Lei de Medios e que ten especial importancia en canto a persoas con discapacidades pero tamén no colectivo da terceira idade que, dada a situación demográfica ten unha incontestable importancia no noso territorio.
A amplitude de alcance dos usos destas tecnoloxías, vai polo tanto máis ala do que pode ser o colectivo de persoas con discapacidade auditiva. García Mateo incide neste sentido e asegura que hai que ampliar as miras á hora de tratar as aplicacións destas tecnoloxías: "Isto a veces se asocia cun nicho moi pequeno (o da discapacidade por xordeira), pero é mais amplo. Se nos referimos ao tema do subtitulado con literalidade, o que desde os tecnólogos chamamos transcrición, hoxe en día o estamos a usar para aprender idiomas. Estas escoitando o idioma e o reforzas co subtítulo lendo o propio idioma. Se isto o fas co inglés estou segura que hai xente que está a aprender o galego e que lle ven ben ter subtítulos". Así como ferramenta para a divulgación do idioma en contextos de linguas minoritarias a subtitulación tamén serve como ferramenta de fixación lingüística en eidos de multilingüísmo e de referencia para cidadáns inmigrantes á hora de integrarse.
Inclusión desde o punto de partida
No recente informe (xuño de 2018) A Accesibilidade en Galicia da Valedora do Pobo Galego lémbrase que a dita normativa non atopou traslado real á práctica, a pesar de que xa transcorreron os prazos de desenvolvemento das correspondentes medidas que establecía a normativa aplicable convertendo por tanto os seus preceptos en normas directamente esixibles polos cidadáns. Neste mesmo informe a Valedora recolle múltiples queixas por parte da cidadanía. Algunhas teñen que ver coa ausencia de cine subtitulado en salas comerciais, unha carencia que ten que ver co propio mundo da produción audiovisual pois , malia que o problema se achaca a un erro de distribución non é realmente nese elo da cadea de vida dun produto audiovisual onde hai que situalo, como ben recordaba Pablo Romero-Fresco, director de GALMA (observatorio galego de accesibilidade de medios). Aseguraba Romero-Fresco que mentres o custe dunha subtitulación ou da inclusíon dunha pista de descricións para cegos resultaba enorme para os orzamentos de distribución, o seu peso non era tanto dentro dos propios orzamentos de produción dun contido audiovisual e resultaría ademais máis sinxelo e barato. Carmen García Mateo incide nese mesmo sentido na necesidade de ter en conta a accesibildiade desde o momento inicial para facelo todo moito máis doado: "Xa no guión existe un material descritivo que xa é audiodescrición para cegos, que está aí desde o principio pero se perde no camiño en non aparece no produto final. Cando todo iso se pode gravar, nunha pista xa sexa cun conversor de texto a voz ou cunha lectura", asegura ela.
Ademais Romero-Fresco achegaba exemplos de como a previsión de uso de ferramentas de accesibilidade nos audiovisuais debería ser contemplada desde o propio momento da concepción polos propios directores para prever a súa inclusión nos planos de tal xeito que a experiencia non fose frustrante para quen se ve obrigado a acceder aos contidos dese xeito. "A pugna -engade García Mateo- é entrar desde un primeiro momento na previsión da produción, o que se chama en calquera tema de deseño informático un deseño inclusivo. Non ter en conta a discapacidade como algo engadido", di e o exemplifica: "¿Ti non podes comer carne? Pois fago un prato especial para ti. Non. Fai un prato que xa sirva para todo o mundo". Para ela hai neste asunto unha parte que depende do sistema formativo dos creadores e guionistas respecto á sensibilidade inclusiva. O director de GALMA aseguraba que eles prevían e promovían que no eido das producións comezara a existir a figura do Director de accesibilidade e tradución para achegar unha visión desta situación desde o momento da concepción do produto e incluso para achegar solucións creativas para unha mellor percepción e visualización dos planos visuais xa que como lembra o informe da Valedora agora mesmo nos cines "a tecnoloxía instalada apenas permitía o goce das películas e limitaba o modo de visualización. Se a posta a disposición dos subtítulos non vai acompañada dos medios adecuados a situación segue sendo deficitaria. Nese sentido Belén Ruiz Mezcúa, directora do centro español del Subtitulado y la Audiodescripción recordou durante o transcorrer da xornada que no Ministerio de Educación existe unha proposta que eu creo que queda un pouco curta ou aínda non foi consensuada", di ela, "dunha especialización dunha Formacións Profesional de grao superior en subtitulado e audiodescrición", aínda que para ela debería partise dun grao superiror en Interlingüística pero no Ministerio de Educación, segundo ela, "dín que non hai demanda suficiente."
CRTVG terá unha partida específica en 2019
O sector do audiovisual galego ten a consideración de "estratéxico" para o país e dentro del a CRTVG a compañía pública ten un peso específico que lle confire apropia lei no que é tamén a responsabilidade sobre todo no que ten que ver coa accesibilidade. No relativo aos contidos informativos a TVG dispón de sistemas de apoio con subtítulos e linguaxe de signos para os seus programas a través das súas diferentes canles pero non semellan cubrir as necesidades reais. Segundo nos informa a valedora do Pobo recentemente a Federación de Asociacións de Persoas Xordas de Galicia (FAXPG) promoveron queixas porque non existen informativos das noticias en lingua de signos durante a primeira hora da mañá, a última hora da noite e as fins de semana, e tampouco existen subtítulos nas noticias. Subliñaban que "a TVG ten barreiras de comunicación que afectan as persoas xordas, xordocegas e con discapacidade auditiva". Segundo a Valedora resulta necesario ampliar o horario á mañá e á noite "para que a información das noticias estea actualizada, en igualdade de condicións que o resto dos cidadáns galegos". Pero ademais a propia tecnoloxía que se usa para a subtitulación representa problemas propios, de recoñecemento de palabras e variantes lingüísticas, de mesturas de idiomas nun contexto de bilingüísmo, de falta de bases de datos para cuestións de toponimia que axuden ao sistema a recoñecer lugares que se citan, etc... Se ben é certo que estas tecnoloxías de subtitulación automática melloran cada vez máis, aínda son precisas certas intervencións ou correccións humanas que non sempre están dispoñibles, como a do "refalador" ante situacións ou diálogos que non están previstos e responden a desconexións ou entrevistas, xa que nestes casos búscase un falante intermedio que escoite en tempo real e llo repita por un micrófono ao sistema para acadar un maior nivel de recoñecemento. Unha tarefa complicada, cando dous ou máis falantes poden xustapoñer as súas voces e que non sempre resulta posible de ter dispoñible.
"Os xordos teñen moitas dificultades para entender as linguas orais tal e como as concibimos"
Como resultado destas queixas desde a oficina da valedora do Pobo a dirección da CRTVG anunciou que no ano 2019 a compañía pública galega contará cunha partida de seu no orzamento para poder acometer de forma estrutural e implementar melloras na accesibilidade. A CRTVG estima que con estas novas actuacións terá a capacidade operativa en 2019 para cumprir o reflectido no articulado da Lei de Medios Audiovisuais respecto ás horas e contidos con apoio en linguaxe de signos. No relativo á audiodescrición para persoas con discapacidade visual a CRTVG asegura que "seguirá a traballar coas entidades dedicadas a innovación e institucións universitarias coas que xa comezou a investigar para lograr acadar un software que permita o uso desta ferramenta partindo do galego como lingua nativa". Para mellorar a súa oferta en subtitulado e axeitala ao que marca a Lei a CRTVG apunta a "controlar de maneira expresa aos seus provedores para que cumpran coa norma xa establecida de entregar os produtos audiovisuais subtitulados de forma que a porcentaxe de cintas con estas características siga a aumentar na grella da CRTVG tendo como obxectivo os limiares marcados pola Lei".
Puntos pendentes
Entre as "verdadeiras materias pendentes da accesibilidade" Lourdes Lorenzo, vía como se xeraba un debate entre investigadoras á hora da valoración da literalidade dos subtítulos. Segundo ela esa literalidade, "non é boa". Para a investigadora "os xordos teñen moitas dificultades para entender as linguas orais tal e como as concibimos", asegura. O feito de que en realidade para as persoas xordas a súa primeira lingua sexa a linguaxe de signos ( en castelán, xa que non se dá en galego), e que sexa a partir deste e das súas limitacións como comprenda o mundo fai que algúns xiros da linguaxe non teñan sentido ao velos escritos malia que entendan as palabras en si. Nos estudos de caso feitos nos colexios detectáronse enormes problemas de comprensións das linguas orais por parte dos xordos profundos ou de nacemento o que implicaría que mesmo nos subtitulados a perfección viría por unha "adaptación" da linguaxe literal, o cal deixaría as ferramentas de recoñecemento de voz ou de transcrición automática como unha opción actual aínda pouco axustada a unha verdadeira accesibilidade por estes colectivos. Nese mesmo sentido recorda Lorenzo, que se a lingua de signos en castelán é a primeira lingua, a segunda é propiamente en castelán e o galego resulta ser a terceira lingua da poboacións xorda galega. Ata tal punto é así que ante a negativa da Xunta de apoiar economicamente proxectos de subtitulación de accesibilidade para cativos xordos que non estivesen en galego as propias asociacións que engloban a estas persoas rexeitaron eses produtos de apoio se só ían estar en galego e foi a vontade dos seus propios produtores a que levou adiante moitas destas ferramentas ou produtos subtitulados ou para o seu uso en galego ou castelán,, aínda que como recoñece Lourdes Lorenzo "nas asociacións recibían os subtítulos en galego e en español e só poñían os de español", aseguraba a investigadora ao mesmo tempo que defendía que "non se trata dun problema de desprezo" e o vencellaba á dificultade de usar o seu terceiro idioma.
Oportunidade para unha lingua minoritaria
Unha das conclusións que se puideron tirar desta xornada é que estas tecnoloxías e o seu desenvolvemento son unha oportunidade para a lingua e a sociedade galega. Malia que o avance levado a cabo en todo o que ten que ver cos sistemas de recoñecemento de fala ou texto está claramente máis avanzado noutras linguas que contan como millóns de falantes en todo o mundo non se pode tirar a toalla no caso do galego. "Hai que darlle un pulo á lingua galega dentro dun contexto de globalización e multilingüísmo, -incide Carmen García Mateo- a tecnoloxía da lingua é algo que esta a desenvolverse para distintos idiomas e para o galego tamén". Como recordaba Pedro J. Moreno, de Google na súa videoconferencia, o xigante do software está a traballar no recoñecemento de fala para buscas e tradución automática tamén en galego pero recoñecen que a demanda, o número de buscas por voz e o uso dos teclados virtuais específicos no noso idioma é pequeno, incluso para o limitado número de falantes que somos e os sistemas como estes para mellorar precisan sobre todo uso, xa que aprenden con el. "Non sabemos que podemos usar o Google en galego e que podemos facer esas buscas tanto escritas como faladas en galego, - di García Mateo- co cal hai moita poboación que se pasa a outro idioma, en concreto ao castelán, co cal potencias o desenvolvemento desa tecnoloxía en castelán" lembra, en detrimento do que sería un uso en galego. "Aí hai unha tecnoloxía que precisa que se use".
"Non sabemos que podemos usar o Google en galego e que podemos facer esas buscas tanto escritas como faladas en galego, co cal hai moita poboación que se pasa a outro idioma, en concreto ao castelán, co cal potencias o desenvolvemento desa tecnoloxía en castelán"
I é que os algoritmos que fan mellores, máis rápidos e máis doados de usar estes sistemas de voz precisan da propia fala para medrar. Tamén aparece como unha das carencias ou necesidasdes para mellorar a efectividade respecto á lingua galega o acceso destes softwares a bases de datos de voces gravadas e textos en cantidades enormes que axuden aos sistemas a prender ben os usos do idioma, xiros, puntuacións, acentos, toponimia, etc. "Os sistemas máis modernos -asegura García Mateo, que é unha das creadoras do coñecido Cotovía- baséanse en técnicas de aprendizaxe-máquina e faltan existencias de material para adestrar os propios sistemas. Falta texto en galego e fala gravada". Aí a investigadora ve que é onde as institucións públicas poden facer máis por apoiar a mellora en lingua galega destas tecnoloxías "Que material da CRTVG estea doadamente accesible e descargable e teña subtítulos, que todos os organismos que poñen material na rede permitan descargalos para adestrar algoritmos".
Para a investigadora o desenvolvemento e avance nas tecnoloxías da lingua ten sentido e importancia dentro dun marco moito máis amplo e esencial no que o galego e a nosa sociedade non poden quedarse atrás. "A tecnoloxía da lingua nestes momentos non ten valor per se, é un elemento máis importante dentro dun sistema grande que é o sistema de acceso á información", incide a investigadora da Universidade de Vigo. O seu valor para reducira fenda de acceso ao mundo dixital pode ser determinabnte e o suso do idioma propia pode asegurar ademais que certa poboación non quede fóra destes avances nos que terían un atranco máis se non poden usar a súa primeira lingua. "A tecnoloxía da lingua -asegura García Mateo- axuda a reducir a fenda dixital en poboacións como a nosa rural e envellecida. Se a unha persoa que non está afeita á tecnoloxía lle dis que ten escribir en castelán ou falar en castelán pois é unha dificultade engadida. A tecnoloxía da lingua no propio idioma contribúe a que a fenda dixital non vaia a máis". Claramente unha oportunidade para a sociedade galega para estar aí como unha sociedade desenvolvida. A xornada que tivo lugar no CCG terá continuidade, segundo avanzou a Presidenta da institución, o vindeiro 29 de novembro cunha segunda xornada nesta liña na que se tratará o tema de "¿Para que serven os datos lingüísticos?".
Serie
Tecnoloxía da lingua
A xornada 'As tecnoloxías da lingua' pon sobre a mesa o reto da lingua para superar barreiras de accesibilidade e para estar presente nos sistemas de recoñecemento de fala
